Nhật Bản nổi tiếng với Văn hóa Trà Đạo, thật ra không có gì quá đặc biệt ở công thức hay cách pha, sự tinh tế nằm ở những nghi thức trong Trà Đạo. Cùng Trung tâm tiếng Nhật Kosei tìm hiểu nha!!
Văn hóa Nhật Bản
>>> Từ vựng tiếng Nhật chuyên ngành Xây Dựng [mở rộng] - P2
>>> Giao tiếp tiếng Nhật chủ đề ăn uống
Xứ sở mặt trời mọc với nền văn hóa lâu đời đã mang đến thế giới một nét nghệ thuật truyền thống đặc sắc – nghệ thuật thưởng thức trà đạo. Từ khoảng cuối thế kỉ 12, nghệ thuật trà đạo bắt đầu thật sự phát triển và gắn bó với đời sống của người Nhật cũng như văn hóa Nhật Bản.
Theo truyền thuyết, vào khoảng thời gian đó, có vị cao tăng người Nhật là sư Eisai [1141-1215], sang Trung Hoa để tham vấn học đạo. Khi trở về nước, ngài mang theo một số hạt trà về trồng trong sân chùa. Sau này chính Eisai đã sáng tác ra cuốn “Khiết Trà Dưỡng Sinh Ký”, nội dung ghi lại mọi chuyện liên quan tới thú uống trà.
Trà đạo không chỉ là phép tắc uống trà, mà còn là một phương tiện hữu hiệu nhằm làm trong sạch tâm hồn bằng cách hòa mình với thiên nhiên, từ đó tu tâm dưỡng tính để đạt giác ngộ. Bốn nguyên tắc cơ bản của Trà đạo bao gồm Hòa – Kính – Thanh – Tịch.
1. Bốn nguyên tắc cơ bản của Trà đạo bao gồm Hòa – Kính – Thanh – Tịch
Hòa có nghĩa hài hòa, hòa hợp. Đó là sự hài hòa giữa trà nhân với trà thất, sự hòa hợp giữa các trà nhân với nhau, sự hài hòa giữa trà nhân với các dụng cụ pha trà.
Kính là lòng kính trọng, sự tôn kính của trà nhân với mọi sự vật và con người, là sự tri ân cuộc sống. Lòng kính trọng được nảy sinh khi tinh thần của trà nhân vươn tới sự hài hòa hoàn toàn.
Thanh là khi lòng tôn kính với vạn vật đạt tới sự không phân biệt thì tấm lòng trở nên thanh thản, yên tĩnh.
Tịch là khi lòng thanh thản, yên tĩnh hoàn toàn thì toàn bộ thế giới trở nên tịch lặng, dù sống giữa muôn người cũng như sống giữa nơi am thất vắng vẻ tịch liêu. Lúc đó, thế giới với con người không còn là hai, mà cả hai đều vắng bặt.
Việc thưởng thức trà đạo được ví như con đường mà đi hết con đường đó sẽ đến nơi có “trà đạo vừa ngon vừa không ngon”. “Con đường” ấy cần phải đảm bảo các yêu cầu về những yếu tố sau: nước pha trà, làm ấm dụng cụ, pha trà, rót trà rồi uống trà.
Nước pha trà là quy chuẩn đầu tiên được đề cập đến trong trà đạo Nhật Bản. Tuyệt đối không bao giờ dùng nước đang sôi để pha trà đối với tất cả các loại trà Nhật Bản, trà xanh, hay trà bột dùng trong lễ dâng trà. Nước pha trà luôn phải được giữ trong một bình thủy hay được nấu trong một ấm kim khí không đậy nắp được đun trên bồn than rất yếu để giữ nước luôn ở khoảng 80 – 90 độ C.
2. Dụng cụ pha trà
Giai đoạn pha trà cần phải làm ấm dụng cụ: ấm pha trà và tách uống trà được tráng bằng nước sôi trong bình thủy để làm ấm dụng cụ, sau đó dùng khăn lau khô trước khi sử dụng.
Ngay việc cho trà vào ấm pha trà cũng không thể tùy tiện mà phụ thuộc vào từng loại trà khác nhau. Với loại trà ngon cỡ trung bình, người ta thường tính cho một người khách khoảng một muỗng cà phê trà xanh nhưng nếu dưới 3 người khách thì lượng trà sẽ được cho nhiều hơn một chút để tránh quá nhạt.
Đối với loại trà xanh cỡ trung bình, công đoạn “pha trà” được chia thành 3 lần:
Lần thứ nhất: Trà được pha với nước nóng ở khoảng 60 độ C rồi ngâm trà khoảng 2 phút trước khi rót cho khách. Nước sôi từ bình thủy được rót ra một bình trà khác [hay chén tống] để giảm nhiệt độ trước khi rót vào bình pha trà. Nước pha trà lần đầu luôn được coi là đậm đà nhất, mùi vị trà thấm vào vị giác nhiều nhất.
Lần thứ hai: Trà được pha với nước nóng khoảng 80 độ C trong khoảng 30-40 giây. Nước được rót vào ấm pha trà rồi lắc nhẹ ấm và rót ra tách cho khách. Nước cũng được rót qua bình trung gian nhưng nhanh hơn để có nhiệt độ như mong muốn. Đối với những người pha trà quen thuộc, họ có thể điều chỉnh nhiệt độ từ bình thủy rót vào bình pha trà bằng các thủ thuật như rót nước thật chậm, để cao vòi nước trên bình pha trà… Nước trà thứ hai tuy đã mất đi chút ít vị trà nhưng vẫn dậy hương trà thơm ngon tạo nên nét độc đáo của trà xanh Nhật Bản.
Lần thứ ba: Nước pha ở nhiệt độ khoảng 90 độ C, cũng khoảng 30- 40 giây. Sau khi qua các giai đoạn rót vào bình thủy, từ bình thủy rót vào ấm pha trà, nước chỉ còn ở nhiệt độ khoảng 90 độ C nên có thể được rót trực tiếp từ bình thủy vào ấm trà.
Đối với những loại trà ngon đặc biệt, người ta có thể pha trà lần thứ 4 hay lần thứ 5 [cách thức pha như lần thứ 3] mà nước trà vẫn xanh và còn mùi vị. Nhưng đối với những loại trà xanh hạ phẩm, việc pha trà hơi khác một chút: lần thứ nhất, nhiệt độ của nước phải ở khoảng 70- 80 độ C và ngâm trà trong 2 phút; lần thứ hai, nước pha ở nhiệt độ khoảng 90 độ C, ngâm trà khoảng 1-2 phút; không có lần thứ 3 vì trà đã không còn mùi vị nữa.
Khi pha trà còn cần phải chú ý đến lượng nước pha trà sao cho vừa đủ để mỗi lần rót trà cho khách phải hết trọn vẹn nước trong bình pha trà. Nếu còn sót lại sẽ làm giảm chất lượng của lần uống trà kế tiếp vì sai nhiệt độ và làm mất màu xanh của trà.
Trong nghệ thuật trà đạo Nhật Bản, điều “cấm kị” khi rót trà là không bao giờ rót trà cho khách một lần đầy tách rồi rót tiếp cho người khách kế tiếp. Bởi điều này sẽ dẫn tới sự khác biệt về độ đậm nhạt của nước trà trong mỗi tách cũng như không đều về lượng trà trong mỗi tách. Do đó, tất cả các tách của khách đều được đặt trong khay trà rồi rót theo thứ tự 1, 2, 3, 4… rót lần đầu khoảng 30ml [cho mỗi tách, cỡ lớn 70 ml], sau đó rót lần thứ hai với thứ tự ngược lại 4, 3, 2,1 mỗi lần khoảng 20ml [sao cho mỗi tách có tổng cộng 50ml nước trà] nếu còn dư chút ít trong bình, nên phân đều cho các tách. Sau đó mới đưa mời khách.
Người Nhật thường ăn kèm một vài loại bánh ngọt khi thưởng trà để làm gia tăng hương vị của trà. Loại bánh được sử dụng để ăn kèm với trà đạo Nhật Bản nhiều nhất là wagashi, vị ngọt thanh của wagashi hòa quyện cùng vị đắng của trà xanh tạo nên một vị khó tả, nhẹ nhàng lâng lâng khó có thể kiếm được ở bất kỳ món ẩm thực nào. Một lưu ý nữa là phải ăn hết bánh trong miệng rồi mới uống trà, không nên vừa ăn vừa uống, có thể mới cảm nhận hết được hương vị độc đáo khi thưởng thức trà đạo Nhật Bản.
Cầu kỳ mà độc đáo, từ lâu nghệ thuật trà đạo đã trở thành nét văn hóa đặc trưng của người Nhật. Con người hòa mình vào không gian dìu dịu hương thơm của trà khiến cho tâm hồn trở nên thư thái, khác hẳn với cuộc sống xung quanh vốn ồn ào, tấp nập, đầy bon chen.
Sau khi đọc những điều thú vị trong nghệ thuật trà đạo Nhật Bản bạn cảm thấy thế nào? Quả thực, nghệ thuật trà đạo là sự kết tinh của cả một nền văn hóa truyền thống đặc sắc khiến chúng ta phải thán phục vì sự nhẹ nhàng mà sâu sắc của con người cũng như đất nước Nhật Bản.
Cùng Trung tâm tiếng Nhật Kosei khám phá 1 nét văn hóa độc đáo khác nè!! >>> Lễ hội Đốt Núi tại Nhật Bản
Trà đạo Nhật bản trong tiếng Nhật: sadō - nghệ thuật thưởng trà được cả thế giới nghiêng mình ngưỡng mộ. Văn hóa trà đạo Nhật Bản ảnh hưởng từ văn hóa trà Trung Quốc nhưng chứa đựng sự tỉ mỉ, chỉn chu và nghi thức cầu kỳ đặc trưng Nhật Bản. Lịch sử,, văn hóa trà đạo Nhật Bản hay các nghi thức thưởng trà đạo luôn là chủ đề được yêu thích với những bạn yêu trà ở khắp nơi.
Nguồn gốc lịch sử tạo nên văn hóa trà đạo Nhật Bản
Theo lịch sử của trà, vào khoảng cuối thế kỷ XII, một vị cao tăng người Nhật là nhà sư Eisai [1141-1215], đã có dịp sang Trung Hoa để học đạo. Khi trở về nước, ngài mang theo một số hạt trà về trồng trong sân chùa. Sau này chính Eisai là người đã sáng tác ra cuốn sách "Khiết Trà Dưỡng Sinh Ký" [Kissa Yojoki], nội dung ghi lại những mẩu chuyện liên quan tới thú vui uống trà.
Sự tỉ mỹ, cầu kỳ và ý nghĩa nghệ thuật khiến văn hóa trà đạo trở thanh một nét văn hóa đặc sắc của Nhật Bản - Ảnh: Sưu tầm
Từ đó, công dụng giúp thư giãn đầu óc lẫn tính hấp dẫn đặc biệt trong hương vị của trà đã thu hút rất nhiều người dân Nhật đến với thú vui tao nhã này. Họ đã kết hợp việc uống trà với tinh thần Thiền tịnh của Phật giáo để nâng cao nghệ thuật thưởng thức trà, phát triển nghệ thuật này trở thành Trà Đạo [chado, 茶道], một giá trị văn hóa trà đặc sắc mang đậm bản sắc người Nhật.
Ngày nay, Trà Đạo Nhật Bản đã trở thành một nét văn hóa độc đáo nổi tiếng trên thế giới vì sự tỉ mĩ, tinh tế và ý nghĩa sâu xa vô cùng của nó.
Văn hóa Trà Đạo Nhật Bản
Không chỉ dừng lại ở việc pha trà và thưởng trà, văn hóa trà đạo Nhật Bản còn mang một ý nghĩa sâu xa hơn là giúp thanh lọc tâm hồn bằng cách hòa mình với thiên nhiên, tu tâm dưỡng tính để giác ngộ - “đạo”. Bốn nguyên tắc cơ bản của trà đạo bao gồm Hòa - Kính - Thanh - Tịch.
Trà đạo mang ý nghĩa sâu xa là giúp con người thanh lọc tâm hồn, hòa mình với thiên nhiên -Ảnh: Sưu tầm
- “Hòa” có nghĩa là sự hài hòa giữa con người và thiên nhiên, sự hòa hợp giữa người pha trà với các dụng cụ pha trà.
- “Kính” là lòng kính trọng, sự tôn kính đối với người khác, thể hiện sự tri ân cuộc sống.
- Khi lòng tôn kính với vạn vật đạt tới sự không phân biệt thì tấm lòng trở nên thanh thản, yên tĩnh, thể hiện sự thanh tịnh, đó chính là ý nghĩa của chữ “Thanh”.
- “Tịch” có nghĩa là sự vắng lặng, tĩnh lặng mang đến cho con người giảm giác yên tĩnh, thản nhiên, vắng vẻ.
Những nét đặc trưng cầu kỳ trong Văn Hóa Trà Đạo Nhật Bản
Quy tắc về không gian thưởng thức Trà Đạo Nhật Bản [Phòng trà ở Nhật Bản]
Với người Nhật, trà đạo [chadou, sadou, chanoyu] là một hình thức uống trà để giải trí trong một bầu không gian tĩnh lặng, mà cả chủ lẫn khách đều hướng đến sự thư giãn tinh thần và sự hòa hợp với thiên nhiên.
Một kiểu phòng trà ở Nhật Bản - Ảnh: Sưu tầm
Nơi trải nghiệm trà đạo được gọi là phòng trà. Trong nhà được trang bị các hốc, bếp lò, và các dụng cụ như nước đun sôi, trà. Dụng cụ làm sạch được đặt trong một túp lều gọi là nhà nước. Các cửa sổ được làm bằng giấy. Bức tường được treo thư pháp và tranh. Những chiếc bình được sắp xếp và cắm hoa theo mùa.
Phòng trà được bày biện rất đơn giản nhưng khách có thể cảm nhận được nét đẹp nhẹ nhàng, thanh tao, không khí ấm áp, thể hiện sự mến khách của chủ nhà.
Kiểu chào hỏi thường thấy của khách trước nghệ nhân pha trà, thể hiện kính trọng, một trong những điểm đặc trưng văn hóa trà đạo Nhật Bản - Ảnh: Sưu tầm
Khi khách đến, họ sẽ được đưa qua một dãy phòng dẫn để đến phòng đợi. Ở đây, sau khi được phục vụ một tách nước nóng, khách được đưa ra khu vườn dẫn để đến phòng trà. Vườn trong khuôn viên của phòng trà mang nét độc đáo riêng biệt mang đậm phong cách trang nhã, thanh tịnh của chốn cửa Thiền, mỗi thứ trong vườn đều mang một biểu tượng riêng đem lại cảm giác thanh bình, yên ả. Tại đây, khách sẽ phải dừng lại dùng vòi nước có sẵn trong vườn để rửa tay trước khi vào phòng trà. Chủ nhà trong bộ kimono truyền thống cúi mình tiếp đón khách một cách nhẹ nhàng và lịch sự ngay ngưỡng cửa phòng trà. Lối vào phòng trà đạo Nhật Bản thường bao giờ cũng thấp khiến mọi người đều phải cúi mình để đi, tượng trưng sự cung kính và khiêm tốn.
Người Nhật thường dùng Trà với các loại bánh làm từ bột gạo - Ảnh: Sưu tầm
Những buổi tiệc trà lớn thường kéo dài hơn 4 tiếng đồng hồ, trước tiệc trà, khách được phục vụ một chiếc bánh ngọt xinh xắn có hình dạng và màu sắc tùy theo từng dịp lễ hay theo mùa, chẳng hạn như hình lá momiji [một loại lá đỏ vào mùa thu], hay hình hoa sakura [hoa anh đào vào mùa xuân]. Trong thời gian này, chủ nhà tiến hành các bước pha trà.
Quy tắc về Nước pha trà
Nước pha trà là tiêu chuẩn đầu tiên được đề cập tới trong nghệ thuật trà đạo Nhật Bản. Tuyệt đối không được dùng nước đang sôi để pha trà đối với tất cả các loại trà Nhật Bản, Trà Xanh, hay trà bột dùng trong lễ dâng trà. Nước pha trà phải luôn được giữ trong một bình thủy hay được nấu trong ấm kim khí [kim loại] và được đun trên bồn than lửa nhỏ để giữ nước luôn ở khoảng 80 – 90 độ C. Tuy nhiên sau đó nhiệt độ để pha từng loại Trà sẽ được điều chỉnh phù hợp với loại Trà sử dụng
Quy tắc Pha Trà đạo Nhật Bản
Quy tắc pha trà đạo Nhật Bản đòi hỏi sự tỉ mỹ, khắt khe và khéo léo tuyệt đối của người Nghệ nhân -Ảnh: Sưu tầm
Khi pha trà, dụng cụ pha trà và tách uống trà đều được tráng bằng nước sôi để làm ấm và sạch dụng cụ sau đó dùng khăn lau khô rồi mới rót trà vào trong.
Trước khi cho trà vào ấm, người pha trà thường ngửi trà để phân biệt trà được pha là loại trà nào, sau đó căn cứ vào số người dùng trà mà lựa chọn cách pha trà cho phù hợp để đảm bảo hương vị của trà không quá đặc cũng không quá loãng. Chén trà được rót phải đảm bảo cả về hương, vị và sắc.
Khi pha trà còn cần phải chú ý đến lượng nước pha trà sao cho vừa đủ để mỗi lần rót trà cho khách phải hết trọn vẹn nước trong bình pha trà. Nếu còn sót lại sẽ làm giảm chất lượng của lần uống trà kế tiếp vì sai nhiệt độ và làm mất màu xanh của trà.
Một số Trà cụ đặc trưng trong văn hóa trà đạo - Ảnh: Sưu tầm
Để đảm bảo cho chất lượng của chén trà luôn ở cùng một trạng thái thì khi rót trà vào tách đều phải có chừng mực. Người rót trà dùng mắt để quan sát xem màu sắc của trà, dùng mũi để ngửi hương vị trà. Điều này đảm bảo không có sự khác biệt về độ đậm nhạt của trà.
Với người thưởng trà cũng có những yêu cầu như: Thái độ kính trọng và cách thưởng thức khá thú vị. Họ luôn dùng vài miếng bánh ngọt để sử dụng cùng với trà. Và việc ăn như thế nào, uống như thế nào thể hiện được vị thế và kiến thức hay nền tảng giáo dục của người đó.
Trà Đạo Nhật Bản có những loại trà nổi tiếng
Trà bột Matcha
Matcha là loại đặc trưng ở Nhật Bản. Những lá trà non được hái rồi đem đi rửa sạch, phơi ráo nước rồi xay nhuyễn thành bột. Khiến cho Macha vẫn mang màu xanh, tươi non đẹp mắt và có độ ẩm nhất định chứ không khô ráo như các loại trà lá thông thường. Khi pha, trà bột được đánh tan trong nước sôi, tạo nên một hương vị vô cùng đặc biệt, thơm lừng mùi diệp lục và hương trá xanh đặc trưng hòa củng chút đắng chát nhẹ và thanh ngọt nơi cổ họng.
Trà Nhật nguyên lá
Đây là loại thông dụng, chỉ dùng phần tinh chất của lá trà. Lá trà non được hái đem phơi khô, pha torng bình trà, chiết lấy tinh chất rồi bỏ xác trà. Dạng trà này thường cho ra màu nước vàng hay xanh nhạt. Thông dụng nhất là: trà Sencha, Houjicha lá,... và nổi tiếng bậc nhất chính là trà Gyokuro thượng hạng.
Trà thêm phụ liệu
Ngoài nguyên liệu chính là bột trà hay lá trà, người ta còn cho thêm một số phụ liệu khác vào trong như thảo mộc hoặc ngũ cốc để tăng thêm hương vị và công dụng cho trà. Thường người chế tác trà hay cho thêm các loại thảo dược có công dụng tốt cho sức khỏe và chữa trị được một số căn bệnh. Điển hình như: trà gạo rang Genmaicha [trà xanh có thêm phụ liệu là gạo lứt rang],...
Một điều nữa là các loại Trà Nhật chủ yếu là thuộc dòng Trà Xanh. Người Nhật thường biến tấu Trà Xanh thành những loại trà mang màu sắc và hương vị độc đáo, đó là một trong những nét sáng tạo trong văn hóa trà Nhật.
Quy tắc thưởng trà trong Nghệ thuật Trà Đạo Nhật Bản
Quy tắc khi tham gia thưởng thức trà đạo Nhật Bản truyền thống
Văn hóa trà đạo Nhật Bản truyền thống có những quy tắc gì?
- Quy tắc đầu tiên khi tham gia thưởng trà đạo Nhật Bản mà bạn cần biết là không đeo tất cả các loại đồ trang sức kim loại, kể cả đồng hồ.
- Phụ nữ không nên mặc váy ngắn, và đàn ông thì nên đi tất trắng.
- Không nên sử dụng nước hoa có mùi hương quá nồng vì mỗi loại trà sẽ mang đến một hương vị đặc trưng khi thưởng. Bạn cần giữ cho không gian thật tinh khiết để nghe mùi hương thuần túy của Trà.
Quy tắc khi uống trà Nhật
Văn hóa Trà đạo Nhật Bản chứa đựng những tinh hoa trà trong quy tắc thưởng trà
Đầu tiên, hãy xoay bát trà theo chiều kim đồng hồ. Sau đó, lòng bàn tay trái đặt dưới đáy bát. Tay phải vuốt ve bát trà và đồ uống. Khi uống, bạn phải tập trung vào bát trà thay vì nhìn xung quanh. Sau khi uống, xoay mặt trước của bát trà ngược chiều kim đồng hồ về hướng của nghệ nhân pha trà. Sau đó, bạn mới có thể nói chuyện với người nghệ nhân ấy. Đây là cách thưởng trà truyền thống, phổ biến và đúng nhất khi uống trà đạo Nhật Bản. Thực hiện đúng quy tắc này sẽ giúp bạn cảm nhận sâu sắc hơn vị trà, nghi thức cũng như sự tinh túy trong nhà Nhật.
Quy tắc sau khi uống trà
Nếu bạn đang uống trà loãng, sau khi uống hết phải lau cạnh bát khi đã uống xong. Nếu đó là trà mạnh, bạn không cần phải uống tất cả. Tuy nhiên, khi uống xong, bạn cũng phải lau cạnh bát. Khi lau, chỉ sử dụng ngón tay cái và ngón trỏ.
Với những quy tắc thưởng trà trên, bạn đọc có thể hiểu thêm về văn hóa trà đạo Nhật Bản cũng như có thể tự tin tham gia các buổi tiệc trà đạo Nhật rồi đúng không. Nếu bạn muốn thưởng thức trà Nhật chính hiệu từ Nhật Bản, hãy nhắn tin ngay cho Plantrip Cha để được tư vấn nhé.