Khóa luận tốt nghiệp
[30 đến 35 phút] với dung lượng kiến thức vừa phải, học sinh lĩnh hội nội
dung tài liệu học tập ngay trên tiết học. Như vậy không nên sử dụng phương
pháp duy nhất trong giờ lên lớp mà phải kết hợp đan xen các phương pháp
dạy học khác nhau nhằm giúp học sinh tập trung chú ý tạo hứng thú học tập.
1.5.3. Các phương pháp dạy học Tiểu học phụ thuộc vào các yếu tố khác
nhau.
Các phương tiện hỗ trợ không nhỏ đến hiệu quả sử dụng các phương
pháp dạy học Tiểu học. Điều này phụ thuộc vào cơ sở vật chất và các đồ
dùng dạy học ở mỗi nhà trường. Giáo viên cần chú ý sử dụng tối đa các
phương tiện đồ dùng dạy học gắn liền với các phương pháp dạy học để giờ
học đạt hiệu quả cao về chất lượng.
Các hình thức tổ chức dạy học thay đổi [hoạt động nội khoá và hoạt
động ngoại khoá] sẽ kéo theo sự thay đổi của các phương pháp dạy học Tiểu
học.
1.5.4. Phương pháp dạy học Tiểu học phụ thuộc vào vai trò và vị trí của
nhà sư phạm.
Vai trò của thầy [cô] giáo có vị trí quan trọng đối với học sinh Tiểu
học. Thầy cô luôn là mẫu người lý tưởng. Do vậy một giờ học thành công
hay không phụ thuộc rất nhiều vào khả năng sư phạm của người giáo viên.
Với người giáo viên Tiểu học, ngoài năng lực chuyên môn, nghiệp vụ rất cần
có ngoại hình dễ ưa, khuôn mặt, nụ cười đôn hậu, giọng nói và một chút
năng khiếu nghệ thuật [múa, hát]. Những điều kiện này giúp ích cho giáo
viên trong quá trình dạy học Tiểu học.
1.6. Hệ thống các phương pháp dạy học ở Tiểu học
1.6.1. Phân loại phương pháp dạy học ở Tiểu học.
-
Phân loại theo nguồn tri thức và đặc điểm tri giác thông tin, bao gồm:
Phương pháp dùng lời, phương pháp trực quan, phương pháp thực hành.
Vũ Thị Chúc - Lớp K34A Giáo dục Tiểu học
7
Khóa luận tốt nghiệp
-
Phân loại theo nhiệm vụ cơ bản của lí luận dạy học, bao gồm: Phương
pháp truyền thụ thi thức, phương pháp hình thành kĩ năng kĩ xảo, phương
pháp kích thích hoạt động sáng tạo, các phương pháp củng cố kiểm tra.
-
Phân loại theo hoạt động nhận thức của học sinh, bao gồm: Phương pháp
giải thích - minh hoạ, phương pháp tái hiện, phương pháp giới thiệu nêu vấn
đề, phương pháp tìm kiếm từng phần, phương pháp nghiên cứu.
-
Phân loại theo hướng tăng cường khả năng độc lập nhận thức của học
sinh Tiểu học, bao gồm: phương pháp thuyết trình, phương pháp vấn đáp,
phương pháp công tác độc lập của học sinh.
-
Phân loại theo hướng tìm kiếm mối quan hệ nội tại giữa các hệ thống
phương pháp dạy học, các phương pháp tổ chức và thực hiện hoạt động học
tập nhận thức, các phương pháp kích thích và xây dựng động cơ học tập, các
phương pháp kiểm tra.
1.6.2. Hệ thống các phương pháp dạy học ở Tiểu học.
a. Nhóm các phương pháp dạy học thực hành.
- Phương pháp làm thí nghiệm:
Phương pháp này được sử dụng ở Tiểu học qua môn học Tự nhiên và
Xã hội. Nó giúp học sinh nắm được tri thức một cách vững chắc, gây hứng
thú tò mò, khoa học, tin tưởng vào tính chính xác của các tri thức khoa học.
- Phương pháp luyện tập
Luyện tập là cái lặp đi lặp lại nhiều lần những hành động nhất định
nhằm hình thành và củng cố những kĩ năng kĩ xảo cần thiết trong quá trình
luyện tập. Một điều có ý nghĩa to lớn đó là bồi dưỡng cho học sinh năng lực
độc lập, kĩ năng kĩ xảo.
- Phương pháp ôn tập:
Ôn tập giúp học sinh nắm vững tri thức, kĩ năng, kĩ xảo, giúp giáo
viên sửa chữa những sai lầm, đảm bảo cho học sinh trong lớp tiến bộ đồng
Vũ Thị Chúc - Lớp K34A Giáo dục Tiểu học
8
Khóa luận tốt nghiệp
đều, rèn luyện những kĩ năng, kĩ xảo làm việc đúng đắn và phát huy tính tích
cực, độc lập tư duy của học sinh. Giúp học sinh mở rộng, đào sâu, khái quát
hoá, hệ thống hoá những tri thức đã học.
- Phương pháp trò chơi:
Trong xu hướng phát triển của giáo dục hiện đại, người ta đang nghiên
cứu việc sử dụng trò chơi để giúp học sinh lĩnh hội tri thức, kĩ năng, kĩ xảo
và các kĩ năng hoạt động sáng tạo điển hình. Trò chơi trong học tập ở Tiểu
học có nhiều loại: Trò chơi sắm vai, trò chơi trí tuệ Phương pháp trò chơi
hay được sử dụng trong các môn học: Đạo đức, Toán, Tự nhiên và Xã hội.
- Phương pháp sử dụng phiếu giao việc:
Tuỳ theo nội dung bài học và đặc điểm lứa tuổi, theo từng năm ở tiểu
học mà các nhà sư phạm khai thác sử dụng phiếu giao việc cho phù hợp.
Phiếu giao việc là một hệ thống những công việc mà học sinh phải
tiến hành để học sinh có thể tự mình chiếm lĩnh được tri thức mới, tự mình
hình thành những kĩ năng mới. Những công việc này đã được viết trước trên
giấy có chừa sẵn chỗ trống cho học sinh làm.
Thường thì giáo viên soạn phiếu giao việc rồi cho in hoặc photocopy
thành nhiều bản để phát cho từng học sinh trong mỗi bài học. Ở một mức độ
nào đó, có thể coi các cuốn Vở bài tập in sẵn hiện nay gần như là các phiếu
giao việc [trong lúc luyện tâp].
b. Nhóm phương pháp dùng lời và chữ:
- Các phương pháp thuyết trình:
+ Giảng thuật: Là một trong những phương pháp thuyết trình có chứa
đựng các yếu tố trần thuật và mô tả.
+ Giảng giải: Là dùng luận cứ, số liệu để chứng minh các nguyên tắc,
quy định, định lý, công thứctrong toán học, từ ngữ, ngữ pháp Phương
Vũ Thị Chúc - Lớp K34A Giáo dục Tiểu học
9
Khóa luận tốt nghiệp
pháp này chứa đựng các yếu tố suy luận và phán đoán có nhiều khả năng
phát huy trí thông minh sáng tạo của học sinh.
- Phương pháp vấn đáp:
Phương pháp này đựợc sử dụng rộng rãi trong quá trình dạy học nhằm
gợi mở cho học sinh làm sáng tỏ những vấn đề mới, tìm ra những tri thức
mới, rút ra những kết luận cần thiết từ những tài liệu đã học cũng như từ
những kinh nghiệm tích luỹ được trong cuộc sống, tổng kết những tri thức
mà học sinh thu lượm được, củng cố, mở rộng, đào sâu những tri thức đã
học.
- Phương pháp dùng sách giáo khoa và tài liệu khác:
Sách phản ánh những kinh nghiệm đã được hệ thống hoá và khái quát
hoá mà loài người đã tích luỹ được qua bao đời nay. Và nhất là phản ánh
những thành tựu mới nhất của khoa học, công nghệ, văn hoáDo đó chúng
ta cần coi trọng việc hướng dẫn học sinh sử dụng sách trước hết là sách giáo
khoa.
- Phương pháp kể chuyện:
Phương pháp kể chuyện là phương pháp dùng lời để giới thiệu, thuyết
minh, mô tả nhân vật, tính chất của nhân vật, kể lại diễn biến của câu chuyện
sao cho người đọc hình dung được nội dung, ý nghĩa của câu chuyện.
c. Nhóm phương pháp dạy học trực quan:
- Phương pháp quan sát:
Là phương pháp nhận thức tình cảm tích cực. Nó được sử dụng rộng
rãi trong quá trình dạy học, đặc biệt là trong quá trình giảng dạy và học tập
các môn khoa học tự nhiên nhằm giúp học sinh rút ra được những kết luận
khái quát.
- Phương pháp trình bày trực quan:
Vũ Thị Chúc - Lớp K34A Giáo dục Tiểu học
10
Khóa luận tốt nghiệp
Là phương pháp sử dụng các phương tiện trực quan trước khi, trong
khi, sau khi nắm tài liệu mới. Nó còn được sử dụng trong quá trình ôn tập,
củng cố và khi kiểm tra tri thức, kĩ năng, kĩ xảo.
1.7. Vấn đề đổi mới phương pháp dạy học ở Tiểu học
1.7.1. Cơ sở của việc đổi mới phương pháp dạy học ở Tiểu học.
- Xuất phát từ đặc trưng của thời đại - thời đại của cuộc cách mạng khoa
học công nghệ.
Do sự phát triển mạnh mẽ của cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật và
công nghệ, do đòi hỏi của sự phát triển kinh tế - xã hội của đất nước nên nhà
trường phải trang bị cho học sinh những kiến thức cơ bản, hiện đại, cập nhật
những thành tựu mới mẻ của khoa học công nghệ gần gũi với đời sống và
phù hợp với trình độ nhận thức của học sinh Tiểu học. Do đó, giáo dục và
đào tạo nói chung và dạy học nói riêng phải đào tạo những con người có đủ
phẩm chất của con người mới: Năng động, sáng tạo và linh hoạt.
- Xuất phát từ đường lối, quan điểm giáo dục của Đảng.
Nghị quyết 4 Ban chấp hành TW Đảng khoá VII của Đảng đề ra
nhiệm vụ phải đổi mới phương pháp dạy học ở tất các cấp học, bậc học..
Trong nghị quyết TW 2 khoá VIII, Đảng nêu rõ: Phương pháp giáo
dục, đào tạo chậm được đổi mới, chưa phát huy được tính tích cực, sáng tạo
của người học.
Do đó việc đổi mới phương pháp dạy học là hết sức cần thiết và cấp
bách.
- Xuất phát từ thực trạng sử dụng các phương pháp dạy học hiện nay ở các
trường Tiểu học.
Hiện nay, ở các trường Tiểu học thường hay sử dụng nhiều phương
pháp dạy học có tính chất truyền thụ một chiều, chưa khơi dậy được khả
năng tư duy sáng tạo của học sinh. Học sinh bị động phụ thuộc vào giáo
Vũ Thị Chúc - Lớp K34A Giáo dục Tiểu học
11
Khóa luận tốt nghiệp
viên, thậm chí nhiều em chỉ nghe nói và làm theo sự áp đặt của thầy. Khả
năng tư duy, sáng tạo, linh hoạt của học sinh bị hạn chế, tư duy kém mềm
dẻo. Chính điều này làm ảnh hưởng đến chất lượng dạy học. Do đó, phải đổi
mới phương pháp để nâng cao hiệu quả giáo dục.
- Xuất phát từ nội dung, chương trình Tiểu học đã được hiện đại hoá có tính
hệ thống ngày càng cao, mức độ ngày càng rộng.
Với chương trình này, cách làm cũ không thể giúp học sinh nắm vững
nội dung học tập, chiếm lĩnh được tri thức. Vì vậy, phải đổi mới phương
pháp dạy học cho phù hợp với nội dung chương trình mới.
1.7.2. Quan niệm về đổi mới phương pháp dạy học.
Hiện nay có rất nhiều quan niệm mới về đổi mới phương pháp dạy
học.
Theo PGS.TS Đỗ Đình Hoan thì đổi mới phương pháp dạy học được
hiểu là: Đưa các phương pháp mới vào nhà trường Tiểu học trên cơ sở phát
huy mặt tích cực của các phương pháp truyền thống để nâng cao chất lượng
dạy học, nâng cao hiệu quả giáo dục đào tạo.
Theo tác giả Đào Quang Trung trong phát huy tính tích cực học tập
của học sinh, con đường triển vọng trong dạy học thì việc đổi mới phương
pháp dạy học phải làm sao phát huy được tính tích cực trong học tập của học
sinh.
Phương pháp dạy học thích hợp không chỉ giúp học sinh lĩnh hội mà
phải tổ chức hoạt động tạo môi trường cho học sinh tích cực học tập. Vì vậy,
phương pháp dạy học vừa phải phù hợp với trình độ, đặc điểm tâm lý, đạo
đức, nhận thức có thực của học sinh, vừa phải tổ chức môi trường học tập để
học sinh tham gia. Do đó, phương pháp dạy học cần huy động sức làm việc
của tập thể, sử dụng các quy luật lây lan cảm xúc, sự bắt chước góp phần
nâng cao tính tích cực học tập của học sinh.
Vũ Thị Chúc - Lớp K34A Giáo dục Tiểu học
12
Khóa luận tốt nghiệp
Vậy phương pháp dạy học tích cực là gì?
Theo tác giả Đào Quang Trung thì nó là một nhóm phương pháo dạy
học theo hướng phát huy tính tích cực học tập của học sinh. Nó là một hệ
thống các phương pháp dạy học nhằm đáp ứng các yêu cầu cơ bản của mục
tiêu giáo dục tổng quát. Có khả năng định hướng cho việc tổ chức quá trình
dạy học thành quá trình tự học, quá trình kết hợp cá nhân và xã hội hoá việc
học tập.
Phương pháp dạy học tích cực bao giờ cũng nổi lên đặc điểm quan
trọng. Trẻ em là hoạt động tích cực, là diễn viên. Người thầy là người đạo
diễn, tổ chức các trò chơi, trẻ em chơi mà học, hành để học, học bằng hành
động của chính mình. Đây là một quan niệm rất đúng đắn và phù hợp với
quan niệm mới.
Trong chương trình Tiểu học, đổi mới phương pháp dạy học được thể
hiện một cách cụ thể như sau:
a. Tập trung vào cách học, đặc biệt là giúp học sinh biết cách và có
nhu cầu tự học. Trong chương trình Tiểu học đã khuyến khích dạy học cá
nhân và hợp tác để phát triển năng lực theo tốc độ, khả năng học của từng
học sinh và để tận dụng môi trường giáo dục.
b. Coi trọng và khuyến khích dạy học trên cơ sở hoạt động học tập
tích cực, chủ động, sáng tạo của học sinh. Giúp học sinh tự phát hiện và tự
giải quyết các vấn đề của bài học. Do đó, học sinh có thể tự chiếm lính các
tri thức và biết cách vận dụng chúng với sự hỗ trợ hợp lý của giáo viên và
môi trường giáo dục.
Một trong những dấu hiệu của đổi mới phương pháp dạy học Tiểu học
là học sinh phải hoạt động và hoạt động đó phải hướng tới sự phát triển năng
lực cá nhân học sinh. Để có thể tổ chức các hoạt đông như vậy, đòi hỏi
người học phải tự tìm tòi, khám phá, chiếm lĩnh và vận dụng.
Vũ Thị Chúc - Lớp K34A Giáo dục Tiểu học
13
Khóa luận tốt nghiệp
c. Sử dụng đúng mức, đúng lúc, đúng chỗ các phương pháp dạy học
truyền thống và phương pháp dạy học hiện đại để phát huy tối đa các mặt
mạnh của từng phương pháp và của sự phối hợp các phương pháp.
Đây là một quan điểm đổi mới rất đúng đắn và phù hợp với thực tế.
Dạy học không chỉ sử dụng các phương pháp dạy học mới mà còn phải kết
hợp các phương pháp dạy học truyền thống trên cơ sở cải tiến phù hợp và sử
dụng đúng mức, đúng lúc, đúng chỗ nhằm phát huy tính tích cực của học
sinh. Học sinh hình thành phương pháp tự học, tự phát hiện, tự giải quyết
vấn đề, tự chiếm lĩnh tri thức mới.
1.7.3. Ưu điểm của đổi mới phương pháp dạy học theo hướng tích cực.
Dạy học theo phương pháp tích cực thì dù ở thời điểm nào, vai trò và
hoạt động của người học cũng luôn được tập trung và chú ý. Hay nói cách
khác, đây là cách dạy học lấy học sinh làm trung tâm. Mặt khác, dạy học
theo phương pháp này đòi hỏi học sinh phải tự mình tìm ra tri thức mới.
Người học phải tự học, tự rèn luyện, nắm vững tri thức để vận dụng linh
hoạt vào những tình huống cụ thể trong cuộc sống.
So với phương pháp dạy học truyền thống, phương pháp dạy học tích
cực có những ưu điểm nổi bật.
Đối
tượng so
Phương pháp tích cực
Phương pháp truyền thống
sánh
Mục tiêu - Chuẩn bị cho học sinh thích - Giáo viên có nhiệm vụ
dạy học
ứng với xã hội, hoà nhập với xã truyền đạt hết kiến thức quy
hội, phát triển cộng đồng, tôn định trong chương trình sách
trọng nhu cầu lợi ích và khả giáo khoa.
năng của học sinh.
Vũ Thị Chúc - Lớp K34A Giáo dục Tiểu học
14
Khóa luận tốt nghiệp
Nội dung - Chú trọng đến các kĩ năng dạy học
Chú trọng nhiều đến kiến
thực hành, vận dụng kiến thức, thức lý thuyết, sự phát triển
lý thuyết, năng lực phát hiện và tuần tự của các khái niệm,
giải quyết vấn đề thực hiện.
Phương
định luật, học thuyết khoa học.
- Tập trung vào hoạt động của - Tập trung vào hoạt động của
pháp dạy học sinh,phát huy hoạt động cá giáo viên.
học
nhân hoặc theo nhóm bằng
những thí nghiệm, thực hành,
quan sát thực tế, thông qua trao
đổi, thảo luận.
- Giáo viên tổ chức, hướng dẫn - Giáo viên lo trình bày cặn kẽ
các hoạt động nhận thức cho nội dung bài học, cố gắng
học sinh
truyền thụ vốn hiểu biết và
kinh nghiệm của bản thân cho
học sinh.
- Học sinh tích cực, tư duy, - Học sinh thụ động lắng nghe
tìm hiểu vấn đề, tự mình tìm lời giảng của thầy và ghi chép
đến chân lý khoa học.
lời thầy giảng.
- Giáo viên huy động vốn kiến - Giáo viên huy động vốn kiến
thức của học sinh để xây dựng thức của mình để xây dựng
bài mới. Giáo án được thiết kế bài. Giáo án được thiết kế theo
theo kiểu phân nhánh, giáo đường thẳng đồng loạt cho cả
viên linh hoạt điều chỉnh theo lớp chủ động thực hiện giáo án
diễn biến của tiết học với sự đã chuẩn bị.
tham gia tích cực của học sinh
Vũ Thị Chúc - Lớp K34A Giáo dục Tiểu học
15
Khóa luận tốt nghiệp
- Giao tiếp trò - trò nổi lên
- Giao tiếp thầy - trò nổi lên
- Giáo viên khuyến khích học - Giáo viên hạn chế học sinh
sinh nêu ý kiến cá nhân về vấn nêu ý kiến cá nhân về vấn đề
đề học tập.
học tập
- Học sinh tự lấy ví dụ. giáo - Giáo viên cho ví dụ mẫu và
viên giúp học sinh tự huy động yêu cầu học sinh giải các bài
vốn kiến thức của học sinh để tập tương tự.
xây dựng bài.
- Giáo viên khuyến khích học - Giáo viên hạn chế học sinh
sinh nêu thắc mắc trong khi nêu thắc mắc trong khi giảng.
giảng.
- Khuyến khích học sinh nêu - Hạn chế học sinh nhận xét
nhận xét bổ sung tham gia góp bổ sung câu trả lời của bạn.
ý kiến câu trả lời của bạn trong
quá trình học tập.
Hình thức - Nhiều bài học được tiến hành - Bài học được tiến hành trong
tổ
chức trong phòng thí nghiệm, ngoài tiết học, điểm thu hút học sinh
dạy học
trời, vườn thực nghiệm, cơ sở là giáo viên và bảng đen
sản xuất.
- Bài học được bố trí theo - Học sinh ngồi theo dày
hướng học sinh mặt đối mặt, hướng lên bảng cố định
thuận lợi cho việc thảo luận
của từng chủ đề.
Đánh giá
- Học sinh tự đánh giá về kết - Giáo viên là người độc nhất
quả học tập của mình, có sự có quyền đánh giá kết quả học
đánh giá lẫn nhau về mức độ tập của học sinh, chỉ tiêu đánh
Vũ Thị Chúc - Lớp K34A Giáo dục Tiểu học
16
Khóa luận tốt nghiệp
đạt mục tiêu của từng phần kết giá thường chú ý nhiều đến
hợp với đánh giá của giáo viên. khả năng ghi nhớ và tái hiện
các thông tin mà giáo viên đã
Như vậy, ta thấy phương pháp dạy học tích cực có nhiều ưu thế vượt
trội hơn so với phương pháp dạy học truyền thống. Qua đó các phương pháp
dạy học tích cực đã đặt được mục tiêu nhằm đáp ứng được các yêu cầu cơ
bản của mục tiêu giáo dục tổng quát. Có khả năng định hướng cho việc tổ
chức quá trình dạy học thành quá trình tự học, quá trình kết hợp cá nhân và
xã hội hoá việc học tập.
Mỗi phương pháp có một đặc trưng riêng. Do đó, trong quá trình
giảng dạy, giáo viên phải biết khai thác và tận dụng những mặt mạnh, hạn
chế, khắc phục những điểm yếu của chúng. Hệ thống các phương pháp đó là
sự tích hợp và kết hợp của nhiều phương pháp. Trong đó có một số phương
pháp điển hình và gần gũi như:
- Phương pháp dạy học theo nhóm.
- Phương pháp phát hiện và giải quyết vấn đề.
- Phương pháp trò chơi.
- Sử dụng phiếu giao việc.
2. Phiếu giao việc.
2.1. Khái niệm:
Phiếu giao viêc là hệ thống những công việc mà học sinh phải tiến
hành để có thể tự mình chiếm lĩnh được kiến thức mới, tự mình hình thành
những kĩ năng mới. Những công việc này đã được viết trước trên giấy có
chừa sẵn chỗ trống để học sinh làm.
Thường thì giáo viên soạn phiếu giao việc rồi cho in hoặc photocopy
thành nhiều bản phát cho từng học sinh trong mỗi bài học. Ở một mức độ
Vũ Thị Chúc - Lớp K34A Giáo dục Tiểu học
17