Ý nghĩa của bánh mì việt nam

Bánh mì Việt Nam thăng hoa cùng thực khách thế giới - Ảnh tư liệu

Ổ mì tưởng chỉ giản đơn là cái bánh, hóa ra lại chứa trong đó cả lịch sử, mà cụ thể là lịch sử người Pháp xâm chiếm nước Việt và phản ứng của người Việt với văn minh phương Tây, diễn ra trong suốt gần 100 năm "đô hộ của giặc Tây".

"Có một bí mật ít người biết, đó là chiếc sandwich ngon nhất thế giới không phải ở Rome (Ý), Copenhagen (Đan Mạch) hay thành phố New York (Mỹ), mà là trên những đường phố Việt Nam.

Richard, Johnson, "The world's best street food", The Guardian 24-2-2012

"Petit pain" - dấu ấn khởi đầu của bánh mì Việt

Đến cuối thế kỷ 19, bánh mì đã có mặt trên khắp các đô thị Việt Nam. Người Việt đã đón nhận cái món bánh mì ba-gét của Tây, dài 80 phân - nặng 250gr ấy và thầm lặng chế biến nó thành món "cơm cầm tay" để phục vụ cho tất cả mọi người, không phân biệt Tây hay ta. 

Ban đầu, họ cũng mua cái bánh mì dài ấy về, rồi cắt nhỏ ra từng khúc để ăn với xúp, thịt bò bíttết, trứng ốpla, cùng với cà phê sữa. 

Nhưng rồi họ thấy rằng cái bánh mì que dài như khúc củi ấy thật bất tiện, khó mà cầm gọn trên tay để ăn như củ sắn, trái bắp, để có thể "bới theo" tới sở làm việc. Vậy là họ nghĩ ra cách làm cho nó ngắn lại, chừng 30-40 phân, bằng nửa cái ba-gét.

Cái bánh mì nhỏ ấy ra đời đầu tiên tại các lò bánh ở Sài Gòn vào khoảng đầu thế kỷ 20. Đó là dấu ấn khởi đầu của hành trình chiếc bánh ba-gét của Tây trở thành "bánh mì Việt". 

Erica J. Peters, một cây bút chuyên viết về ẩm thực, tác giả của cuốn sách Khẩu vị và khát vọng ở Việt Nam, cho biết: "Đến năm 1910, những chiếc bánh mì baguette nhỏ, hay còn gọi là "petit pain" được bán trên đường phố và người Việt hay mua trên đường đi làm để ăn sáng".

"Khoảng những năm 1930, bố mẹ tôi ở Hà Nội đã ăn petit pain có phết bơ rất ngon. Dân Hà Nội lúc đó rất khoái điểm tâm sáng bằng "bánh tây cà phê ô lê", tức là bánh mì và cà phê sữa", nhà nghiên cứu Trịnh Bách cho biết.

Tiệm bánh mì Hòa Mã năm 1960 ở địa chỉ 51 Cao Thắng - Sài Gòn Ảnh tư liệu

Bánh mì bột gạo và bột bắp

Đầu thế kỷ 20, binh lính và người dân Pháp đến Việt Nam nhiều hơn, khiến nhu cầu baguette tăng cao, trong khi bột mì nhập khẩu từ Pháp lại trở nên khan hiếm do Chiến tranh thế giới thứ nhất bùng nổ (1914). 

Người thợ bánh mì Việt đã nghĩ ra cách trộn thêm bột gạo với bột mì và ra đời cái bánh mì ruột mềm, và giá cũng mềm hơn. Nhờ vậy, bánh mì không chỉ dành cho người Pháp và giới thượng lưu, nhà giàu có nữa, mà người bình dân vẫn ăn được bánh mì.

Tình trạng khan hiếm bột mì tiếp tục tái diễn khi Chiến tranh thế giới thứ hai bùng nổ (năm 1939). Trên các trang báo bấy giờ liên tục đăng tin bánh tây tăng giá do bột mì khan hiếm. Không chỉ trộn bột gạo, mà người ta còn trộn cả bột bắp để làm bánh mì. 

Báo Lục Tỉnh Tân Văn ngày 27-1-1942 đăng tin Toàn quyền Đông Dương ban hành nghị định: "Từ ngày 16-1-1942, bột mì chỉ dành làm bánh tây, làm mì để bán cho người Âu dùng... Cấm dùng bột mì để làm bánh ngọt, bích quy, bánh mì người bổn xứ dùng". 

Bản tin này cũng cho biết: "Nhà nước đã cho trộn 1 phần 10 bột gạo với 3 phần 10 bột bắp làm bánh". Tức là 6 phần 10 còn lại vẫn phải là bột mì. Xem ra bánh mì "nội địa hóa" đã ra đời từ 100 năm trước!

Chiếc bánh baguette dài như khúc củi đã được cải tiến thành petit pain - bánh mì nhỏ - Ảnh: tư liệu

Bánh mì kẹp thịt kiểu Việt Nam

Tiến thêm một bước nữa, người thợ bánh mì Việt đã trộn thêm bột nở cho ruột bánh rỗng xốp chứ không đặc như ba-gét, để có thể kẹp vào đó giò chả, thịt xíu, rau thơm và gia vị... Chiếc bánh mì kẹp thịt hấp dẫn đó ra đời sau khi người Pháp đã rời khỏi Đông Dương (năm 1954). 

Chính xác là năm 1958, với sự ra đời tiệm bánh mì Hòa Mã của hai vợ chồng ông Lê Minh Ngọc - bà Nguyễn Thị Tịnh di cư từ Hà Nội vào Sài Gòn hồi năm 1954. Lúc mới mở, tiệm bánh này nằm ở số 511 Phan Đình Phùng (nay là Nguyễn Đình Chiểu, quận 3). Sau đó hai năm (1960) tiệm dời về số 51 Cao Thắng cho đến nay.

Tiệm bánh này ban đầu bán bánh mì cùng thịt nguội, patê cho người ta mang về ăn theo kiểu tây. Sau đó vài năm, họ nghĩ ra cách bỏ thịt nguội, chả lụa cùng patê vào giữa ổ bánh để người mua tiện mang theo. Vậy là ổ mì kẹp thịt cùng patê, giò chả, rau quả, gia vị theo kiểu Việt Nam ra đời. Người ta cũng gọi là "bánh mì Sài Gòn" để phân biệt với các kiểu bánh mì khác.

Sau năm 1975, ổ bánh mì kẹp thịt đó theo chân người Việt lan tỏa đi khắp thế giới. Ở đâu có người Việt thì ở đó có bánh mì. Bánh mì lúc này không phải chỉ là cái bánh làm bằng bột mì nữa, mà nó bao gồm cả một sự hòa hợp của patê, thịt, chả, rau quả, gia vị và nước xốt. 

Nếu gọi nó là "Vietnamese sandwich" sẽ không thể diễn tả đúng, vì vậy người Mỹ, người Anh phải gọi nó là "banh mi". Tháng 3-2011, danh từ "banh mi" được ghi vào từ điển Oxford, cuốn từ điển tiếng Anh lớn nhất thế giới (cùng với pho: phở, ao dai: áo dài), và giảng nghĩa: một loại bánh trong ẩm thực Việt Nam.

"Bánh mì xâm nhập đất Pháp để đọ sức với baguette mới là chuyện đáng nói". Tác giả Song Thao, một người Việt ở Pháp, đã kể lại câu chuyện "bánh mì tái ngộ baguette". 

Tác giả viết: "Bánh mì là một cuộc gặp gỡ tuyệt vời giữa hai nền văn hóa Pháp - Việt. Đó là một cuộc hôn nhân hoàn hảo. Cuộc hôn nhân hoàn hảo, tuy hai mà một, nhưng vẫn là hai. Bánh mì Việt Nam đã là một thực thể riêng biệt".

"Ổ bánh mì Việt Nam được sinh ra từ cuộc giao thoa văn hóa Pháp - Việt. Một ổ baguette dài với thịt nguội và bơ hoặc phômai đã được thay đổi, thêm thắt, chuyển hóa thành ổ bánh mì nhỏ hơn, và thêm các nguyên liệu mang đầy đủ tâm hồn Việt: rau thơm, hành, ngò, patê, thịt heo hoặc gà, chút nước xốt từ thịt, rắc muối, tiêu và cả ớt miếng, mang đủ các vị - Google giới thiệu về món bánh mì", Google đã giải thích như thế về biểu tượng bánh mì trên Google Doodle.

Hình ảnh bánh mì Việt đã được chọn làm biểu tượng đặc biệt trên trang chủ của Google (gọi là Google Doodle) - Ảnh: Google

Báo The Guardian (Anh) ngày 24-2-2012 đã xếp "bánh mì Việt Nam" ở vị trí thứ hai trong danh sách "10 món ăn đường phố ngon và hấp dẫn nhất thế giới". Tạp chí National Geographic chọn là một trong 11 món ăn đường phố ngon nhất thế giới.

Tạp chí du lịch Mỹ Condé Nast Traveler năm 2013 xếp đầu trong danh sách 12 món ăn đường phố. Chuyên trang du lịch Traveller năm 2017 xếp vào top 10 món sandwich hấp dẫn nhất thế giới. Kênh truyền hình CNN (Mỹ) năm 2018 gọi là "Vua của các món sandwich trên thế giới".

Ngày 24-3-2020, hình ảnh ổ bánh mì Việt đã được chọn làm biểu tượng đặc biệt trên trang chủ của Google (gọi là Google Doodle).

*****

Ngày 25-8-1973, báo Điện Tín đưa dòng tin nổi bật đậm nhất trên trang 1: "Sau gạo đường sữa xăng, bắt đầu từ ngày mai: Ổ BÁNH MÌ LÊN 10$" lấn át cả các tin chiến sự.

>> Kỳ tới: Bánh mì thăng trầm cùng đất nước

Bánh mì Việt ký sự - Kỳ 2: Bánh mì - từ ghét đến thương

MINH TỰ

JavaScript isn't enabled in your browser, so this file can't be opened. Enable and reload.

Khi nói đến văn hóa của một quốc gia thì người ta sẽ tiếp cận nhiều góc độ khác nhau từ nhiều hình thức khác nhau. Nhưng khi nói đến văn hóa ẩm thực của người Việt Nam thì hầu như những người anh em trên thế giới của chúng ta đều biết đến bánh mì. Bánh mì đã trở một nền văn hóa ẩm thực lừng lẫy của Việt Nam. Bánh mì Việt Nam đã được trải dài và xuất hiện trên rất nhiều quốc gia trên bản đồ thế giới.

Hầu như ai cũng biết rằng nguồn gốc của món bánh mì Việt Nam hiện nay có trước món bánh mì Baguette mà người Pháp mang đến Việt Nam vào thế kỷ 19. Món bánh này nhanh chóng được người Việt đón nhận và thích thú. Phong cách ẩm thực độc đáo tùy theo vùng miền. Hãy cùng chúng tôi tìm hiểu về bánh mì Việt Nam – nét văn hóa của gắng liền với dân tộc Việt Nam qua nhiều thế kỷ.

Bánh mì Việt Nam

Từ nhiều năm nay, bánh mì Việt Nam đã trở thành hiện tượng toàn cầu lan khắp từ Sài Gòn, Hà Nội đến Bắc Mỹ, châu Âu và những phần còn lại của thế giới. Hầu như tất cả các thành phố ở Bắc Mỹ đều có những cửa hàng lẻ, xe bán hàng lưu động (food truck). Hoặc chuỗi thương hiệu bánh mì mang những tên gọi khác nhau như: bánh mì Sài Gòn (New York), BunMee (San Francisco), BONMi (Washington), Bánh mì Ba lẹ (Philadelphia), Bánh Shop (Dallas), Bánh mì Boys (Toronto)…

Bánh mì Việt Nam đã trở thành hiện tượng toàn cầu lan khắp từ Sài Gòn, Hà Nội đến Bắc Mỹ, châu Âu và những phần còn lại của thế giới

Điểm thú vị là, công dân toàn cầu ý thức được khi họ tới những cửa hàng trên để mua bánh mì kẹp kiểu Việt Nam chứ không phải bánh mì baguette của Pháp. Kể cả có cửa hàng mang tên Bánh mì baguette (Chicago, Mỹ). Thực khách vẫn hiểu được đó là baguette kiểu Việt Nam.

Những nhà báo, chuyên gia ẩm thực trên thế giới đã dành biết bao mỹ từ cho bánh mì Việt Nam. Trên blog ẩm thực nổi tiếng “I am a Food Blog” của hai vợ chồng người Mỹ Mike & Steph từng khẳng định bánh mì Việt Nam là loại sandwich họ mến mộ nhất.

Top 10 món sandwich ngon nhất thế giới

Năm 2017, theo bảng xếp hạng từ website du lịch uy tín của Úc traveller.com.au. Bánh mì Việt Nam được xướng tên trong bảng xếp hạng 10 quốc gia có món sandwich ngon nhất thế giới.

Đặc biệt, năm 2014, cây bút ẩm thực David Farley đã cất công đi tìm những nguyên do tại sao bánh mì Việt Nam ngon miệng đến thế và sẽ trở thành một hiện tượng thế giới. Trong bài viết nhan đề “Có phải bánh mì là sandwich ngon nhất thế giới?” đăng trên BBC (Mỹ). Bánh mì được cho là sản phẩm của sự giao thoa văn hóa và ẩm thực. Chứa đựng trong đó nét tinh tế của phương Đông lẫn phương Tây.

Theo Farley, món ăn này bắt đầu xuất hiện từ thời Pháp thuộc. Nhưng khi đó, người Pháp ở Việt Nam chỉ đơn giản cho pa-tê và bơ vào trong bánh mì. Sau đó, vào năm 1954, người Việt đã đưa biến thể riêng của món bánh mì kẹp. Thêm vào thịt lợn, rau thơm và dưa leo. Tạo nên ổ bánh mì đậm chất Việt Nam.

Đặc biệt, từ năm 2011, “banh mi” trở thành danh từ được thêm vào từ điển Oxford. Ngang hàng với những cái tên khác như “pho”, “bun”, “ao dai”.

Những sự kiện lịch sử của chiếc bánh mì

Theo tổng hợp nhiều tài liệu lịch sử, chiếc bánh mì “baguette” theo chân lính Pháp vào nước ta khoảng năm 1859 vẫn còn chuẩn phong cách Pháp: dài khoảng 80cm, mềm hơn và đặc ruột. Thường xuất hiện trong bữa sáng truyền thống của người Pháp.

Bước biến chuyển đầu tiên là khi chính quyền Sài Gòn cho phép bánh mì xuất hiện trong khẩu phần ăn của học sinh tiểu học. Bánh mì trở nên nhỏ gọn hơn. Để phục vụ số lượng lớn, ruột bông xốp, vỏ giòn rụm do nướng bằng lò gạch. Thời ấy, một chủ tiệm bánh mì ở Sài Gòn đã cảm thấy việc ăn bánh mì cùng bơ, thịt nguội, pa-tê trên đĩa quá cồng kềnh và mất thời gian. Bèn nghĩ ra cách kẹp vào nhân vào bánh để người dân lao động có thể thuận tiện mang theo.

Bánh mì Việt Nam – Kẹp thêm thức ăn để dễ dàng mang đi và sử dụng

Bánh mì Việt Nam đi khắp thế giới

Sau chiến tranh Việt Nam kết thúc năm 1975. Nhiều người miền Nam di cư sang Mỹ, châu Âu và Úc. Mang theo công thức bánh mì kẹp thịt độc đáo của người Việt đi khắp nơi; thế giới mới biết về chiếc bánh mì Việt Nam.

Như vậy, từ một chiếc “baguette” cơ bản, người Việt đã sáng tạo. Biến đổi cho phù hợp với khẩu vị và văn hóa bản địa để phục vụ cuộc sống của mình. Trải qua nhiều thăng trầm lịch sử. Bánh mì trở thành món ăn bình dị, thân thương với đối với mỗi người Việt Nam.

Bánh mì cũng trở thành món ăn yêu thích của đông đảo bạn bè quốc tế. Bằng chứng chính là bánh mì xuất hiện ở hầu hết các thành phố lớn. Cùng với những trung tâm lớn trên thế giới. Và người mua “cam chịu” xếp hàng dài để mua ổ bánh mì Việt Nam.

Ẩm thực đường phố

Bởi vậy nhiều người cho rằng những ý kiến nhận xét bánh mì “chỉ là món ăn đường phố”, “trông hàng chợ”. “không phù hợp làm quốc phục”, “không phù hợp đấu trường quốc tế”… Phải chăng chưa toàn diện. Ẩm thực đường phố cũng là một trong những nét văn hóa đặc trưng của người Việt. Và bánh mì cũng là một món ăn tiêu biểu trên đường phố Việt.

Còn nếu dư luận “săm soi” vào xuất xứ bánh mì từ Pháp. Bạn có thể nhìn ngay sang món khoai tây chiên kiểu Pháp (French fries) có mặt trong hầu hết các chuỗi ăn nhanh nổi tiếng thế giới của Mỹ như McDonald’s, KFC, Popeyes, Wendy’s… Người Mỹ đã biến ẩm thực du nhập từ nước ngoài thành của văn hóa bản địa và làm cho thế giới phải công nhận.

Từ đó nhìn lại, bánh mì Việt đã có một lịch sử phát triển lâu dài. Trở thành món ăn dân dã phổ biến với người Việt trong và ngoài nước, cũng đã xác lập nên một dấu ấn riêng trên bản đồ ẩm thực thế giới mang đặc trưng thương hiệu Việt.

Bánh mì là một món ăn tiêu biểu trên đường phố Việt

Lời kết

Bánh mì từ món ăn đường phố đã trở thành niềm tự hào của người Việt để “khoe” với bạn bè năm châu. Trong cuộc thi Miss Universe năm 2018. Hoa hậu H’hen Niê đã mặc lên bộ quốc phục lấy cảm hứng từ những chiếc bánh mì ngập nhân. Hình ảnh quen thuộc của ẩm thực đường phố. Bộ trang phục này phần nào chứng tỏ sức hút của chiếc bánh mì. Và đóng góp của món ăn này trong việc lan tỏa văn hóa ẩm thực Việt Nam.