Sáng kiến kinh nghiệm rèn kỹ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

MỤC LỤC
NỘI DUNG
TRANG
Mục lục
1
I. Mở đầu
2
I.1. Lý do chọn đề tài
2
I.2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
3
I.3. Đối tượng nghiên cứu
3
I.4. Phạm vi nghiên cứu
3
I.5. Phương pháp nghiên cứu
3
II. Nội dung
4
II.1. Cơ sở lý luận để thực hiện đề tài
4
II.2. Thực trạng
4
a. Thuận lợi, khó khăn
5
b. Thành công, hạn chế
6
c. Mặt mạnh, mặt yếu
7
d. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động
8
e. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra
9
II.3. Giải pháp, biện pháp
10
a. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp
10
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
10
c. Điều kiện để thực hiện giải pháp, biện pháp
20
d. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp
20
e. Kết quả khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề nghiên cứu
21
II.4. Kết quả thu được qua khảo nghiệm, giá trị khoa học của vấn đề
22
nghiên cứu
III. Kết luận, kiến nghị
22
III.1. Kết luận
22
III.2. Kiến nghị
23
Nhận xét của hội đồng chấm sáng kiến cấp trường  cấp huyện
24
Tài liệu tham khảo
25

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

1

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

I. MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Ngôn ngữ gắn với từng nền văn hóa, từng dân tộc và được chuẩn hóa
thành các nghi thức lời nói. Hiện nay, nước ta đang hội nhập và phát triển nên có
sự giao lưu văn hóa với các nước. Tuy nhiên, mặt trái của sự hội nhập là văn hóa
giao tiếp, cử chỉ cũng ảnh hưởng pha trộn và vay mượn lẫn nhau một cách
không phù hợp nhất là trong giới trẻ, làm mất đi những nét văn hóa tốt đẹp của
người Việt Nam. Chính vì vậy, việc dạy cho học sinh Tiểu học sử dụng các nghi
thức lời nói là góp phần giữ gìn một trong những nét văn hóa truyền thống trong
giao tiếp của dân tộc.
Kĩ năng giao tiếp có ảnh hưởng rất lớn đến cuộc sống của các em sau này.
Đặc biệt trong thời đại công nghiệp hóa  hiện đại hóa đất nước thì xã hội luôn
cần những con người mới có đầy đủ phẩm chất của người lao động hiện đại: tự
tin, năng động, sáng tạo, nhạy bén, chủ động và linh hoạt. Vì thế mà việc phát
triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh ngay từ bậc học Tiểu học là rất cần thiết và
luôn được cả xã hội quan tâm.
Hơn nữa công việc đầu tiên của dạy học môn Tiếng Việt  dạy học sản
sinh lời nói - là tạo ra được động cơ, nhu cầu nói năng, kích thích học sinh tham
gia vào cuộc giao tiếp. Mà để giao tiếp thành công thì phải có thái độ đúng đắn
đối với đối tượng giao tiếp. Khi dạy các nghi thức lời nói cũng đồng thời dạy
cách cư xử đối với mọi người như sự lễ phép, lịch sự trong nói năng. Như vậy
môn Tiếng Việt đã tạo cho học sinh có sự hiểu biết và tình cảm yêu mến, gắn bó
với thiên nhiên, với con người và vạn vật xung quanh. Từ đây mà tâm hồn và
nhân cách của các em sẽ được hình thành và phát triển một cách toàn diện.
Dạy học hướng vào người học là luận điểm then chốt của lý luận dạy học
hiện đại, là bản chất của đổi mới phương pháp dạy - học. Mô hình Trường học
mới tại Việt Nam (VNEN) triển khai được 5 năm đã đạt được những thành tựu

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

2

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

đáng kể. Ưu điểm nổi bật của mô hình dạy học này là rèn luyện cho học sinh sự
tự tin, tích cực, bản lĩnh chủ động xử lý các tình huống trong cuộc sống.
Từ những lí do trên, tôi quyết định nghiên cứu đề tài Phát triển kĩ năng
giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN
để góp phần phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2, góp phần nâng cao
chất lượng học tập, đáp ứng yêu cầu giáo dục hiện nay.
2. Mục tiêu, nhiệm vụ của đề tài
Nhiệm vụ của đề tài là xây dựng hệ thống các hoạt động và phương pháp
dạy học nhằm phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 để làm tài liệu
tham khảo cho giáo viên và học sinh khi dạy  học kĩ năng giao tiếp trong môn
Tiếng Việt 2 theo mô hình VNEN. Đề tài hướng tới mục tiêu nâng cao chất
lượng dạy  học môn Tiếng Việt, giúp học sinh lớp 2 phát triển kĩ năng giao
tiếp: giao tiếp bằng lời nói qua học tập môn Tiếng Việt, thực hiện tốt các cuộc
giao tiếp trong học tập cũng như trong cuộc sống.
3. Đối tượng nghiên cứu
Đối tượng nghiên cứu của đề tài là phát triển kĩ năng giao tiếp cho học
sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN.
4. Phạm vi nghiên cứu
Nghiên cứu khối học sinh lớp 2, tại Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi, xã
Quảng Điền, huyện Krông Ana, tỉnh Đăk Lăk.
Về thời gian: Nghiên cứu trong năm học 2013  2014 và năm học 2014 2015.
5. Phương pháp nghiên cứu
- Phương pháp nghiên cứu.
- Phương pháp quan sát.
- Phương pháp điều tra phỏng vấn.
- Phương pháp khảo nghiệm sư phạm.
Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

3

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

- Phương pháp phân tích mẫu.
- Phương pháp thống kê toán học, tổng hợp.
II. NỘI DUNG
1. Cơ sở lí luận để thực hiện đề tài
Theo Từ điển thuật ngữ ngôn ngữ học thì giao tiếp được định nghĩa là sự
thông báo hay truyền đạt thông báo nhờ một hệ thống mã nào đó. Theo đó có thể
hiểu giao tiếp là hoạt động giữa hai người hay hơn hai người nhằm bày tỏ với
nhau một thông tin trí tuệ, hay một thông tin cảm xúc nào đó, của một ý muốn
hành động hay một ý muốn nhận xét nào đó.
Cũng như các hoạt động tâm lí khác, hoạt động lời nói chỉ nảy sinh khi có
động cơ nói năng. Chính vì vậy công việc đầu tiên của dạy học Tiếng Việt là tạo
ra được động cơ, nhu cầu nói năng, kích thích học sinh tham gia vào cuộc giao
tiếp. Do đó, nội dung dạy học Tiếng Việt thường gần gũi, thân thiết với học
sinh, từ đó học sinh có hứng thú với những vấn đề xung quanh cuộc sống, tham
gia tích cực vào hoạt động giao tiếp.
Mỗi cá nhân cần được trang bị tốt các kĩ năng giao tiếp hiệu quả. Trong
thực tế theo rất nhiều kinh nghiệm quản lí thì một người có khả năng giao tiếp
tốt thì người đó rất dễ thành công trong công việc và cuộc sống. Nói tóm lại, kĩ
năng giao tiếp là nghệ thuật, là cách thức biểu lộ tình cảm, trò chuyện, Kĩ
năng giao tiếp là một trong những kĩ năng nền tảng để giúp học sinh nhận thức
được cái mới, các giá trị sống và hình thành các kĩ năng sống khác như: chia sẻ,
hợp tác,từ đó giúp cho kết quả học tập của các em được nâng lên. Vì thế cần
phải quan tâm và giúp đỡ học sinh phát triển đúng hướng, từng bước một trong
suốt chiều dài phát triển nhân cách của học sinh.
2. Thực trạng
Qua điều tra phỏng vấn học sinh khối 2 Trường Tiểu học Nguyễn Văn Trỗi
về kĩ năng giao tiếp đã cho tôi một nhận định chung nhất đó là hầu hết các em

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

4

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

đều thụ động, chưa tự tin, còn rụt rè, nhút nhát và chưa thực sự thể hiện tốt năng
lực giao tiếp.
a. Thuận lợi, khó khăn
* Thuận lợi
- Mô hình VNEN
+ Mô hình VNEN là quá trình tổ chức cho học sinh hoạt động để khám
phá và chiếm lĩnh các kiến thức và kỹ năng mới. Bản chất quá trình học tập của
VNEN được diễn ra thông qua đối thoại và tương tác lẫn nhau giữa học sinh với
học sinh, giữa học sinh với giáo viên và giữa học sinh với cộng đồng.
+ Học sinh được học theo mô hình VNEN đã thực sự làm chủ cách học,
làm chủ kiến thức, có năng lực ứng xử với thực tế cuộc sống tốt hơn. Học sinh
đã tỏ rõ sự mạnh dạn, tự tin trong giao tiếp.
+ Nội dung giáo dục kĩ năng giao tiếp được biên soạn nhiều.
- Nhà trường
+ Được sự quan tâm của Ban giám hiệu, của các ban ngành đoàn thể trong
và ngoài nhà trường đã tạo điều kiện cho học sinh được học 2 buổi/ngày nên các
em được tham gia học tập, rèn luyện nhiều ở trường.
+ Trường học khang trang, phòng học sáng sủa sạch sẽ, trang bị đầy đủ
bàn ghế và bảng đen, có thiết bị đồ dùng dạy học.
- Giáo viên
+ Nhiệt tình, có ý thức trách nhiệm với học sinh. Có kinh nghiệm dạy học
theo mô hình VNEN.
- Học sinh
+ Học sinh đã dần làm quen với mô hình VNEN thông qua các tiết học
Tiếng Việt theo Công nghệ giáo dục 1.

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

5

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

+ Học sinh thích học môn Tiếng Việt. Các em cũng dành thời gian để làm
các hoạt động ứng dụng, tương tác với cộng đồng khi ở nhà.
- Phụ huynh học sinh: Phụ huynh học sinh đa phần đã có sự quan tâm
chăm lo hơn về việc học hành của con em mình, mua sắm tương đối đầy đủ vở
và đồ dùng học tập, tạo điều kiện thuận lợi cho các em tới trường, thường xuyên
giữ được mối liên hệ với giáo viên chủ nhiệm lớp và nhà trường.
* Khó khăn
- Giáo viên
+ Giáo viên còn thụ động, chỉ sử dụng kiến thức ở Tài liệu Hướng dẫn học,
ít tìm tòi đọc thêm tài liệu khác liên quan đến giảng dạy. Khi tổ chức các hoạt
động trong giờ học, giáo viên còn rập khuôn theo Tài liệu hướng dẫn học.
- Học sinh
+ Khả năng đọc còn hạn chế nên quá trình tự đọc, làm bài rất khó khăn.
+ Khả năng tư duy, suy luận chưa cao. Nhiều khi dùng từ và đặt câu chưa
đúng, nói câu chưa hoàn thiện. Các em còn nhút nhát, thiếu tự tin, vốn từ còn ít
nên ảnh hưởng lớn đến hiệu quả khi giao tiếp.
b. Thành công, hạn chế
* Thành công
Đa số học sinh đã thực hiện được các hoạt động, nói lưu loát, hoàn thành
mục tiêu của tiết học. Học sinh trở nên tự tin, mạnh dạn, hứng thú, tích cực hơn
đối với những tiết học Tiếng Việt. Khi tiến hành các hoạt động, tình huống giao
tiếp có vấn đề tôi thấy các em đã có nhiều cách xử lí hay, thú vị và thông minh.
Khi giáo viên vận dụng các phương pháp, hình thức dạy học mới thì các em hào
hứng, tham gia nhiệt tình vào tiết học. Qua đó mà kĩ năng giao tiếp của các em
được hình thành và gắn liền với các bài học gần gũi với thực tiễn cuộc sống. Từ
đó giúp học sinh củng cố, khắc sâu kiến thức một cách bền vững, kĩ năng giao

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

6

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

tiếp được phát triển, thái độ học tập có những chuyển biến tích cực, góp phần
nâng cao chất lượng dạy học môn Tiếng Việt.
* Hạn chế
- Giáo viên thường bị động về thời gian.
- Thường chỉ tập trung ở một số đối tượng tích cực, có năng lực nên chưa
mang lại hiệu quả như mong muốn, nhất là đối tượng học sinh yếu.
- Đòi hỏi giáo viên phải chuẩn bị kĩ lưỡng kế hoạch dạy học, lựa chọn
những nội dung thực sự thiết thực và điều chỉnh được các hoạt động học tập phù
hợp với học sinh.
c. Mặt mạnh, mặt yếu
* Mặt mạnh
- Giáo viên:
+ Giáo viên trực tiếp điều chỉnh từng hoạt động, quan sát và nhận xét hoạt
động của học sinh.
+ Giáo viên có sự chuẩn bị về: đồ dùng, tài liệu, phương pháp giảng dạy.
+ Giáo viên có liên hệ thực tế và nhắc nhở học sinh áp dụng các nghi thức
lời nói vào cuộc sống.
- Học sinh:
+ Học sinh thích học các bài có nội
dung giao tiếp, tích cực tham gia các hoạt
động học tập.
+ Học sinh thích và tích cực xử lý các
tình huống giao tiếp gần gũi, quen thuộc với
các em.
+ Học sinh được thực hành đóng vai

Học sinh đóng vai cô giáo

nhiều, thích được đóng vai, nhất là các vai cô giáo, học sinh giỏi,
Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

7

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

* Mặt yếu
- Về phía giáo viên
+ Đôi khi nội dung điều chỉnh của giáo viên chưa thực sự phù hợp với học
sinh, chưa mang lại hiệu quả như mong muốn.
+ Giáo viên chỉ cho học sinh luyện nói theo những nội dung và chủ đề như
trong Tài liệu Hướng dẫn học.
- Về phía học sinh
+ Tình huống giao tiếp mà học sinh thực hành được xây dựng trong phạm
vi hẹp nên làm giảm tính tích cực, tự nhiên của học sinh khi tham gia giao tiếp.
+ Các hành vi trao lời, đáp lời thường được dạy theo mẫu và yêu cầu học
sinh thực hành theo mẫu nên làm giảm khả năng sáng tạo của học sinh.
d. Các nguyên nhân, các yếu tố tác động
Có được những thành công trên là nhờ sự chỉ đạo rất kịp thời của các cấp
lãnh đạo của Bộ Giáo dục và Đào tạo, được Phòng Giáo dục và Đào tạo huyện
Krông Ana tổ chức tập huấn cho những giáo viên dạy mô hình VNEN, giáo viên
được dự các chuyên đề tổ chức ở Phòng Giáo dục và Đào tạo, ở trường để mỗi
giáo viên học hỏi, rút kinh nghiệm và nắm được tinh thần của Mô hình VNEN
mà thực hiện theo.
Bên cạnh đó là nhờ học sinh tích cực học tập, chủ động giao tiếp, sẻ chia
với bạn và chủ động tiếp cận các giải pháp theo hướng tự chủ của bản thân. Từ
đó thực hiện theo các giải pháp nên mang lại hiệu quả cao. Cuối cùng còn phải
kể đến Hệ thống các tài liệu hướng dẫn mà dự án VNEN đã cung cấp để mỗi
giáo viên chủ động nắm bắt nội dung và thực hiện.
Để đưa ra được những biện pháp thiết thực khắc phục những hạn chế trên,
tôi đã tìm hiểu một số nguyên nhân, đó là:
* Về phía giáo viên:

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

8

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

+ Việc tổ chức các tiết chuyên đề của môn Tiếng Việt về thực hành giao
tiếp ở trường Tiểu học chưa nhiều.
+ Giáo viên cho học sinh nói theo câu mẫu làm cho các câu nói của học
sinh thường giống nhau.
* Về phía học sinh:
+ Do đặc điểm học sinh lứa tuổi lớp 2: Vốn từ của các em còn ít, chưa vận
dụng một cách thành thạo, khả năng đọc còn hạn chế. Khả năng tập trung chú ý
của các em còn chưa được tốt.
+ Do phương pháp học tập chưa khoa học: Hầu hết các em học sinh khối
lớp 2 chưa xây dựng được cho mình phương pháp học tập đúng. Đa số các em
chưa có ý thức chủ động trong việc tự rèn luyện, bởi các em còn ham chơi, chưa
quan trọng việc học.
* Về phía gia đình
+ Do sự kèm cặp còn lỏng lẻo của gia đình đối với học sinh trong việc học
môn Tiếng Việt: Thực tế đã cho thấy đối với môn Tiếng Việt thì nhiều gia đình,
nhiều bậc phụ huynh cho rằng môn này không quan trọng như học Toán. Vậy
nên việc phát triển kĩ năng giao tiếp trong môn Tiếng Việt không được các bậc
phụ huynh chú ý luyện tập ở nhà cho con em mình.
e. Phân tích, đánh giá các vấn đề về thực trạng mà đề tài đã đặt ra
Dạy kĩ năng giao tiếp chính là dạy học sinh biết giao tiếp phù hợp với văn
hóa Việt Nam, biết giao tiếp lịch sự, tế nhị, đạt hiệu quả cao. Đa số giáo viên
mới xem học sinh đưa ra các lời trao, lời đáp có đúng với các tình huống của
hoạt động hay không. Khi đánh giá việc thực hiện hoạt động của học sinh cũng
chỉ tiến hành một cách chung chung, chưa có tiêu chí cụ thể.
Học sinh lớp 2 còn nhỏ tuổi nên vốn từ các em còn ít do đó gặp nhiều khó
khăn trong việc giao tiếp. Các em còn nhút nhát, thiếu tự tin nên nhiều học sinh
khi được mời nói thì không nói được hoặc không đứng dậy nói trước tập thể.
Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

9

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

Các câu nói của học sinh chưa lôgic với nhau, còn nói chưa thành câu nên làm
cho hiệu quả khi giao tiếp chưa cao. Một số hoạt động chưa phát huy được khả
năng sáng tạo của học sinh.
Mô hình VNEN là học sinh tự chiếm lĩnh, tự sử lí thông tin sau đó đưa ra
nhóm thảo luận, tổng hợp kiến thức. Người giáo viên chỉ đóng vai trò tổ chức,
theo dõi các hoạt động. Dẫn đến trong một số hoạt động không thể tránh khỏi
học sinh thực hiện rập khuôn theo mẫu, chưa nhận ra bản chất cũng như mối
quan hệ của các hoạt động trong việc chiếm lĩnh kiến thức.
3. Giải pháp, biện pháp
a. Mục tiêu của giải pháp, biện pháp
Giải pháp này hướng đến các mục tiêu:
- Học sinh mạnh dạn trong giao tiếp, nói đúng nội dung cần trao đổi, phù
hợp với hoàn cảnh, thái độ lịch sự, lễ phép, biết lắng nghe và chia sẻ với mọi
người.
- Nâng cao hiệu quả giờ học cho học sinh, nhất là trong các giờ có tổ chức
hoạt động giao tiếp.
- Phát huy được tính chủ động tích cực của học sinh, đáp ứng mục tiêu xây
dựng Trường học thân thiện, học sinh tích cực.
- Mỗi giờ dạy đều đem lại cho học sinh những giây phút thật sự hứng khởi
đúng nghĩa.
b. Nội dung và cách thức thực hiện giải pháp, biện pháp
b.1. Một số biện pháp phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong
dạy học môn Tiếng Việt
Qua nghiên cứu về lí thuyết giao tiếp cũng như chương trình dạy học nội
dung giao tiếp trong môn Tiếng Việt, tôi xây dựng, tổng hợp, khái quát một số
kiểu dạng hoạt động, phương pháp phù hợp với năng lực, trình độ nhận thức của
học sinh lớp 2.
Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

10

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

b.1.1. Xây dựng đa dạng các dạng hoạt động dạy giao tiếp
b.1.1.1. Dạng hoạt động rèn kỹ năng trao lời và đáp lời
b.1.1.1.1. Cấu trúc của hoạt động
Ví dụ 1: HĐ2/ 3: Quan sát ảnh, đọc mẫu:
M: - Tôi là Lê Ngọc Bích.
- Sinh ngày: 12  6 - 2003
- Tôi thích vẽ, thích hát.
- Tôi muốn trở thành bác sĩ.
HĐ3/ 3: Thay nhau tự giới thiệu theo gợi ý:
Tôi là ai?
Tôi là
Sinh ngày..
Tôi thích
Tôi muốn trở thành
(Tiếng Việt 1A  trang 3)
Cá nhân học sinh thực hiện hoạt động 2 sau đó trao đổi trong nhóm để
hoàn thành hoạt động. Nếu chỉ dừng lại ở hoạt động quan sát và đọc mẫu thì học
sinh sẽ không thể khám phá bản chất cũng như mối liên quan giữa hoạt động 2
với hoạt động 3.
Lúc này giáo viên phải can thiệp để
học sinh biết và hiểu: Đây là hoạt động tự
giới thiệu. Để tự giới thiệu về mình cần phải
làm thế nào? Để hoàn thành được hoạt động
2 học sinh cần đọc kĩ mẫu đã cho và áp dụng
vào bản thân để hoàn thành hoạt động 3.
Thông qua hai hoạt động, học sinh sẽ giải
quyết được nhiệm vụ và cũng thấy được mối
liên hệ của các hoạt động trong tiết học.

Học sinh tự giới thiệu

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

11

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

Đối với những hoạt động dạng này, học sinh sẽ dần làm quen sau đó ngày
càng thành thạo cấu trúc của kĩ năng giao tiếp theo mẫu cho sẵn, từ đó có thói
quen vận dụng vào cuộc sống hằng ngày mà không cần mẫu.
b.1.1.1.2. Mục tiêu của hoạt động
Hoạt động phát triển kỹ năng trao lời và đáp lời xung quanh một chủ đề
liên quan đến hiểu biết và kinh nghiệm sống của các em, cụ thể đó là các hoạt
động có yêu cầu trao lời và đáp lời trong các tình huống cụ thể trong cuộc sống.
Hoạt động cũng nhằm rèn luyện việc vận dụng các nghi thức lời nói phù hợp với
các tình huống giao tiếp sẽ diễn ra trong cuộc sống. Đối với dạng hoạt động này
thì tôi vận dụng phương pháp phân tích mẫu để thực hiện hoạt động.
* Khái niệm phương pháp phân tích mẫu: Phương pháp phân tích mẫu
trong dạy học giao tiếp là cách đưa ra những lời nhận xét, đánh giá về các yếu tố
giao tiếp nêu trong mẫu. Từ đó đưa ra các lời giao tiếp và lựa chọn những lời
giao tiếp phù hợp nhất với mục đích và hoàn cảnh giao tiếp.
* Yêu cầu sư phạm:
+ Mẫu phân tích cần phải điển hình cho hoạt động, có thể rút ra được kết
luận chung về hoạt động sẽ làm.
+ Học sinh tự phân tích và tìm ra kiến thức của hoạt động, giáo viên nếu
cần can thiệp thì chỉ dừng ở mức độ gợi ý.
+ Sử dụng kết hợp đồ dùng dạy học để tăng hiệu quả của tiết học.
+ Kết hợp với phương pháp đóng vai để học sinh thêm tự tin, mạnh dạn
đồng thời hứng thú khi học giao tiếp, giúp học sinh vận dụng kiến thức tốt hơn.

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

12

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

Ví dụ 2: HĐ 2/ 35: Đọc lại lời các nhân vật trong tranh dưới đây:
(Tiếng Việt 2A  trang 35)

Đối với hoạt động này, sau khi học sinh đọc hết các lời thoại là đã hoàn
thành hoạt động. Tuy nhiên, giáo viên sẽ vận dụng phương pháp phân tích mẫu
để kĩ năng giao tiếp của học sinh được phát triển, vận dụng một cách linh hoạt
vào cuộc sống .
Bước 1: Phân tích tình huống mẫu: Em giúp bà cụ qua đường, cụ cảm ơn
em. Em sẽ đáp lại lời cảm ơn ấy.
Bước 2: Để hiểu và thực hiện thì mỗi học sinh phải phân tích được mẫu
như sau:
+ Mục đích: Đáp lại lời cảm ơn với bà cụ.
+ Nhân vật: Em và bà cụ. Quan hệ vai trên  vai dưới.
+ Hoàn cảnh: Trên đường đi học về, em gặp bà cụ muốn sang đường. Em
giúp bà cụ qua đường, bà cụ cảm ơn em.
+ Ngôn ngữ: Vì đây là giao tiếp vai trên  vai dưới nên cần sử dụng ngôn
ngữ lễ phép, thái độ kính trọng. Giáo viên yêu cầu học sinh bằng sự hiểu biết và
kinh nghiệm sống của bản thân hãy đưa ra các lời đáp khác phù hợp với tình
huống trên.
Học sinh đáp: Chỉ là chuyện nhỏ ấy ạ./
Giúp đỡ được bà là cháu rất vui ạ./

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

13

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

Bước 3: Thực hành theo cặp nói lời cảm ơn cho bạn nghe và ngược lại.
Giáo viên khuyến khích học sinh nói lời cảm ơn bằng nhiều cách diễn đạt khác
nhau.
Bước 4: Học sinh đóng vai thể hiện tình huống trong nhóm.
Với cách thức tổ chức trên, học sinh đã thực sự tham gia giao tiếp theo tình
huống giả định của hoạt động. Học sinh tự lựa chọn sử dụng ngôn từ, ngữ điệu,
vẻ mặt, ánh mắt, điệu bộ phù hợp để đáp lời cảm ơn đúng với tình huống. Hoạt
động này góp phần củng cố, mở rộng và phát triển các nội dung của hoạt động
đọc, gắn nội dung học trong nhà trường với đời sống hàng ngày của học sinh.
b.1.1.2. Dạng hoạt động trao đổi theo chủ đề
Ở dạng hoạt động này thường nêu ra vấn đề giao tiếp liên quan đến nội
dung kiến thức đang học hay một nội dung có ý nghĩa xã hội. Đối với dạng hoạt
động này, tôi vận dụng phương pháp đóng vai để tạo không khí sôi nổi, gây
hứng thú giao tiếp với học sinh và mang tính ứng dụng cao.
* Khái niệm về phương pháp đóng vai: Đóng vai là phương pháp tổ chức
cho học sinh thực hành một số cách ứng xử trong một tình huống giả định. Đây
là phương pháp giúp học sinh suy nghĩ sâu sắc về một vấn đề. Nhờ đó, các em
sẽ tích lũy thêm vốn sống, vốn kinh nghiệm của các bạn khác làm giàu thêm vốn
kinh nghiệm của mình.
* Yêu cầu sư phạm
+ Tình huống nên để mở, không cho trước kịch bản hay lời thoại để phát
triển tư duy, sự sáng tạo và trí tượng tưởng của học sinh.
+ Phải biết sắp xếp thời gian phù hợp để các nhóm đóng vai.
+ Học sinh cần hiểu rõ vai của mình trong tình huống để không lạc đề.
+ Nên khích lệ học sinh nhút nhát cùng tham gia để rèn luyện cho các em
sự tự tin, mạnh dạn hơn trong giao tiếp và cuộc sống. Giáo viên không làm thay
nếu học sinh chưa thực hiện được.
Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

14

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

+ Nên sử dụng các đồ dùng, đạo cụ đơn giản để tăng thêm tính hấp dẫn.
Ví dụ 3: HĐ5/ 16: Em đạt giải cao trong một cuộc thi. Các bạn chúc mừng.
Em đáp lại.
- Các bạn:.
- Em:
(Tiếng Việt 2B, trang 16)
Thông thường đối với hoạt động này học sinh sẽ áp dụng một số mẫu câu
đã học để hoàn thành hoạt động, như:
- Các bạn: Chúc mừng bạn nhé!
- Em: Mình cảm ơn./
- Em: Mình cảm ơn các bạn.
- Các bạn: Chúc mừng bạn đạt giải nhé!
Tuy nhiên, để ứng xử của học sinh được linh hoạt và mang lại hiệu quả cao
khi giao tiếp thì giáo viên vận dụng phương pháp đóng vai qua các bước:
Bước 1: Các nhóm thảo luận tình huống cần đóng vai.

Học sinh thảo luận tình huống
Bước 2: Thảo luận phân vai, đóng góp lời thoại cho các nhân vật, đóng vai
trong nhóm để góp ý. Bên cạnh đó còn sử dụng 1 số đạo cụ như: Hoa, quà,

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

15

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

Bước 3: Vài nhóm lên đóng vai
thể hiện tình huống phù hợp với yêu cầu
của hoạt động (Giáo viên lưu ý học sinh
về mặt thời gian), có sáng tạo trong việc
thể hiện tình huống như: Có sử dụng
đạo cụ hợp lí, cử chỉ, giọng điệu,.
+ Học sinh 1, 2, 3: Chúc mừng
bạn đạt giải cao trong cuộc thi./ Bạn
giỏi quá! Bọn mình chúc mừng bạn./
+ Học sinh 4: Mình rất cảm ơn các
bạn./ Các bạn làm mình vui quá!/

Học sinh đóng vai

Bước 4: Cả lớp nhận xét về cách
thể hiện có sáng tạo, phù hợp với yêu cầu của tình huống; nhóm nào đóng hay
và đúng nhất,
Bước 5: Giáo viên nhận xét về cách thể hiện tình huống, nội dung, thái độ
của học sinh khi tham gia đóng vai, đánh giá từng nhóm và tuyên dương các
nhóm làm tốt.
Tóm lại, để thực hiện tốt dạng hoạt động này, người đóng vai phải chủ
động tham gia cuộc giao tiếp, tập trung tìm biện pháp thu hút người đối thoại
tham gia. Muốn làm được điều này, giáo viên cần điều chỉnh đề tài phù hợp với
nhận thức của học sinh, đưa ra những lời thoại mẫu hướng học sinh tham gia
phát biểu ý kiến. Đặc biệt, cần rèn cho học sinh kỹ năng nghe và sáng tạo theo
cách diễn đạt của bản thân, không nên làm rập khuôn theo mẫu.
b.1.1.3. Dạng hoạt động tự tổ chức một chủ đề để trao đổi
Đây là hoạt động nhằm củng cố lại kỹ năng giao tiếp cho học sinh. Dạng
hoạt động này sẽ có các chủ đề gần gũi với học sinh trong cuộc sống như thực
hành xin lỗi khi em làm sai, nói lời cảm ơn trong các tình huống thường gặp,

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

16

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

giáo viên cũng có thể tổ chức cho học sinh tự đưa ra các tình huống thường gặp
để vận dụng các kiến thức đã học, gây hứng thú tham gia vào quá trình giao tiếp.
Ví dụ 4: HĐ 3/ 50: Trò chơi Đóng vai nói và đáp lời xin lỗi.
Mỗi nhóm (2 bạn) hãy nghĩ ra một tình huống (Ví dụ: Bạn sơ ý làm mực
bắn vào áo bạn bên cạnh, hoặc bạn mượn sách nhưng quên mang trả bạn của
mình; 1 bạn vô ý đụng người vào bạn đi ngược chiều, )
M: - Xin lỗi cậu. Tớ quên mang sách trả cậu rồi.
- Không sao. Mai cũng được mà.
(Tiếng Việt 2A, trang 50)
Để củng cố lại kỹ năng giao tiếp, giáo viên tổ chức trao đổi theo 4 bước, cụ
thể:
Bước 1: Chủ đề trao đổi: Nói lời xin lỗi.
Bước 2: Tùy vào tình huống, vai giao tiếp mà học sinh chọn lời xin lỗi và
đáp lời xin lỗi cho phù hợp. Khi đưa ra lời xin lỗi phải thể hiện thái độ hối lỗi
của mình đối với người được xin lỗi và người đáp lại lời xin lỗi cũng phải có
thái độ bao dung, tha thứ.
Giáo viên cũng gợi ý để học sinh đưa ra các tình huống trong lúc học tập, ở
gia đình hoặc trong khi các em vui chơi, từ đó dần hướng học sinh liên hệ nội
dung học tập với các vấn đề gần gũi với cuộc sống thường ngày.
Bước 3: Dự kiến lời nói sẽ diễn ra trong cuộc giao tiếp là:
M: - Ôi, mình lỡ tay làm mực bắn vào áo của bạn rồi, xin lỗi bạn
nhé!
- Không sao đâu. Lát về mình giặt là sạch ngay ấy mà.
M: - Ôi, xin lỗi bạn nhé! Bạn có bị đau lắm không?
- Đụng nhẹ thôi ấy mà. Mình không sao đâu.
Bước 4: Qua dự kiến lời nói sẽ diễn ra, khi đóng vai học sinh sẽ chọn lời
nói hay nhất của mình để nói trước lớp.

Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

17

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

Học sinh đóng vai nói lời xin lỗi
Để hoạt động này được sôi nổi thì yêu cầu học sinh phải suy nghĩ, tích cực
đưa ra các tình huống với các vai giao tiếp khác nhau. Khi thực hiện những dạng
hoạt động này sẽ kích thích trí tưởng tượng, sáng tạo của học sinh. Từ đó giúp
các em làm quen và xử lí tốt các tình huống mới. Như vậy học sinh sẽ dần đưa
các tình huống đã học gắn với cuộc sống, các em không bị thụ động trước các
tình huống bất ngờ, giúp tăng hiệu quả giao tiếp.
b.1.2. Phương pháp trao lời và đáp lời bằng một nghi thức lời nói.
Ví dụ 5: HĐ5/ 55: Cùng bạn đóng vai nói lời xin lỗi của em trong những
trường hợp sau:
a) Em lỡ bước, dẫm vào chân bạn.
b) Em mải chơi, quên làm việc mẹ dặn.
c) Em đùa nghịch, va phải một cụ già.
(Tiếng Việt 1A, trang 55)
Để nâng cao hiệu quả cũng như sự linh hoạt trong giao tiếp, học sinh sẽ
tiến hành qua 2 bước:
Bước 1: Xác định hoàn cảnh giao tiếp là nói lời xin lỗi đối với các vai khác
nhau.
Bước 2: Học sinh sẽ phải giao tiếp với ba vai là: bạn  vai ngang; mẹ  vai
trên, thân thiết; cụ già  vai trên, người lớn tuổi; nên học sinh cần lựa chọn lời
Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

18

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

nói thích hợp với từng đối tượng giao tiếp để tỏ rõ sự hối lỗi đối với từng cá
nhân.
Học sinh sẽ biết cùng nói lời xin lỗi, nhưng với người lớn tuổi để thể hiện
sự kính trọng, lễ phép phải dùng thêm từ cháu ở trước hoặc từ ạ ở sau hoặc
cả hai từ (cháu xin lỗi hoặc cháu xin lỗi ạ). Với các bạn cùng lứa tuổi thì chỉ cần
dùng thêm từ bạn ở sau từ xin lỗi.Với hoạt động trên học sinh có thể nói lời
cảm ơn như sau:
a, Xin lỗi cậu nhé!

b, Con xin lỗi mẹ ạ.

c, Cháu xin lỗi cụ ạ.

Để tăng thêm tính hiệu quả khi giao tiếp, giáo viên sẽ lưu ý học sinh dùng
ngữ điệu phù hợp cũng góp một phần quan trọng khi nói lời xin lỗi.
b.1.3. Phương pháp trao lời, đáp lời trong các tình huống.
Ví dụ 6: HĐ 7/ 112: Nói tiếp lời người con để tỏ thái độ ngạc nhiên, thích
thú trong tình huống dưới đây:
- Mẹ: Con à, bố nói sáng chủ nhật sẽ đưa mẹ con mình đi chơi ở vườn
bách thú nên mình phải dậy từ 6 giờ để chuẩn bị nhé!
- Con: Ôi,..
- Mẹ: Nhưng mình sẽ chỉ đi chơi từ 7 giờ đến 11 giờ thôi. Sau đó, phải về
ăn và nghỉ trưa để chiều bố con phải về đơn vị con ạ.
(Tiếng Việt 1B, trang 112)
Học sinh tự xử lí thông tin, thực hiện hoạt động thông qua 2 bước:
Bước 1: Học sinh phân tích và xác định được đây là tình huống giao tiếp
giữa hai mẹ con, người con phải đáp lời được người mẹ với thái độ ngạc nhiên,
thích thú.
Bước 2: Học sinh có thể đưa lời đáp của người con trong đoạn giao tiếp ở
trên là:
Thật vậy sao? ( ngạc nhiên)/
Thích quá! ( thích thú)/
Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

19

Phát triển kĩ năng giao tiếp cho học sinh lớp 2 trong dạy học môn Tiếng Việt theo mô hình VNEN

Đến đây học sinh trao đổi với bạn và hoàn thành hoạt động.
Tuy nhiên, để tăng hiệu quả khi giao tiếp thì giáo viên sẽ hướng dẫn học
sinh thực hiện thêm 2 bước nữa.
Bước 3: Trong 2 lời đáp dự kiến trên, về nội dung giao tiếp thì đã thể hiện
được thái độ của người con, tuy nhiên lại thiếu các từ biểu thị tình cảm cho phù
hợp. Do đó, cần sửa chữa, hoàn thiện 2 lời đáp này.
Bước 4: Sau khi sửa chữa phương án mới của lời đáp 1 và 2 là:
Thật vậy sao mẹ?/ Mẹ ơi, con thích quá!/ Con thích quá, con cảm ơn
mẹ!/
Như vậy, tùy vào tình huống và vai giao tiếp mà học sinh sẽ xác định
được thái độ, lựa chọn lời nói sao cho phù hợp, mang lại hiệu quả giao tiếp cao
nhất.
c. Điều kiện để thực hiện giải pháp, biện pháp
Các biện pháp rèn luyện kỹ năng giao tiếp cho học sinh tiểu học sẽ giúp
các em có tâm thế tự tin, mạnh dạn, sẵn sàng tham gia một cuộc giao tiếp như:
Hướng mặt về phía người cùng giao tiếp và sẵn sàng dẫn nhập hồi đáp trong
cuộc giao tiếp, biết sử dụng ngôn ngữ một cách có văn hóa, lịch sự...
Để hình thành cho học sinh kỹ năng giao tiếp, giáo viên cần phải xây dựng
các hoạt động có nội dung gần gũi với cuộc sống hàng ngày của các em, cho học
sinh thực hành nhiều để hình thành thói quen từ đó áp dụng trong cuộc sống.
Các phương pháp dạy học mà giáo viên áp dụng cần phù hợp, thu hút sự
chú ý của học sinh, từ đó học sinh sẽ tích cực tham gia vào các hoạt động, góp
phần hoàn thiện kỹ năng giao tiếp cho học sinh tiểu học.
d. Mối quan hệ giữa các giải pháp, biện pháp
Để dạy chung một bài giao tiếp, giáo viên cần tạo cho học sinh thói quen
áp dụng theo quy trình gồm 3 bước sau:
+ Bước 1: Phân tích tình huống giao tiếp nêu ra trong bài.
Giáo viên: Nguyễn Thị Thanh Thắm  Trường TH Nguyễn Văn Trỗi

20

null