1.1. Hành động nói là gì?
Đọc đoạn trích sau và trả lời câu hỏi.
Mẹ con Lí Thông đang ngủ, bỗng nghe tiếng gọi cửa. Ngỡ là hồn oan của Thạch Sanh hiện về, mẹ con hắn hoảng sợ, van lạy rối rít. Khi Thạch Sanh vào nhà kể cho nghe chuyện giết chằn tinh, chúng mới hoàn hồn. Nhưng Lí Thông bỗng nảy ra kế khác. Hắn nói:
Con trăn ấy là của vua nuôi đã lâu. Nay em giết nó, tất không khỏi bị tội chết. Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hãy trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu.
Thạch Sanh lại thật thà tin ngay. Chàng vội từ giã mẹ con Lí Thông, trở về túp lều cũ dưới gốc đa, kiếm củi nuôi thân.
[Thạch Sanh]
– Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích chính là gì? Câu nào thể hiện rõ nhất mục đích ấy?
- Lí Thông nói với Thạch Sanh nhằm mục đích cướp lấy công lao về mình. Câu nói thể hiện rõ nhất mục đích ấy là câu: "Thôi, bây giờ nhân trời chưa sáng em hày trốn ngay đi. Có chuyện gì để anh ở nhà lo liệu".
– Lí Thông có đạt được mục đích ấy không? Chi tiết nào nói lên điều đó?
- Lí Thông đã đạt được mục đích nói của mình, vì sau khi nghe Lí Thông nói, Thạch Sanh đã vội vàng từ giã mẹ con hắn để ra đi.
– Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng phương tiện gì?
- Lí Thông đã thực hiện mục đích của mình bằng lời nói.
– Nếu hiểu hàng động là “việc làm cụ thể của con người nhằm một mục đích nhất định” thì việc làm của Lí Thông có phải là một hành động không? Vì sao?
Việc làm của Lí Thông có thể coi là một hành động, vì nó là một việc làm có mục đích.
1.2. Một số kiểu hành động nói thường gặp
a. Trong đoạn trích trên, mỗi câu trong lời nói của Lí Thông đều nhằm một mục đích nhất định. Những mục đích ấy là gì?
- Lời nói của Lí thông gồm có bốn câu. Những mục đích ấy là:
- Đe doạ.
- Trình bày.
- Hứa hẹn.
- Khuyên.
b. Chỉ ra các hành động nói trong đoạn trích sau và cho biết mục đích của mỗi hành động.
Cái Tí chưa hiểu hết ý câu nói của mẹ, nó xám mặt lại và hỏi bằng giọng luống cuống:
– Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?
Điểm thêm một “giây” nức nở, chị Dậu ngó con bằng cách xót xa:
– Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài.
Cái Tí nghe nói giãy nảy, giống như sét đánh bên tai, nó liệng củ khoai vào rổ và oà lên khóc.
[…] Chừng như lúc nãy thấy bắt cả chó lớn, chó con, cái Tí vẫn tưởng những con vật ấy sẽ đi thế mạng cho mình, cho nên nó đã vững dạ ngồi im. Bây giờ nghe mẹ nó giục nó phải đi, nó lại nhếch nhác, mếu khóc:
– U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!…
[Ngô Tất Tố, Tắt đèn]
- Hành động nói trong đoạn trích sau là:
- "Vậy thì bữa sau con ăn ở đâu?" dùng để hỏi.
- "Con sẽ ăn ở nhà cụ Nghị thôn Đoài". dùng để thông báo.
- "U nhất định bán con đấy ư? U không cho con ở nhà nữa ư? Khốn nạn thân con thế này! Trời ơi!…" dùng để bộc lộ cảm xúc tuyệt vọng, xót xa.
c. Liệt kê các kiểu hành động nói qua phân tích hai đoạn trích trên.
- Qua phân tích hai đoạn trích ở mục I và II, có những kiểu hành động nói: Trình bày [báo tin], đe doạ, khuyên, hứa hẹn, hỏi, bộc lộ cảm xúc,…
1.3. Ghi nhớ
- Hành động nói là hành động được thực hiện bằng lời nói nhằm mục đích nhất định.
- Người ta dựa vào mục đích của hành động nói mà đặt tên cho nó. Những kiểu hành động nói thường gặp là hỏi, trình bày [báo tin, kể, tã, nên ý kiến, dự đoán...], điều khiển [cầu khiến, đe dọa, thách thức...], hứa hẹn, bộc lộ cảm xúc.
Hướng dẫn
Tìm hiểu về khái niệm hành động nói, một số kiểu hành động nói trong thực tế và các ví dụ minh họa. Các em quan tâm bài học này hãy xem thêm nội dung bên dưới nhé.
1. Hành động nói là gì?
Theo định nghĩa chính xác biên soạn trong SGK hành động nói là các hành động thực hiện bằng lời nói thể hiện mục đích nhất định.
Mỗi hành động nói để có mục đích riêng, dựa vào đó có thể phân ra có nhiều kiểu hành động nói khác nhau.
2.Các kiểu hành động nói
Dựa vào mục đích nói mà phân chia ra các kiểu hành động nói. Tên gọi của các kiểu cũng đặt theo mục đích nói. Ví dụ mục đích nói là hứa hẹn điều gì đó thì đặt là hành động hứa hẹn.
+ Hành động hỏi.
+ Hành động điều khiển.
+ Hành động hứa hẹn.
+ Hành động trình bày [kể, miêu tả, báo tin…]
+ Hành động bộc lộ cảm xúc [vui, buồn, giận dữ…]
Các kiểu câu có thể nhận ra bằng hình thức cấu tạo như dấu câu, từ ngữ đặc trưng, chức năng của các kiểu câu. Ví dụ: Bạn đã khỏe chưa? [hành động hỏi].
Trong giao tiếp đối thoại 2 người, xét về hành động nói thường chỉ quan tâm đến vai trò của người nói, tạm bỏ đi vai trò của người nghe.
3. Ví dụ về hành động nói
– Bạn đã khỏe hẳn chưa? => hành động hỏi
– Mình vẫn còn ốm, còn ê ẩm và đau đầu lắm => hành động trình bày.
– Bạn ngồi lại bên kia đi, không khéo bị lây thì khổ => hành động điều khiển.
Qua những kiến thức trên các em đã hiểu được thế nào về hành động nói, câu kiểu hành động nói và vài ví dụ giúp hiểu bài học. LoiGiaiHay.net chúc em các học tập tốt.