Soạn bài ông già và biển cả (trích) - hê-minh-uê - Câu :

Câu 1:

Hình ảnh những vòng lượng của con cá kiếm được nhắc đi nhắc lại nhiều lần trong đoạn trích: Mặt trời đang mọc lên lần thứ ba kể từ lúc lão ra khơi thì con cá bắt đầu lượn vòng, Mình phải dốc sức ra mà níu, lão nghĩ. Căng thẳng khiến nó thu hẹp các vòng lượn, Nhưng con cá vẫn chậm rãi lượn vòng và hai giờ sau, mồ hôi ướt đẫm người ông lão và lão mệt thấu xương. Bây giờ các vòng tròn đã hẹp hơn nhiều, Lát sau, con cá không quật dây đáy nữa và bắt đầu lại lượng vòng chầm chậm. Cách miêu tả đầy chủ ý này thể hiện nhiều ý nghĩa khác nhau:

- Khi chưa thể nhìn thấy con cá kiếm, ông lão Xan- ti-a-gô chỉ có thể đoán biết về nó qua những vòng lượn. Quan sát những vòng lượn khi rộng, khi hep kết hợp với cảm giác đau đớn nơi bàn tay, ông lão không chỉ ước lượng được về khoảng cách mà còn có thể phán đoán được từng cử chỉ, động tĩnh của con cá kiếm (khi lượn vòng chầm chậm như muốn nghỉ ngơi lấy sức, khi thì quật mạnh vẫy vùng hòng thoát ra khỏi cái lưỡi câu) từ đó mà điều chỉnh sợi dây hòng thu phục con cá kiếm. Sự lặp lại những vòng lượn của con cá kiếm vì thế đã góp phần gợi lên hình ảnh một người ngư phủ rất giàu kinh nghiệm, rất lành nghề giữa chốn biển khơi đầy gian nan thử thách.

- Những vòng lượn cũng đồng thời vẽ lên những cố gắng cuối cùng dù tuyệt vọng nhưng cũng hết sức mãnh liệt của con cá kiếm. Những cú quật mạnh hòng vượt thoát khỏi sự bủa vây của người ngư phủ cho thấy con cá kiếm cũng dũng cảm kiên cường không kém gì đối thủ của mình.

Câu 2:

* Trong cuộc chiến với con cá kiếm xuất hiện ở phần cuối của tác phẩm, sau ba ngày, hai đêm vật lộn với sóng gió và việc kìm giữ con cá kiếm, ông lão Xan- ti-a-gô đã mệt nhoài. Cuộc chiến lại diễn ra khi thời tiết khắc nghiệt, rất lạnh giá vào lúc nửa đêm, khi ông lão đang buồn, thậm chí đã rơi vào tình thế vô vọng. Nhưng bằng sự nhạy bén của một ông già từng có nhiều kinh nghiệm nơi biển cả, ông lão đã huy động mọi giác quan vào cuộc chiến.

- Về thị giác: Ban đầu lão chỉ có thể phán đoán con cá, phán đoán đường bơi của nó qua độ nghiêng và sức căng của sợi dây. Nó bơi vòng, lượn vào rồi lại vọt ra xa lão thấy trong ánh năng, những tia nước từ sợi dây bắn ra. Nhưng rồi khi nó bắt đầu thấm mệt và sợi dây đã được ông lão cuộn vào gần hơn thì ông lão thấy cái bóng đen vượt dài ..bộ vây to sụ bên sườn xòe rộng. Càng ngày con cá kiếm càng được kéo về gần thuyền hơn, thậm chí ông lão Xan- ti-a-gô còn có thể nhìn thấy mắt con cá và cả hai con cá chét xám bơi bên canh.

- Về xúc giác: Dù không trực tiếp tiếp xúc với con cá kiếm nhưng qua những vật trung gian, ông lão Xan- ti-a-gô vẫn có thể cảm nhận được từng cử động của nó. Ban đầu lão chỉ cảm nhận áp lực của sợi dây hơi chùng lại:, khi con cá vũng vẫy làm nảy mạnh sợi dây, Xan- ti-a-gô cảm thấy thật sắc, cứng và lạnh.

* Thông qua các chi tiết miêu tả, chúng ta có thể thấy nó được sắp xếp theo trình tự của cuộc chinh phục con cá kiếm. Ban đầu là những cảm nhận và quan sát từ xa (khi con cá còn đang cố vùng vẫy để chạy thoát) rồi đến gần hơn (khi nó gần kiệt sức và bị kéo về sát mạn thuyền).

Câu 3:

Ông lão không chỉ cảm nhận đối tượng bằng giác quan của một người đi săn, mộ kẻ chỉ nhằm tiêu diệt đối thủ của mình. Qua đoạn trích có thể thấy được thái độ của ông lão với con cá kiếm. Đó cũng là những trạng thái tâm lí phức tạp, thậm chí trái ngược nhau. Ông vừa yêu quý con cá những cũng lại muốn chinh phục nó cho kỳ được, ông còn gọi nó là người anh em. Thực ra, điều này cũng không khó giải thích. Lão Xan- ti-a-gô làm nghề câu cá, không bắt được cá nghĩa là ông lão không tồn tại được. Nhiệm vụ của ông lão là phải chinh phục con cá kiếm cho bằng được. Chính trong cuộc săn đuổi đó, ông lão đã bộc lộ những phẩm chất cao quý của một con người theo đúng nghĩa của từ này. Con cá kiếm cũng vây, trong cuộc chiến đó, nó không lặn xuống bể sâu làm đứt dây câu cũng không lồng lên làm đắm thuyền. Nó chấp nhận một cuộc đấu song phẳng. Nó kéo ông lão ra khơi xa, thử thách ông lão. Ông lão chinh phục hành động ấy, thán phục nét đẹp kiêu hùng, cao cả của nó (Tao chưa bao giờ thấy bất kì ai hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng hơn mày, người anh em ạ!). Vì vậy, mối quan hệ giữa ông lão và con cá kiếm còn là mối quan hệ giữa cái đẹp và người ngưỡng mộ, thưởng thức và khao khát chiếm lĩnh cái đẹp.

Câu 4:

Con cá trước khi chết

Con cá sau khi chết

- Chỉ riêng cái bóng đen của nó cũng khiến ông lão một người đi biển cừ khôi cũng phải kinh ngạc: một cái bóng đen vượt dài qua dưới con thuyền, đến mức lão không thể tin nổi độ dài của nó, cái đuôi lớn hơn cả lưỡi hái lớn, màu tím hồng, thân hình đồ sộ.

- Khôn ngoan, kiên cường và có sức chịu đựng tốt.

=> Con cá có sức mạnh ghê gớm, sự oai phong và kì vĩ.

- Dường như không chấp nhận cái chết, nó phóng vút lên khỏi mặt nước phô hết tầm vóc khổng lồ, vẻ đẹp và sức lực. Con cá trắng bạc, thẳng đơ và bồng bềnh theo sóng.

=> Ngay cả khi đối mặt với cái chết, con cá vẫn thể hiện được sự kiêu hãnh, oai hùng.

Luyện tập

Câu 1: Ngoài việc mô tả bằng lời của người kể chuyện, còn có ngôn từ nào trực tiếp nói lên hành động và thái độ của ông lão trước con cá kiếm không? Tác dụng của loại ngôn ngữ đó?

- Ngoài việc miêu tả bằng lời của người kể chuyện, còn có loại ngôn từ trực tiếp nói lên hành động và thái độ của ông lão trước con cá kiếm, đó là ngôn ngữ đối thoại nội tâm của nhân vật ông lão Xan-ti-a-gô, cũng như cuộc "đối thoại" giữa ông lão với con cá kiếm.

- Có lúc nó là độc thoại nội tâm, có lúc là đối thoại với con cá kiếm:

+ "Đừng nhảy, cá" - Lão nói - "Đừng nhảy!"

+ "Cá ơi" - ông lão nói - "Cá này, dẫu sao thì mày cũng sẽ chất. Mày muốn tao cùng chết nữa à?".

+ "Mày đừng giết tao, cá à?" - ông lão nghỉ - "Mày có quyền làm thế!". "Tao chưa từng thấy bất kì ai hùng dũng, duyên dáng, bình tĩnh, cao thượng hơn mày, người anh em ạ!".

- Ý nghĩa của lời phát biểu trực tiếp:

+ Khiến người đọc cảm thấy như đang trực tiếp chứng kiến sự việc

+ Hình thức đôi thoại này chứng tỏ Xan-ti-a-gô chiêm ngưỡng, coi con cá kiếm như một con người.

+ Vẻ đẹp của con người trong hành trình theo đuổi và đạt được ước mơ của mình.

Đoạn văn tiêu biểu cho phong cách viết độc đáo của Hê-minh-uê: luôn đặt con người đơn độc trước thử thách. Con người phải vượt qua thử thách, vượt qua giới hạn của chính mình để vươn tới và đạt được ước mơ, khát vọng của mình. Hai hình tượng ông lão và con cá kiếm đều mang ý nghĩa biểu tượng gợi ra nhiều tầng nghĩa của tác phẩm. Đoạn văn tiêu biểu cho nguyên lí "tảng băng trôi" của Hê-minh-uê.

Câu 2: Học sinh trả lời theo ý mình. Dưới đây là một gợi ý:

Cách dịch Ông già và biển cả tạo nên sự cân xứng về nhịp điệu tiêu đề. Không chỉ vậy, tiêu đề này còn tạo nên sự tương phản đối lập giữa hai đối tượng: một người già cả, sức đã yếu, lực đã tàn >< biển lớn mênh mông, dữ dội. Tiêu đề đó hé mở chủ đề của tác phẩm: sức lực có hạn của con người >< cái vĩ đại bất tử của thiên nhiên.