Xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam XHCN được xem là mối quan hệ cơ bản, lớn nhất và có tính chất bao trùm, xuyên suốt toàn bộ sự nghiệp đổi mới, phát triển đất nước. Bởi, đây là mối quan hệ giữa hai nhiệm vụ chiến lược của cách mạng Việt Nam phản ánh quy luật tồn tại và phát triển của dân tộc Việt Nam là dựng nước phải đi đôi với giữ nước.
Đại hội XIII của Đảng Cộng sản Việt Nam cũng khẳng định: Trong nhận thức và giải quyết các mối quan hệ lớn, phản ánh các quy luật mang tính biện chứng, những vấn đề lý luận cốt lõi trong đường lối đổi mới của Đảng, cần tiếp tục nắm vứng và xử lý tốt các mối quan hệ lớn, trong đó có mối quan hệ giữa xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam.
Từ mối quan hệ chặt chẽ giữa xây dựng và bảo vệ Tổ quốc, ta hiểu:
- Xây dựng Tổ quốc, xây dựng chủ nghĩa xã hội là phát triển toàn diện,, vững mạnh tất cả các yếu tố cấu thành hình thái kinh tế - xã hội xã hội chủ nghĩa về kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội để nước ta trở thành một nước xã hội chủ nghĩa phồn vinh, nhân dân có cuộc sống tự do, hạnh phúc, một xã hội dân giàu, nước mạnh, dân chủ, công bằng, văn minh.
- Bảo vệ Tổ quốc là sử dụng tổng hợp các lực lượng và các biện pháp chống lại sự xâm phạm, phá hoại dưới mọi hình thức để giữ vững độc lập, chủ quyền, thống nhất, toàn vẹn lãnh thổ; bảo vệ lợi ích quốc gia dân tộc; bảo vệ an ninh chính trị, trật tự an toàn xã hội và nền văn hóa.
2. Trách nhiệm của bản thân trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc
Sinh thời, chủ tịch Hồ Chí Minh từng cho rằng: Thanh niên là chủ nhân tương lai của đất nước, đâu cần thanh niên có, đâu khó có thanh niên... Trong thư gửi thanh niên vào tháng 8/1947, Hồ Chủ tịch viết:"Thanh niên là chủ tương lai của nước nhà. Thật vậy, nước nhà thịnh hay suy, mạnh hay yếu, một phần lớn là do các thanh niên. Thanh niên muốn làm chủ tương lai cho xứng đáng thì ngay hiện tại phải rèn luyện tinh thần và lực lượng của mình, phải làm việc chuẩn bị cái tương lai đó".
Qua đây, Hồ Chí Minh đang muốn nhắc nhở thế hệ thanh niên ngày hôm nay và tương lai phải ý thức được vai trò to lớn của mình trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc. Một khi thế hệ thanh niên nhận thức được vai trò này, trách nhiệm của thanh niên về công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc sẽ được hình thành từ đó phát triển để tạo thành hành động trong thực tiễn.
Tại Điều 12 Luật Thanh niên 2020 có quy định về trách nhiệm của thanh niên đối với Tổ quốc như sau:
"1. Phát huy truyền thống dựng nước và giữ nước của dân tộc; xung kích, sáng tạo, đi đầu trong công cuộc đổi mới, xây dựng và bảo vệ Tổ quốc Việt Nam xã hội chủ nghĩa.
2. Sẵn sàng bảo vệ Tổ quốc, bảo vệ độc lập, giữ vững chủ quyền, an ninh quốc gia, thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ; đảm nhận công việc khó khăn, gian khổ, cấp bách khi Tổ quốc yêu cầu.
3. Đấu tranh với các âm mưu, hoạt động gây phương hại đến lợi ích quốc gia, dân tộc."
Trải qua nhiều cuộc kháng chiến trường kỳ và gian khổ để bảo vệ sự toàn vẹn lãnh thổ, trách nhiệm của thanh niên trong công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc đã được kế thừa, phát triển để phù hợp với sự thay đổi của xã hội hiện nay như sau:
- Trách nhiệm phải gắn liền với lòng tự tôn dân tộc và lòng yêu nước:
Lòng yêu nước là tình yêu quê hương, đất nước và tinh thần sẵn sàng đem hết khả năng của mình phục vụ lợi ích của Tổ quốc. Lòng yêu nước bắt nguồn từ những tình cảm bình dị nhất, gần gũi nhất; là sự phát triển từ tình cảm gắn bó với hàng xóm, quê hương và được nâng lên thành lòng yêu nước.
Lòng yêu nước thời bình bộc lộ qua nhiều góc nhìn và thể hiện khác nhau như sau: Bản thân mỗi người luôn có lòng tự hào về con người, quê nhà, quốc gia, anh hùng hào kiệt, danh nhân văn hóa,...; luôn có tình thương yêu đối với đồng bào, giống nòi, dân tộc, phải cảm thông sâu sắc nỗi đau của đồng bào, dân tộc, mong muốn đồng bào mình được sống ấm no, hạnh phúc; cần cù và phát minh sáng tạo trong lao động để kiến thiết xây dựng quốc gia ngày càng giàu đẹp.
- Trách nhiệm bảo vệ Tổ Quốc chính là sự trung thành với Tổ quốc, với chế độ xã hội chủ nghĩa; là sự tích cực trong học tập, rèn luyện thân thể, giữ gìn vệ sinh, bảo vệ sức khỏe; là tham gia đăng ký nghĩa vụ quân sự khi đủ tuổi và sẵn sàng lên đường làm nghĩa vụ bảo vệ Tổ quốc mà không sợ gian khổ; là tích cực tham gia các hoạt động an ninh quốc phòng ở địa phương, các hoạt động đền ơn đáp nghĩa và là những hành động đẹp để tuyên truyền và vận động bạn bè, người thân cùng biết đến và thực hiện những hành động thể hiện trách nhiệm.
- Trách nhiệm xây dựng Tổ quốc: mỗi thanh niên cần chăm chỉ, sáng tạo trong học tập lao động; tích cực rèn luyện đạo đức, tác phong, sống trong sáng, lành mạnh, tránh các tệ nạn xã hội; quan tâm đến đời sống chính trị, xã hội của địa phương của đất nước; tích cực tham gia bằng việc góp phần xây dựng quê hương bằng những việc làm thiết thực, phù hợp với khả năng; biết phê phán, đấu tranh với những hành vi đi ngược lại lợi ích quốc gia, dân tộc.
- Trách nhiệm của người sinh viên, là tầng lớp trí thức, có sự hiểu biết, năng động và sáng tạo, lại đang được tiếp thu những kiến thức khoa học của nhân loại, là nguồn lực để xây dựng và phát triển đất nước trong thực tiễn hội nhập toàn cầu, tuy nhiên, mỗi sinh viên cũng cần được sự hỗ trợ, định hướng và dìu dắt của Đảng, Nhà nước, nhà trường và toàn xã hội, do đó mỗi người học không những chấp hành đúng và đủ các quy định của Nhà trường về đảm bảo an ninh trật tự mà còn phải tham gia tích cực vào các phong trào bảo vệ an ninh - trật tự của địa phương như: Phong trào toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa ở khu dân cư; phong trào Toàn dân phòng chống ma túy, Tự phòng, tự quản, tự bảo vệ; phong trào Toàn dân tham gia cảm hóa giáo dục người lầm lỗi cũng như các phong trào bảo vệ an ninh trật tự khác,....
Để thực hiện được các nội dung trên sinh viên thông qua các hoạt động của Đoàn thanh niên, các hoạt động khác của nhà trường để lồng ghép các nội dung của phong trào bảo vệ an ninh Tổ quốc.
Việc góp sức mình vào công cuộc xây dựng và bảo vệ Tổ quốc là điều mỗi công dân cần thiết phải thực hiện. Tuy nhiên, để tránh bị kẻ xấu lợi dụng, trục lợi, chúng ta nên yêu nước một cách văn minh và có hiểu biết; tuyệt đối tránh xa các nguồn thông tin không có tính xác thực để tránh rủi ro bị các thế lực thù địch qua mắt bằng các luận điệu phản động.