GIÁO TRlNH
XÂHỘI HỌC ĐẠI CƯƠNG
•
•
•
TRNG I
KHOA HC
X HI
V NHN VN
ã HC
ô _____________ã
__________
ã________________
_ ___
KHOA X HỘI HỌC
GIÁO TRÌNH
XÂ HỘI HỌC ĐẠI CƯƠNG
•
•
•
NHÀ XUẤT BẢN ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TẬP THỂ TÁC GIẢ
Chương 1. Đối tượng, cơ cấu, chức năng của xã hội học
- PG S.TS. Nguyễn Tuấn Anhf PG S.TS. Nguyẻn Thị Kim Hoa,
T hs. Đ ặng Hoàtĩg Thanh Lan, ThS. M
ai Linh
Chương 2. Sơ lược lịch sử và lý thuyết xã hội học
- PGS.TS. Trịnh Vãn Tùng; T h s. Đỉnh Phương Linh
Chương 3. Phương pháp nghiên cứu xã hội học
- T h s . Bùi Qụỳnh Như, TS. Nguyễn Thị Kim N hung
Chương 4. Hành động xã hội; tương tác xã hội, quan hệ xã hội
- PG S.TS. Nguyền Thị Thu H à, PG S.TS. H oàng Thu Hương,
Đào Thúy H ằng
Chương 5.
Cấu trúc xã hội và một số thuật ngữ liên quan
- PGS,TS. Trịnh Vãn Tùng, Ths. Nguyên Thị Lan,
Ths. Đặng
Hoàng Thanh Lan
Chương 6. Quyến lực, bất bình đẳng; phân táng xã hội^ di động xả hội
- PG S.TS. Nguyên Tuấn Anh^ ThS. Trăn Xuân H ống
Chương 7. Lệch chuần, tuân thủ và kiếm soát xã hội
- TS. Nguyên Thị N hư Trang, PG S.TS. Nguyễn Thị Vân H ạnh
Chương 8.
Văn hóa
- TS. M ai Thị Kim Thanh, Đào Thuý H âng
Chương 9. Xã hội hóa
- T h s. M ai Tuyết H ạnh, TS. M ai Thị Kim Thanh
Chương 10. Biến đối xả hội
- PG S.TS. Nguyễn Tuấn Anh
M Ụ C LỤC
T ra n g
Lời giới thiệu................................................................................................... 13
Chương 1
ĐỐI TƯỢNG,
CHỨC NANC CỦA XẪ HỘI
HỌC
•
' Cơ CẤU,
•____________________________
%
____
ạ______________________
1.
Dối tượng nghiên cứu của xã hội h ọ c............................................ 15
2.
Góc nhìn xã hội h ọ c ............................................................................. 22
3.
Co câu của xã hội học.......................................................................... 24
4.
Chức năng của xã hội h ọc..................................................................24
5.
Mối quan hệ giữa xã hội học
với một sô' ngành khoa học k h á c....................................................26
6.
Xã hội học và lựa chọn, phát triển nghề nghiệp......................... 31
Chương 2
sơ Lược
LỊCH
SỬ VÀ LÝ
THUYẾT XÂ HỘI
HỌC
•____
•________________________________
•____
•______________________________
1.
Lược su tư tưởng xã hội h ọ c ............................................................ 37
2.
Điều kiện ra đời và phát triển xã hội h ọ c .....................................43
2.1.
Điểu kiện kinh tế - xã hội và nhu cầu thực tiễn..........................43
2.2.
Sự phát triển của khoa h ọ c ................................................................45
2.3.
Nhũng tiền đề chính trị, tư tưởng.................................................. 47
3.
Đóng góp của các nhà xã hội học kinh đ iể n ............................... 49
3.1.
Auguste Comte [1798 - 1857]..........................................................49
3.2.
Karl Marx [1878 - 1883]...................................................................... 56
GIÁO TRÌNH XẢ HỘI HỌC ĐẠI CƯƠNG
3.3.
Herbert Spencer [1820 - 1905]...........................................................63
3.4.
Emile Durkheim [1858 -1 9 1 7 ]...........................................................67
3.5.
Max VVeber [1864 - 1920]...... .............................................................72
4.
Các dòng lý thuyê't xã hội học cơ b ả n ............................................ 79
4.1.
Dòng lý thuyết câu trúc - chức năng.............................................. 79
4.2.
Dòng lý thuyết hành đ ộ n g ................................................................ 84
4.3.
Dòng lý thuyết xung đột.....................................................................87
4.4.
Dòng lý thuyết tương tác - biểu trư n g .......................................... 91
Chương 3
PHƯONC PHAP N6HIẼN cứu XẴ HỘI HỌC
__________________________________________ •____ »
1.
Khái quát chung về nghiên cứu Xã hội h ọ c ............................... 103
1.1.
Khái niệm .........I .........r ....................................................................... 103
1.2.
Các loại nghiên c ứ u ............................................................................104
2.
Các bước tiêh hành một nghiên cứu xã hội học cụ t h ể ....... 112
2.1.
Xác định vâh đề nghiên cứu và đặt tên đề t à i .......................... 112
2.2.
Tổng quan tài liệu ............................................................................... 114
2.3.
Xác định mục đích nghiên cứu, đề xuất câu hỏi/
giá thuyê't nghiên c ứ u .......................................................................115
Lựa chọn phương pháp nghiên cứu
và thu thập thơng tin.........................................................................116
Xừ lý, phân tích thông tin và viết báo
cáo.................................. 117
2.4.
2.5.
3.
Các phương pháp thu thập thơng tin
trong nghiên cứu xã hội học........................................................... 118
3.1.
Phân tích tài liệ u ................................................................................. 118
3.2.
Quan s á t ................................................................................................. 120
3.3.
Phòng vâh sâu [phòng vấn tự d o ]................................................. 121
3.4.
Thảo luận nhóm tập tru n g .............................................................. 122
3.5.
Điều tra bằng bàng hỏi...................................................................... 123
4.
Đạo đức trong nghiên cứu xã hội học......................................... 127
4.1.
Đạo đức nghiên cứu trong nghiên cứu xã hội nói chung ...127
4.2.
Đạo đức nghiên cứu trong nghiên cứu xã hội học...................128
Mục lục
Chương 4
HÃNH CỘN6 XÂ HỘI, TƯONG ĩAC XÃ HỘI, QUAN HỆ XÃ HỘI
1.
Hành động xã h ộ i ............................................................................. 133
1.1.
Khái niệm ............................................................................................. 133
1.2.
Phân biệt hành động xã hội với hành động vật lý bán năng
và hành
vi..............................................................................................136
1.3.
Các thành tô' cơ bàn của hành động xã h ộ i .............................. 140
1.4.
Phân loại hành động xã h ộ i........................................................... 144
1.5.
Vận dụng lý thuyết hành động xã hội vào việc phân tích
các hoạt động xã hội và biêh đổi xã hội...................................... 148
2.
Tương tác xã hội................................................................................ 150
2.1.
Định n g h ĩa...........................................................................................150
2.2.
Các quan điếm lý thuyết về tương tác xã h ộ i.......................... 152
3.
Quan hệ xã h ộ i ...................................................................................157
3.1
Khái niệm ............................................................................................. 157
3.2.
Phân loại............................................................................................... 160
3.3.
Tính chất quan hệ xã hội................................................................. 161
Chương 5
CẤU TRÚC XẨ Hội VA MỘT số THUẬT NGỮ LIÊN QUAN_ _ _ _ _ _ _ _
1.
Cấu trúc xã h ộ i................................................................................... 166
1.1.
Định n g h ĩa ...........................................................................................166
1.2.
Một sô'quan điếm cấu trúc - chức năng.................................... 167
1.3.
Một số đặc trưng của câu trúc xã h ộ i..........................................169
2.
Một SỐ thuật ngữ cốt lõi liên quan đến câu trúc xã h ộ i...... 173
2.1.
Vị trí, vị thế, vai trò xã h ộ i..............................................................174
2.2.
Thiết chế xã h ộ i ..................................................................................186
2.3.
Nhóm xã h ộ i....................................................................................... 201
2.4.
Mạng lưới xã h ộ i............................................................................... 206
GIÁO TRÌNH XÂ HỘI HỌC ĐẠI CƯƠNG
2.5.
Tổ chức xã h ộ i ..................................................................................... 213
2.6.
Cộng đ ổ n g ............................................................................................ 220
2.7.
Giai câ'p xã hội/giai tầng xã hội...................................................... 224
Chương 6
QUYẾN Lực BẤT BÌNH ĐÀNG, PHẨN TÂNG XÃ HỘI, DI ĐỘNG XÃ HỘI
1.
Quyền lực.............................................................................................. 237
1.1.
Định nghĩa quyền lực........................................................................237
1.2.
Những quan niệm khác nhau về quyền lực.............................239
2.
Bất bình đ ẳ n g .......................................................................................241
2.1.
Định nghĩa bâ't bình đẳng................................................................ 241
2.2.
Những quan niệm khác nhau về bâ't bình đắng.......................243
3.
Phân tầng xã hội.................................................................................. 245
3.1.
Định nghĩa phân tầng xã hội...........................................................245
3.2.
Những quan niệm khác nhau về phân tầng xã hội...................246
4.
Di động xã h ộ i..................................................................................... 249
4.1.
Định nghĩa di động xã hội...............................................................249
4.2.
Nhũng quan niệm khác nhau về di động xã hội......................250
Chương 7
LỆCH
CHUẴN,'_______________________
TUAN th ủ VA k iể m_______________
SOAT XẴ hộ■ i
•_____________
1.
Lệch chuẩn............................................................................................ 258
1.1.
Định nghĩa "Lệch ch u ẩ n "................................................................ 258
1.2.
Chức năng của lệch chuẩn xã h ộ i..................................................260
1.3.
Nguồn gốc của lệch chuẩn xã hội..................................................262
1.4.
Phân biệt lệch chuẩn và tội p h ạ m ................................................ 269
2.
Tuân thù và kiếm soát xã h ộ i......................................................... 270
2.1.
Định nghĩa "kiếm soát" và "tuân t h ủ " ........................................271
2.2.
Tầm quan trọng và chức năng của kiểm soát xã h ộ i ............... 272
2.3
Các loại kiểm soát xã h ộ i ................................................................. 274
Mc
ã lc
ô
Chng 8
VN HểA________________________________________
1.
Khỏi nim vn húa
v nhng c trung cơ bản của văn h ó a ................................... 282
1.1.
Khái niệm văn h óa............................................................................282
1.2.
Những đặc trưng cơ bàn của văn h ó a .......................................289
2.
2.1.
Câu trúc của văn hóa....................................................................... 302
Các quan
điếm khác nhau về câu trúc văn h ó a...................... 302
2.2.
Các thành tơ'cơ bản cua văn h ó a .................................................302
3.
Các loại hình văn h ó a......................................................................307
3.1.
Tiêu văn h ó a .......................................................................................307
3.2.
Phán văn h ó a ......................................................................................309
3.3.
Văn hóa n h ó m ................................................................................... 310
4.
Chức năng của văn hóa...................................................................311
Chương 9
XÃ HỘI HĨA
1.
Ban châ't của con n gư ời....................................................................318
2.
Khái niệm xã hội hóa........................................................................ 322
2.1.
Căn cứ vào vai trị xã hội trong q trình xã hội h ó a ......... 322
2.2.
Căn cứ vào tính chu động cùa cá nhân
trong q trình xã hội h ó a ............................................................. 323
2.3.
Dung hịa cả hai yếu tơ' cá nhân và xã hội
trong q trình xã hội h ó a ............................................................. 323
3.
Q trình xă hội h óa......................................................................... 324
3.1.
Q trình xã hội hóa theo quan niệm của G.H.Mead...........326
3.2.
Quá trinh xã hội hóa theo quan niệm của Sigmund Preud ....327
3.3.
Q trình xã hội hóa theo quan điểm Eric Erickson............. 328
3.4.
Q trình xã hội hóa theo hoạt động lao động
cùa A n d reeva.....................................................................................330
GIÁO TRÌNH XÂ HỘI HỌC ĐẠI CƯƠNG
4.
Mục đích cua xã hội h ó a ................................................................ 333
5.
5.1.
5.2.
Mơi trường xã hội hóa.....................................................................336
Gia đình............................................................................................... 336
Trường h ọ c ......................................................................................... 341
5.3.
5.4.
Các nhóm xã h ộ i ...............................................................................342
Truyền thông đại chúng và mạng xã h ộ i .................................. 343
5.5.
Các môi trường k h ác.......................................................................345
Chương 10
_BIẾN
_ _ _ĐỔI
_ _ _XÂ
_ _HỘI
♦
1.
Định nghĩa biến đổi xãh ộ i............................................................. 349
2.
Đặc điểm của biến đổi xã h ộ i....................................................... 351
3.
Nguyên nhân dẫn đêh biến đổi xã h ộ i .......................................353
4.
Hiện đại h ó a ...................................................................................... 357
5.
Tồn cẩu hóa.......................................................................................361
LỜI GIỚI THIỆU
Xã hội học Đại cương là môn học quan trọng của
nhiều
chương trình đào tạo cù nhân. Trong mây chục năm vừa qua,
các thê' hệ giảng viên Khoa Xã hội học, Trường Đại học Khoa
học Xã hội và N hân văn, thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội đã
giáng dạy Xã hội học Đại cương ở nhiều trường đại học khác
nhau trên cả nước. Đúc rút kinh nghiệm qua quá trình giáng
dạy, cập nhật nhũng kiến thức xã hội học từ nhiều giáo trình,
tài liệu mới được xuâ't bàn gần đây trên th ế giới, một nhóm
giang viên của Khoa Xã hội học, Trường Đại học
Khoa học Xã
hội và N hân văn, thuộc Đại học Quốc gia Hà Nội biên soạn giáo
trình này.
Giáo trình được kết câli thành 10 chương. Trước hết, giáo
trình nêu rõ đối tượng nghiên CÚXI của xã hội học, góc nhìn xã
hội học, mối quan hệ giữa xã hội học với một số ngành khoa
học gần gũi khác cũng như chức năng của xã hội học và cơ câu
hệ thống tri thức xã hội học. Nội dung trọng tâm thứ hai của
giáo trình tập trung vào chủ đề lịch sử và lý thuyết xã hội học.
Tiếp theo phần lịch
sử và lý thuyết xã hội học, một chương
quan trọng của giáo trình đề cập đến phương pháp nghiên CIJTJ
xã hội học. Sau phần đối tượng và phương pháp, lịch sử và lý
GIÁO TRlNH XÃ HỘI HỌC ĐẠI CƯƠNG
thuyết, các chương còn lại cua giáo trình tập trung vào những
chu đề cơ bán cua xã hội học. Các chu đề nàv được triên khai
theo lô gich: từ hành động xã hội đến nhóm xã hội, cơ câu xã
hội, tổ chức xã hội, thiê't chê'xã hội; từ văn hóa, xã hội hóa, đêh
sai lệch xã hội và kiểm
soát xã hội; từ bâ't bình đẳng xã hội,
phân tầng xã hội, di động xã hội đêh biêh đổi xã hội, hiện đại
hóa và tồn cầu hóa.
Có thể nói rằng, kê't câu của giáo trình đã được xây dụng
dựa trên lo gich kết nối các vấn đề liên quan đến đối tượng
nghiên cứu của xã hội học, chức năng, cơ câu cua xã hội học với
lịch sử, lý thuyê't xã hội học và những chu đề cơ ban của xã hội
học. Với kết câu nội dung giáo trình như thế này, người học có
thể tiếp cận được những kiến thức cơ ban
của Xã hội học Đại
cương một cách có hệ thơhg.
P G S .T S . N ^ in /ễ u T h ị K im Hoa
Chú nhiệm Khoa Xã hội học,
Trường Đại học Khoa học Xã hội và Nhân văn,
Đại học Quốc gia Hà Nội
Chương 1
ĐỐI TƯỢNG, Cơ CẤU, CHỨC NĂNG CỦA XÃ HỘI HỌC
N g u y ễ n T u ấ n A n h , N g u y ễ n T h ị K im H o a ,
Đ ặ n g H o à n g T h a n h L a n , M a i L in h
Mụctiéu học tập:
• Xác địìilỉ đưọx đơĩ
n>ịìnên cứu của xã hội học;
• Hiểu góc ulĩìii xã hội
học;
• Hiểu cơ cấu, chức
cùa xõ hội học;
• Hiểu mơĩ quan hệ ‘ị iữa x ã hội học và một sô' n