Chưa từng một lần đặt chân đến bảo tàng
Kỳ thi THPT quốc gia năm 2019 vừa mới kết thúc. Theo kết quả công bố, điểm trung bình môn Lịch sử năm nay tuy cao hơn năm trước nhưng vẫn nằm trong số những môn học có điểm trung bình thấp nhất.
Trước tình hình đó, ngày 18/7/2019, Bộ Giáo dục và Đào tạo đã chủ trì buổi tọa đàm với các nhà khoa học, nhà quản lý và giáo viên trực tiếp giảng dạy môn Lịch sử để tìm ra giải pháp nâng cao chất lượng và vị trí của môn học này trong trường phổ thông.
Tại buổi Tọa đàm, GS.TSKH Vũ Minh Giang cho rằng, học sinh sợ môn Lịch sử là do cách dạy môn Lịch sử trong trường THPT còn: “nghèo nàn, khô cứng, trong khi môn học này rất cần bổ trợ bằng nhiều hình thức sinh động”.
Dạy và học Lịch sử như thế nào cho hiệu quả? Phải bắt đầu đổi mới từ đâu?. Từ nhận thức của giáo viên, những nhà quản lý giáo dục, hay từ việc đẩy mạnh ứng dụng công nghệ thông tin, công cụ hỗ trợ trong giảng dạy?
Trong khi các nhà giáo dục còn đang loay hoay với việc tìm ra phương pháp dạy và học môn Lịch sử, thì có vẻ như ngành giáo dục lại chưa biết tận dụng tối đa các nguồn lực sẵn có để phục vụ công tác giảng dạy và tạo sự hứng thú cho học sinh đối với môn này.
| Lịch sử phải được viết như nó vốn có mới thu hút được sự quan tam của học sinh. |
Chúng ta cứ nói nhiều về việc học sinh thiếu các hình thức học tập sinh động, thì vẫn còn đó, những bảo tàng thưa vắng người xem, chưa được tận dụng và sử dụng có hiệu quả để giáo dục kiến thức lịch sử và lòng yêu nước cho học sinh. Tôi dám chắc rằng, có rất nhiều học sinh chưa từng một lần đặt chân đến bảo tàng, hoặc thậm chí còn không biết bảo tàng nơi mình sinh sống nằm ở đâu.
Nước ta hiện có 161 bảo tàng, trong đó có 82 bảo tàng cấp tỉnh với hàng triệu tài liệu hiện vật được lưu trữ, nhưng lại đón được rất ít khách đến tham quan. Đáng chú ý phải kể đến bảo tàng Thái Nguyên, trong năm 2018 chưa đón được 1 người/ngày; bảo tàng Nghệ An hàng chục năm không đón nổi một đoàn khách; bảo tàng Hải Dương có diện tích hơn 8000m2 là nơi lưu giữ nhiều hiện vật có giá trị nhưng nhiều ngày không một người ghé thăm…
Câu chuyện bảo tàng hoạt động sao cho hiệu quả đến nay vẫn là điều đáng bàn. Tuy nhiên, qua đây cũng phần nào cho thấy, thói quen và ý thức nghiên cứu, tìm tòi và học hỏi về lịch sử của mỗi người dân, trong đó có cả học sinh còn ngồi trên ghế nhà trường là rất hạn chế.
Tôi cho rằng, nếu biết kết hợp phương pháp giảng dạy lý thuyết và thực tiễn, trực quan, sinh động thì giá trị của bài học mang lại sẽ rất lớn, đồng thời, còn giáo dục học sinh biết trân trọng và giữ gìn những gì mà cha ông đã để lại.
Câu chuyện “môn chính” hay “môn phụ” ?
Tại buổi tọa dám nêu trên, Bộ trưởng Bộ Giáo dục và Đào tạo Phùng Xuân Nhạ cho biết: “Bộ Giáo dục và Đào tạo sẽ đưa ra chỉ số đánh giá nhằm nắn chỉnh tư duy của những người quản lý về quan niệm môn chính - môn phụ; các cấp quản lý tuyệt đối không phân biệt môn chính - môn phụ trong chỉ đạo; giáo viên cũng phải bước qua tâm lý này”.
Mặc dù rất hoan nghênh Bộ Giáo dục và Đào tạo về việc thực hiện mong muốn “nắn chỉnh tư duy của những người quản lý về quan niệm môn chính - môn phụ”, nhưng tôi cho rằng, đây là vấn đề không dễ bởi nó còn là câu chuyện xã hội rộng lớn.
Đối với ngành giáo dục, đó là bài toán nắn chỉnh tư duy môn chính - môn phụ, thì đối với xã hội, đó phải là bài toán nắn chỉnh tư duy coi phát triển kinh tế hơn phát triển văn hóa. Tâm lý chỉ coi trọng phát triển kinh tế đã ảnh hưởng phần nào đến xu hướng giáo dục con em chúng ta trong nhà trường.
Nghị quyết 33-NQ/TW, ngày 09/6/2014 của Ban Chấp hành Trung ương đã nêu rất rõ: “Văn hóa là nền tảng tinh thần của xã hội, là mục tiêu, động lực phát triển bền vững đất nước. Văn hóa phải được đặt ngang hàng với kinh tế, chính trị, xã hội”. Tuy nhiên, trong thực tiễn, nếu đặt giữa phát triển kinh tế và văn hóa, trong đó có giáo dục lịch sử thì sự lựa chọn nghiêng về bên nào hẳn chúng ta cũng đoán được.
VTV gần đây cho biết, một di tích khảo cổ quan trọng được khẳng định là vô cùng quý giá - di chỉ Vườn Chuối [thôn Lai Xá, xã Kim Chung, huyện Hoài Đức, Hà Nội], lại đang phải kêu cứu do nằm trong dự án Kim Chung - Di Trạch.
Các nhà sử học đã nhiều lần lên tiếng bảo vệ di chỉ Vườn Chuối, tuy nhiên, xung quanh di chỉ người Việt cổ đầu tiên ở Hà Nội lại có rất nhiều con đường giao thông đang được triển khai. Nhìn những đống đất đá có chứa rất nhiều hiện vật được đào lên từ khu vực di chỉ Vườn Chuối, thực sự rất xót xa.
Trước những lợi ích về mặt kinh tế, nhiều khi người ta vẫn có thể thờ ơ, vô trách nhiệm trước lịch sử. Liệu có phải trong suy nghĩ của những người làm kinh tế, của những cán bộ lãnh đạo vẫn còn tâm lý coi lịch sử văn hóa là “môn phụ”?
Từ chuyện học, chuyện thi môn Lịch sử trong nhà trường, tôi rất đồng tình với ý kiến của GS.TS Vũ Minh Giang, rằng: “….đã đến lúc phải tính lại để làm sao kiến thức lịch sử cần cho tất cả mọi người, nhất là với cán bộ lãnh đạo, trở thành một tiêu chí lựa chọn cán bộ lãnh đạo”. Có lẽ đây cũng là một cách dể dần thay đổi cái nhìn về vai trò và giá trị của lịch sử đối với cuộc sống của chính chúng ta.
Dân tộc ta có một lịch sử hào hùng, đáng tự hào, nhưng con em chúng ta lại không thích học và tìm hiểu về lịch sử. Đó là một điều đáng buồn.
Lịch sử phải được viết như nó vốn có mới thu hút được sự quan tam của học sinh. Việc cải thiện điểm số môn Lịch sử dẫu sao cũng không phải là quá khó và không thể không làm được. Vấn đề ở đây là phải hướng đến việc xây dựng và bồi đắp thái độ trân trọng lịch sử, biết ứng xử và gìn giữ phát huy những giá trị đó trong thực tế. Đó mới thực sự là những vấn đề cần phải quan tâm.
Nguyễn Thảo
Banner tuyên truyền lịch sử tại
các đường phố chính ở TP Hồ Chí Minh
thu hút sự chú ý của nhiều bạn trẻ.
Một cuộc hội thảo của các nhà khoa học, quản lý, các nhà giáo tâm huyết với việc dạy học môn sử do Hội Khoa học lịch sử Việt Nam phối hợp Viện Bảo tàng Cách mạng, Bộ Giáo dục và Ðào tạo vừa tổ chức mới đây cũng nhằm mục đích đó.
Khôi phục lại vị thế môn lịch sử
Nhiều ý kiến cho rằng, những năm gần đây, chất lượng dạy và học môn lịch sử thấp, thậm chí đáng báo động qua kết quả học tập cũng như các kỳ thi của học sinh là do lâu nay chưa đánh giá đúng vị trí, vai trò quan trọng của môn học này trong hệ thống các môn khoa học xã hội và nhân văn. Thực tế cho thấy, lịch sử không chỉ là môn học truyền thụ kiến thức mà quan trọng hơn, góp phần xây dựng nhân cách cho mọi thế hệ thanh, thiếu niên. Vậy mà, hiện tại, môn lịch sử vẫn chỉ được coi là môn học phụ. Cụ thể, trong chương trình giáo dục phổ thông, ngành giáo dục - đào tạo quy định có năm tổ chức thi, năm không thi môn lịch sử tại kỳ thi tốt nghiệp THPT. Ðã vậy, nhiều nơi còn cắt xén chương trình và dạy dồn giờ để dành thời gian cho các "môn chính".
Khi được hỏi về nguyên nhân giảm sút chất lượng dạy và học môn lịch sử, 49,19% số giáo viên cho rằng, do môn sử chưa được các nhà quản lý giáo dục trong nhà trường chú trọng đúng mức với vị trí cần có. PGS, TS Lê Văn Anh, Hiệu trưởng Trường đại học Sư phạm Huế cũng như Thạc sĩ Bùi Kim Huệ [Trường THPT chuyên Lê Quý Ðôn, TP Ðà Nẵng] cho biết: Hiện nay, từ học sinh đến gia đình, nhà trường và xã hội đều có thái độ chưa đúng về môn lịch sử, phần lớn xem đây là môn phụ, không thể giúp học sinh có tương lai tươi sáng.
PGS,TS Ngô Minh Danh [Trường đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh] còn bức xúc hơn: Môn sử bị coi nhẹ, những người dạy sử không được tôn trọng. Nhiều thầy, cô giáo bất bình về việc đánh giá thiếu công bằng giữa giáo viên dạy sử với giáo viên các môn khác trong việc cân nhắc, đề bạt hay bình xét các danh hiệu thi đua.
Cũng từ thực tế việc giảng dạy môn lịch sử, Ths Nguyễn Kim Tường Vi [Giáo viên Trường THPT Nguyễn Hiền, TP Hồ Chí Minh] than rằng: Tâm lý xem thường các môn khoa học xã hội thể hiện rất rõ trong tư duy các nhà quản lý giáo dục. Thậm chí có lãnh đạo nhà trường xem ba giải nhất môn sử, địa không bằng một giải ba môn toán, lý, hóa trong các kỳ thi học sinh giỏi.
Thật thiếu công bằng! Ðã đến lúc các nhà quản lý, các thầy giáo, cô giáo, học sinh cũng như toàn xã hội cần thay đổi quan niệm nhận thức; đánh giá đúng và trả lại tên, trả lại vị trí quan trọng cho môn học này trong hệ thống chương trình giảng dạy, học tập bậc phổ thông. Và nói như GS, NGND Phan Huy Lê, Chủ tịch Hội Khoa học lịch sử thì khôi phục vị trí môn sử, phát huy chức năng môn sử, nâng cao chất lượng dạy và học môn sử trong nền giáo dục phổ thông cũng có trách nhiệm to lớn của giới sử học nước nhà.
Ðổi mới nội dung chương trình, sách giáo khoa và phương pháp giảng dạy
Công bằng mà nói, những năm gần đây, chương trình và sách giáo khoa môn sử đã có những bước cải tiến đáng kể cả về nội dung lẫn hình thức. Tuy nhiên, trước thực trạng khả năng của học sinh học sử ngày càng tụt hậu, cho thấy cần có sự chỉnh sửa với mục tiêu chính là mạnh dạn biên soạn lại chương trình phù hợp tâm lý, lứa tuổi của học sinh phổ thông. Mỗi khi có chương trình hợp lý và ổn định thì sẽ có sách giáo khoa tốt.
PGS, TS Vũ Văn Sen, Hiệu trưởng Trường đại học KHXH và NV [ÐH QG TP Hồ Chí Minh] kiến nghị: Ðã đến lúc cần rà soát lại khung chương trình, nội dung kiến thức theo hướng giảm tải, điều chỉnh cơ cấu để tăng cường thời gian học tập một số môn quan trọng, trong đó có môn lịch sử.
GS Vũ Dương Ninh [ÐHQG Hà Nội] cho rằng: "Cần xây dựng lại chương trình một cách mạnh dạn, cơ bản, tinh giản và phù hợp lứa tuổi thì mới có thể tạo nên bước chuyển biến thật sự. Có lẽ nên nhắc lại phương châm "thà ít mà tốt", làm cho học sinh học ít nhưng hiểu và nhớ được còn hơn học nhiều mà chẳng hiểu bao nhiêu, thậm chí hiểu sai, viết sai thì mặt phản tác dụng còn tai hại hơn".
Vấn đề đặt ra là làm thế nào để các kiến thức cơ bản được trình bày một cách đơn giản nhất, gần gũi và lợi ích thiết thực nhất. Trên cơ sở chương trình đã thay đổi và được ổn định mới tổ chức viết sách giáo khoa. Cần lựa chọn tác giả là những người giỏi về chuyên môn, nhiều kinh nghiệm sư phạm.
Còn nhớ cách đây không lâu, một giáo viên dạy môn lịch sử ở một trường THPT của TP Hải Phòng tâm sự: Do khối lượng kiến thức quá tải mà thời gian giảng dạy quá ít cho nên giáo viên dạy môn lịch sử ở phổ thông lúc nào cũng vội vã, nói nhiều, thậm chí hết giờ mà vẫn không dạy hết kiến thức của bài học. Phương pháp giảng dạy môn lịch sử hiện nay cũng là vấn đề cần bàn, vai trò của giáo viên trong việc truyền thụ kiến thức là hết sức quan trọng. Học sinh có hứng thú, say mê học tập hay không, nhất là những môn học khô khan như lịch sử, hoàn toàn phụ thuộc phương pháp giảng dạy của người thầy.
Tiếc thay, ở các trường phổ thông, nhiều giáo viên chưa hiểu hết tầm quan trọng và chưa hiểu đúng bản chất của việc đổi mới phương pháp dạy học môn lịch sử, thậm chí có người còn ngại đổi mới. Do vậy, trong giờ học, thầy làm việc là chủ yếu, trò thụ động ghi chép còn phổ biến.
Ðể khắc phục, bên cạnh phương pháp dạy truyền thống, giáo viên phải sử dụng các phương tiện dạy học hiện đại kết hợp với các hình ảnh minh họa. Tăng cường các giờ trao đổi thảo luận ra bài tập cho học sinh nhằm tăng tính chủ động, tìm tòi học hỏi và niềm say mê của các học sinh đối với môn lịch sử. Ngoài ra, giáo viên nên tổ chức các hoạt động ngoại khóa nhằm tạo hứng thú và sự hiểu biết của học sinh.
TS Tưởng Phi Ngọ [Trường đại học Sư phạm TP Hồ Chí Minh] cho rằng: Nếu cần phải làm một cuộc cách mạng trong dạy học lịch sử ở trường THPT, điều đầu tiên cần làm là "cởi trói" cho giáo viên, tức là tăng thời gian cho bộ môn. Ðừng sợ điều này làm con em mình thêm nặng nề, bởi vì tăng thời gian ở đây không phải đổ thêm kiến thức vào đầu học sinh mà hướng dẫn các em làm bài tập thực hành nhận thức, tập dượt các kỹ năng phân tích, tổng hợp, khái quát, so sánh..., giúp các em phát huy khả năng độc lập suy nghĩ, phản ứng linh hoạt với mọi tình huống.
Chú trọng đội ngũ giáo viên
Không thể phủ nhận, đội ngũ giáo viên là một trong những yếu tố then chốt, có tính chất đột phá trong việc nâng cao chất lượng dạy và học môn lịch sử. Vì vậy yêu cầu đặt ra hết sức cấp bách là xây dựng một đội ngũ giáo viên đạt chuẩn không chỉ đáp ứng về trình độ chuyên môn nghiệp vụ mà còn phải đáp ứng yêu cầu đổi mới phương pháp dạy học. Ngoài tri thức và hiểu biết sâu rộng, người giáo viên để dạy tốt, nhất là môn lịch sử phải có phương pháp giảng dạy, có cách thức truyền thụ tốt.
Thạc sĩ Thái Thị Thanh Thủy [Trường đại học Khoa học Huế] thừa nhận: Chất lượng dạy học phụ thuộc rất lớn vào năng lực trình độ người thầy. Người thầy giáo có năng lực truyền thụ tốt, có kiến thức chuyên môn vững tạo ra sự hứng khởi và thích thú trong học sinh, làm cho học sinh say mê học tập. Mặt khác, để nâng cao chất lượng dạy môn lịch sử cần rà soát lại đội ngũ giáo viên. Nên chăng, hằng năm cần có sự tổ chức đánh giá, phân loại giáo viên thông qua tổ chức dự giờ, thăm lớp và lấy ý kiến của học sinh đối với người thầy.
Vai trò hệ thống các trường đại học, cao đẳng sư phạm đào tạo ra đội ngũ giáo viên dạy lịch sử cũng hết sức quan trọng. Khi các trường đào tạo ra đội ngũ người thầy chuẩn mực về đạo đức, vững vàng về chuyên môn, từ đó các thế hệ học trò sẽ tiếp nhận được tấm gương sư phạm và nội dung khoa học từ người thầy. Rõ ràng, nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên giảng dạy môn lịch sử ở trường phổ thông cần được quan tâm từ nhiều phía, từ dư luận xã hội đối với giáo viên sử, vị thế của họ trong xã hội cả về đời sống vật chất lẫn tinh thần; nhất là công tác đào tạo trong các trường sư phạm và cả trong quá trình công tác.
Ngay từ khi bước vào trường sư phạm, sinh viên phải được rèn luyện nhưng năng lực quan trọng không thể thiếu đối với người giáo viên, đó là năng lực tự học, năng lực dạy và học, năng lực nghiên cứu khoa học. Học sinh có ham thích, hứng thú và say mê học môn sử hay không, ngoài kiến thức trong sách vở, yếu tố người thầy, người truyền thụ lượng kiến thức cho học sinh là điều vô cùng quan trọng. Bởi vậy, những thầy giáo dạy sử cũng cần được đối xử công bằng, được tạo mọi điều kiện thuận lợi trong giảng dạy, học tập và nâng cao trình độ chuyên môn nghiệp vụ.
Phan Huy Hiền