Chương trình Ngữ văn xây dựng theo hướng mở
Cỡ chữ Màu chữ:
Theo Ban Phát triển các chương trình môn học [Bộ Giáo dục và Đào tạo], Ngữ văn là môn học thuộc lĩnh vực giáo dục ngôn ngữ và Văn học, được học từ lớp 1 đến lớp 12.
Ở tiểu học, môn học này có tên là Tiếng Việt; ở trung học cơ sở và trung học phổ thông có tên là Ngữ văn. Nội dung cốt lõi của môn học sẽ trang bị cho học sinh kiến thức, kỹ năng cơ bản, thiết yếu về văn học và Tiếng Việt, đáp ứng các yêu cầu về phẩm chất, năng lực ở từng cấp học.
Chương trình Ngữ văn xây dựng theo hướng mở
Trên cơ sở các quy định cơ bản được nêu trong Chương trình giáo dục phổ thông tổng thể, chương trình Ngữ văn mới được xây dựng trên quan điểm lấy các kỹ năng giao tiếp [đọc, viết, nói và nghe] làm trục chính xuyên suốt cả ba cấp học nhằm đáp ứng yêu cầu của chương trình theo định hướng năng lực, bảo đảm tính chỉnh thể, sự nhất quán liên tục trong tất cả các cấp/lớp.
Chương trình được xây dựng theo hướng mở; không quy định chi tiết nội dung dạy học và các văn bản cụ thể mà chỉ quy định những yêu cầu cần đạt về đọc, viết, nói và nghe cho mỗi lớp. Chương trình quy định một số kiến thức cơ bản, cốt lõi về văn học, Tiếng Việt và quy định một số văn bản quan trọng của văn học dân tộc bắt buộc phải học đối với học sinh toàn quốc.
Qua văn bản ngôn từ, đặc biệt là văn bản văn học đặc sắc, môn Ngữ văn tạo cho học sinh cơ hội khám phá bản thân và thế giới xung quanh, thấu hiểu con người, biết đồng cảm, sẻ chia, có cá tính và đời sống tâm hồn phong phú, quan niệm sống và ứng xử nhân văn; bồi dưỡng tình yêu với Tiếng Việt và Văn học, ý thức về cội nguồn và bản sắc dân tộc, góp phần giữ gìn, phát triển các giá trị văn hoá Việt Nam.
Ngoài việc góp phần phát triển các năng lực chung, chương trình môn Ngữ văn tập trung giúp học sinh phát triển năng lực giao tiếp và năng lực thẩm mỹ; cung cấp hệ thống kiến thức phổ thông nền tảng về Văn học và tiếng Việt để góp phần phát triển vốn học vấn căn bản của một người có văn hoá. Môn học cũng góp phần hình thành và phát triển con người nhân văn, biết tiếp nhận, cảm thụ, thưởng thức, đánh giá các sản phẩm ngôn từ và các giá trị cao đẹp trong cuộc sống.
Xuất phát từ phẩm chất và năng lực người học
Theo Phó Giáo sư - Tiến sĩ Đỗ Ngọc Thống, Tổng chủ biên chương trình môn Tiếng Việt/Ngữ văn, điểm khác biệt nhất của chương trình Ngữ văn lần này so với những năm trước là được xây dựng xuất phát từ các phẩm chất, năng lực cần có của người học để lựa chọn nội dung dạy học.
Các yêu cầu cần đạt của mỗi lớp tập trung vào bốn kỹ năng lớn: đọc,viết, nói và nghe. Đọc bao gồm yêu cầu đọc đúng và đọc hiểu. Yêu cầu về đọc hiểu bao gồm các yêu cầu hiểu văn bản [trong đó có cả đọc thẩm mỹ, cảm thụ, thưởng thức và đánh giá] và hiểu chính mình [người đọc].
Viết không chỉ yêu cầu học sinh biết viết chữ, viết câu, viết đoạn mà còn tạo ra được các kiểu loại văn bản, trước hết là các kiểu loại văn bản thông dụng, sau đó là một số kiểu loại văn bản phức tạp hơn. Nói và nghe căn cứ vào nội dung của đọc và viết để luyện tập cho học sinh trình bày, nói và nghe tự tin, có hiệu quả; từ nói đúng đến nói hay.
Do yêu cầu phát triển phẩm chất và năng lực nên chương trình nhấn mạnh việc chú ý hình thành cho học sinh cách học, tự học, từ phương pháp tiếp cận, phương pháp đọc hiểu đến cách thức tạo lập văn bản và nghe-nói. Học sinh được thực hành, luyện tập và vận dụng nhiều kiểu loại văn bản khác nhau để sau khi rời nhà trường, các em có thể tiếp tục học suốt đời và có khả năng giải quyết các vấn đề trong cuộc sống. Nhiệm vụ của giáo viên là tổ chức các hoạt động học tập cho học sinh; hướng dẫn, giám sát và hỗ trợ học sinh để các em từng bước hình thành và phát triển các phẩm chất và năng lực mà chương trình giáo dục mong đợi.
Giáo viên cần khơi gợi, vận dụng kinh nghiệm và vốn hiểu biết đã có của học sinh về vấn đề đang học, từ đó tổ chức cho các em tìm hiểu, khám phá để tự bổ sung, điều chỉnh, hoàn thiện hiểu biết. Giáo viên cần khuyến khích học sinh trao đổi và tranh luận, đặt câu hỏi cho mình và cho người khác khi đọc, viết, nói và nghe. Bên cạnh việc phát huy tính tích cực của người học, giáo viên cần chú ý tính chuẩn mực của người thày cả trong tri thức và kỹ năng sư phạm.
Cần thời gian tiếp cận chương trình và phương pháp mới
Đánh giá về dự thảo chương trình môn Ngữ văn, Tiến sĩ Văn học Trịnh Thu Tuyết, nguyên giáo viên Trường trung học phổ thông Chu Văn An [Hà Nội] ghi nhận sự thay đổi lớn về phương pháp dạy học, tiếp cận chương trình và cách thức kiểm tra đánh giá.
Cô Trịnh Thu Tuyết chia sẻ: Chương trình hiện hành chỉ có một bộ sách giáo khoa dùng chung cho cả nước với các tác phẩm bắt buộc, thời lượng cho mỗi tác phẩm và đơn vị kiến thức cơ bản cũng đã được quy định cụ thể. Với dự thảo chương trình mới, Bộ chỉ quy định những yêu cầu cơ bản về năng lực, phẩm chất cần đạt tới, quy định về kiến thức, kỹ năng, thể loại và danh sách nhóm các tác phẩm mang tính chất gợi ý.
Trên cơ sở đó, các nhóm biên soạn sách giáo khoa cùng giáo viên và học sinh được quyền lựa chọn, đề xuất tác phẩm phù hợp với tâm lý, lứa tuổi, thời đại và đặc điểm nơi mình đang sống. Đây là hướng mở, tiếp cận được với phương pháp dạy học của các nước tiên tiến.
Cô Tuyết nhấn mạnh: Ở dự thảo chương trình mới, tính chất của các tác phẩm văn học trong trường phổ thông đã thay đổi. Trong chương trình hiện hành, tác phẩm văn học luôn là đối tượng nghiên cứu, phân tích, cảm nhận của thầy và trò. Thầy chủ yếu cung cấp cho học trò những đơn vị kiến thức cơ bản nhất liên quan đến tác phẩm. Từ đó, hoạt động trả bài của trò chỉ dừng lại ở việc trò tiếp nhận được những đơn vị kiến thức nào mà thầy cung cấp.
Với dự thảo chương trình mới, trên cơ sở những yêu cầu về kiến thức, kỹ năng, về thể loại, về từng giai đoạn văn học, trào lưu văn học, những tác phẩm đưa ra chỉ mang tính chất gợi ý. Thầy và trò sẽ chọn những tác phẩm ấy để học nhưng không coi nó là đối tượng để nghiên cứu và là cái đích cao nhất mà những tác phẩm ấy đóng vai trò là phương tiện để làm sáng tỏ những phẩm chất, năng lực mà học sinh cần đạt tới.
Tuy nhiên, cô Trịnh Thu Tuyết băn khoăn về việc thực hiện chương trình mới, bởi giáo viên cần có khoảng thời gian vừa đủ để tiếp cận chương trình và phương pháp dạy học mới. Chương trình Ngữ văn mới đòi hỏi tính đồng bộ của đội ngũ giáo viên từ việc lựa chọn chương trình, lựa chọn phương pháp tiếp cận, nếu giáo viên không đủ bản lĩnh sẽ rất khó khăn.
Theo cô Trịnh Thu Tuyết, dù đổi mới thế nào vẫn cần đặt trên nền tảng đặc trưng của bộ môn. Trong phương pháp giảng dạy môn Ngữ văn ở chương trình mới, Ban soạn thảo có đưa vào nhiều hoạt động hoạt náo, hướng ngoại như đóng vai, ngâm thơ, kể chuyện...
Những hoạt động này cần có hướng dẫn mang tính chất tích cực và phù hợp nhất. Bởi mỗi tiết học có thời lượng 45 phút, nếu thầy và trò thực hiện xong một hoạt động nào đó đã hết thời gian thì giáo viên khó có thể giúp học sinh tiếp cận được những yếu tố mang tính chất chuẩn mực của một tác phẩm văn chương.
Bộ môn Văn có tính đặc trưng là có cả yếu tố hướng nội, cần sự đằm lắng. Nếu hướng nhiều quá đến các hoạt động và sự trợ giúp của công nghệ thông tin sẽ làm hạn chế khả năng tiếp nhận của học sinh.
Thầy Đặng Ngọc Khương, giáo viên Trường trung học cơ sở Archimedes Academy [Hà Nội] cũng đánh giá về những thay đổi mang tính chất tích cực ở chương trình môn Ngữ văn, đó là về mặt nội dung và cách tiếp cận môn học. Cụ thể, về mặt nội dung, Bộ đã mở rộng biên độ của những tác phẩm văn học để giáo viên có thể khai thác, sử dụng trong giảng dạy; cung cấp cho học sinh vốn văn bản phong phú, phản ánh những vấn đề khác nhau trong đời sống xã hội.
Về mặt phương pháp, kỹ năng tiếp cận, ở chương trình hiện hành, chúng ta lấy kiến thức làm trọng tâm thì với dự thảo mới, mục tiêu cần hướng tới là kỹ năng của học sinh, bao gồm nghe, đọc, viết, nói. Với môn Văn, đây là những kỹ năng thiết thực nhất trong đời sống.
Để triển khai được chương trình mới như mong đợi, theo thầy Đặng Ngọc Khương cần nhiều yếu tố, trong đó, với mỗi giáo viên, điều cần nhất là phải tự làm mới chính mình để bắt kịp với phương pháp giảng dạy hiện đại.
Những thay đổi của môn văn ở chương trình phổ thông mới
Theo Ban Phát triển các chương trình môn học [Bộ GD-ĐT], trong chương trình phổ thông mới, ở tiểu học, môn học này có tên là Tiếng Việt; ở THCS và THPT có tên là Ngữ văn.
| Ảnh minh họa: Thanh Hùng. |
Chương trình được xây dựng theo hướng mở
Nội dung cốt lõi của môn học sẽ bao gồm các mạch kiến thức và kỹ năng cơ bản, thiết yếu về văn học và tiếng Việt, đáp ứng các yêu cầu cần đạt về phẩm chất và năng lực của học sinh ở từng cấp học.
Chương trình Ngữ văn mới sẽ lấy các kỹ năng giao tiếp [đọc, viết, nói và nghe] làm trục chính xuyên suốt cả ba cấp học nhằm đáp ứng yêu cầu của chương trình theo định hướng năng lực và bảo đảm tính chỉnh thể, sự nhất quán liên tục trong tất cả các cấp/lớp.
Hệ thống kiến thức phổ thông cơ bản, nền tảng về văn học và tiếng Việt được tích hợp vào hoạt động dạy đọc, viết, nói và nghe.
Chương trình được xây dựng theo hướng mở; không quy định chi tiết về nội dung dạy học và các văn bản cụ thể mà chỉ quy định những yêu cầu cần đạt về đọc, viết, nói và nghe cho mỗi lớp.
Quy định một số kiến thức cơ bản, cốt lõi về văn học, tiếng Việt và một số văn bản quan trọng của văn học dân tộc là nội dung thống nhất bắt buộc đối với học sinh toàn quốc.
Môn Ngữ văn hướng tới cho học sinh cơ hội khám phá bản thân và thế giới xung quanh, thấu hiểu con người, biết đồng cảm, sẻ chia, có cá tính và đời sống tâm hồn phong phú, có quan niệm sống và ứng xử nhân văn; bồi dưỡng cho học sinh tình yêu đối với tiếng Việt và văn học, ý thức về cội nguồn và bản sắc của dân tộc, góp phần giữ gìn, phát triển các giá trị văn hoá.
Ngoài các năng lực chung, chương trình môn Ngữ văn tập trung giúp học sinh phát triển năng lực giao tiếp và năng lực thẩm mỹ; cung cấp hệ thống kiến thức phổ thông nền tảng về văn học và tiếng Việt để góp phần phát triển vốn học vấn căn bản của một người có văn hoá; hình thành và phát triển con người nhân văn, biết tiếp nhận, cảm thụ, thưởng thức, đánh giá các sản phẩm ngôn từ và các giá trị cao đẹp trong cuộc sống.
Điểm khác biệt nhất so với các chương trình trước đây là chương trình Ngữ văn lần này được xây dựng xuất phát từ các phẩm chất và năng lực cần có của người học để lựa chọn nội dung dạy học.
Các yêu cầu cần đạt của mỗi lớp tập trung vào bốn kỹ năng lớn: Đọc, Viết, Nói và Nghe.
Đọc bao gồm yêu cầu đọc đúng và đọc hiểu. Yêu cầu về đọc hiểu bao gồm các yêu cầu hiểu văn bản [trong đó có cả đọc thẩm mỹ, cảm thụ, thưởng thức và đánh giá] và hiểu chính mình [người đọc].
Viết không chỉ yêu cầu học sinh biết viết chữ, viết câu, viết đoạn mà còn tạo ra được các kiểu loại văn bản, trước hết là các kiểu loại văn bản thông dụng, sau đó là một số kiểu loại văn bản phức tạp hơn.
Nói và nghe căn cứ vào nội dung của đọc và viết để luyện tập cho học sinh trình bày, nói và nghe tự tin, có hiệu quả; từ nói đúng đến nói hay.
| Ảnh minh họa: Thanh Hùng. |
Từ các yêu cầu cần đạt nêu trên, chương trình nêu lên các nội dung dạy học, bao gồm kiến thức về tiếng Việt, văn học và ngữ liệu văn bản.
Kiến thức tiếng Việt với các nội dung chủ yếu là: Ngữ âm và chữ viết; Từ vựng; Ngữ pháp; Hoạt động giao tiếp; Sự phát triển của ngôn ngữ.
Kiến thức văn học gồm: Những vấn đề chung về văn học; các thể loại văn học;các yếu tố của tác phẩm văn học; một số hiểu biết sơ giản về lịch sử văn học Việt Nam.
Ngữ liệu cho mỗi lớp chỉ nêu lên định hướng về kiểu loại văn bản, các ngữ liệu cụ thể được giới thiệu thành một phụ lục, gồm văn bản bắt buộc và văn bản gợi ý.
Ngoài các yêu cầu cần đạt và nội dung dạy cơ bản, cốt lõi, thống nhất bắt buộc đối với học sinh toàn quốc, lên cấp THPT, chương trình nêu lên nội dung một số chuyên đề tự chọn [35 tiết/lớp/năm] nhằm đáp ứng yêu cầu cho những học sinh có thiên hướng khoa học xã hội và nhân văn.
Chương trình nhấn mạnh việc chú ý chú ý hình thành cho học sinh cách học, tự học, từ phương pháp tiếp cận, phương pháp đọc hiểu đến cách thức tạo lập văn bản và nghe-nói; thực hành, luyện tập và vận dụng nhiều kiểu loại văn bản khác nhau để sau khi rời nhà trường các em có thể tiếp tục học suốt đời và có khả năng giải quyết các vấn đề trong cuộc sống.
Khuyến khích học sinh trao đổi và tranh luận
Nhiệm vụ của giáo viên là tổ chức các hoạt động học tập cho học sinh; hướng dẫn, giám sát và hỗ trợ học sinh để các em từng bước hình thành và phát triển các phẩm chất và năng lực mà chương trình giáo dục mong đợi.
Giáo viên cần khơi gợi, vận dụng kinh nghiệm và vốn hiểu biết đã có của học sinh về vấn đề đang học, từ đó tổ chức cho các em tìm hiểu, khám phá để tự mình bổ sung, điều chỉnh, hoàn thiện những hiểu biết ấy. Cần khuyến khích học sinh trao đổi và tranh luận, đặt câu hỏi cho mình và cho người khác khi đọc, viết, nói và nghe. Bên cạnh việc phát huy tính tích cực của người học, giáo viên cần chú ý tính chuẩn mực của người thầy cả trong tri thức và kỹ năng sư phạm.
Chú ý yêu cầu dạy học tích hợp [tích hợp nội môn, liên môn, xuyên môn] và yêu cầu dạy học phân hóa. Đa dạng hoá các phương pháp, hình thức tổ chức và phương tiện dạy học; tránh máy móc rập khuôn, không tuyệt đối hoá một phương pháp trong dạy đọc, viết hay nói và nghe mà biết vận dụng các phương pháp linh hoạt, phù hợp; mở rộng không gian dạy học và các hình thức học tập.
Học sinh được bộc lộ những suy nghĩ của mình
Việc đánh giá các năng lực chung và năng lực đặc thù của môn Ngữ văn cần kết hợp cả định tính và định lượng, thông qua các bài kiểm tra [đọc, viết, nói, trình bày], bài tập nghiên cứu với nhiều hình thức và mức độ khác nhau, dựa trên yêu cầu cần đạt về năng lực đối với mỗi cấp lớp.
Cần xây dựng câu hỏi, bài tập một cách rõ ràng, dễ đo lường; các đề thi, kiểm tra quan trọng [cuối kỳ, cuối cấp] cần yêu cầu học sinh vận dụng, thực hành với tình huống và ngữ liệu mới.
Dù đánh giá theo hình thức nào cũng phải bảo đảm nguyên tắc học sinh được bộc lộ, thể hiện phẩm chất, năng lực ngôn ngữ, năng lực thẩm mỹ và những suy nghĩ của chính các em, không vay mượn, sao chép; khuyến khích các bài viết có cá tính và sáng tạo.
Về điều kiện thực hiện chương trình, thiết bị dạy học tối thiểu là các bộ SGK khác nhau; tủ sách sách tham khảo có đủ các hình thức sách truyện, sách truyện tranh; có đủ các kiểu loại văn bản lớn là văn bản văn học, văn bản nghị luận, văn bản thông tin. Trong mỗi kiểu loại lớn có đủ các tiểu loại. Một số tranh ảnh như chân dung các nhà văn lớn có trong chương trình; minh hoạ cho nội dung, nghệ thuật của một số tác phẩm lớn.
Những trường có điều kiện cần nối mạng Internet, máy tính, màn hình và đầu chiếu; trang bị thêm một số phần mềm dạy học tiếng Việt; các CD, video clip; một số bộ phim hoạt hình, phim truyện được chuyển thể từ các tác phẩm văn học; băng, đĩa CD; sách giáo khoa và tài liệu giáo dục văn học dạng điện tử.
Trên đây là những nét tóm lược về chương trình môn văn. Dự thảo chương trình môn học này sẽ được Bộ GD-ĐT giới thiệu trong tháng 1 để nhận các ý kiến đóng góp.
Thanh Hùng
Những thay đổi ở chương trình Sinh học phổ thông
Trong chương trình giáo dục phổ thông mới, ở cấp THPT, Sinh học là môn học được lựa chọn theo nguyện vọng và định hướng nghề nghiệp của học sinh.
Chương trình các môn học ở phổ thông đổi mới thế nào?
Chương trình các môn học ở chương trình phổ thông mới có nhiều thay đổi so với chương trình hiện hành.
"Cơ hội cuối cùng để đổi mới giáo dục Lịch sử"
Theo GS Phạm Hồng Tung, những người làm chương trình giáo dục ý thức rằng đây gần như là cơ hội cuối cùng để đổi mới giáo dục Lịch sử trong nhà trường.