Hiện nay triệu chứng phổ biến của bệnh nhân nhiễm COVID-19 là ho, đau họng, sổ mũi... nhưng nhiều hiệu thuốc bán luôn các loại kháng sinh - Ảnh: NAM TRẦN
Cần phải nhớ, kháng sinh là thuốc kê toa, việc người dân mua thuốc kháng sinh không có toa tồn tại bao nhiêu năm nay nhưng vẫn chưa khắc phục được.
PGS Trần Văn Ngọc [phó chủ tịch Hội Phổi Việt Nam]
Số ca nhiễm COVID-19 cả nước liên tục tăng cao, phần lớn cách ly, điều trị tại nhà. Nhiều người nhiễm COVID-19 chỉ với triệu chứng nhẹ như ho, sốt, sổ mũi... nhưng lại tự mua và uống kháng sinh dù đây là thuốc kê toa.
Theo các chuyên gia và bác sĩ, tình trạng kháng kháng sinh tại Việt Nam đã đáng báo động, trong bối cảnh dịch bệnh còn đáng lo ngại hơn. Dự kiến thời gian tới, tình trạng kháng kháng sinh vô cùng nghiêm trọng.
Mắc COVID-19 nhẹ cũng uống kháng sinh
Với độ phủ vắc xin cao và biến thể Omicron ít gây bệnh nặng hay tử vong hơn Delta, phần lớn bệnh nhân nhiễm COVID-19 đều gặp triệu chứng nhẹ, điều trị tại nhà. Tuy nhiên, đây cũng là thời điểm người bệnh thoải mái uống thuốc kháng sinh, corticoid... để điều trị COVID-19 nhiều nhất.
Bị dương tính và uống thuốc đều đặn khi cách ly tại nhà nhưng đến ngày thứ 9 em M.A. [12 tuổi] xét nghiệm nhanh lại vẫn còn dương tính. Đơn thuốc em A. được bác sĩ tư vấn có 7 loại, trong đó có corticoid [Solupred 20mg], kháng sinh Augmentine 1g...
Theo PGS Trần Văn Ngọc - phó chủ tịch Hội Phổi Việt Nam, trường hợp trên là ví dụ điển hình của việc lạm dụng, dùng thuốc không đúng làm virus kéo dài trong người, dù bệnh nhân không có bệnh nền kèm theo.
Sinh viên L.T.T. [21 tuổi, ngụ quận 12, TP.HCM] phát hiện dương tính, được bạn bè mua giúp các loại thuốc theo các triệu chứng mà T. dặn. Dù bệnh khá nhẹ [ho, khàn giọng, sổ mũi...] nhưng toa thuốc T. nhận được rất nhiều loại, trong đó có kháng sinh.
ThS Nguyễn Đình Tỉnh - giảng viên bộ môn nhi, Trường đại học Y tế công cộng [Hà Nội] - cho biết việc sử dụng kháng sinh hiện nay đang tràn lan, tiềm ẩn nhiều nguy cơ. Trong số các bệnh nhi mà bác sĩ Tỉnh tư vấn, rất nhiều phụ huynh cho biết các hiệu thuốc đều bán kháng sinh cho trẻ khi trẻ có biểu hiện ho, sốt.
"Tôi đã từng tư vấn cho rất nhiều bệnh nhi. 10 phụ huynh gửi đơn thuốc đến nhờ tư vấn thì có đến 7 - 8 đơn thuốc có kê kháng sinh. Thậm chí không chỉ một loại mà vài loại kháng sinh. Sau khi sử dụng kháng sinh, sức khỏe thậm chí không được cải thiện mà còn gây mệt mỏi hơn. Một số trường hợp dị ứng, đau bụng", bác sĩ Tỉnh nói.
Gây hại cho gan, thận
PGS Trần Văn Ngọc cho rằng nếu không kiểm soát, quản lý chặt chẽ thì tình trạng kháng kháng sinh trong những năm tới vô cùng nghiêm trọng.
Đồng quan điểm, bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng, Trung tâm cao áp oxy Việt - Nga, cho rằng trước đây tình trạng kháng kháng sinh tại Việt Nam đã đáng báo động, trong bối cảnh dịch bệnh còn đáng lo ngại hơn rất nhiều.
"Chúng ta phải siết chặt việc bán thuốc kháng sinh ở các hiệu thuốc, không để tình trạng bán thuốc kháng sinh không có đơn của bác sĩ tràn lan như hiện nay. Bên cạnh đó, người dân cũng cần trang bị kiến thức để chăm sóc sức khỏe của bản thân", bác sĩ Hoàng nói.
Theo bác sĩ Tỉnh, kháng sinh chỉ có tác dụng với những trường hợp ghi nhận viêm nhiễm, không có tác dụng ngăn ngừa sự bội nhiễm của virus. Tuy nhiên, nhiều người cho rằng khi có biểu hiện ho sẽ gây viêm phổi, viêm phế quản... nên sử dụng kháng sinh để ngăn ngừa.
"Suy nghĩ này là không chính xác, đặc biệt ở trẻ nhỏ, việc sử dụng kháng sinh càng phải được cân nhắc kỹ càng", bác sĩ Tỉnh khuyến cáo.
Còn bác sĩ Hoàng cho biết thêm, việc sử dụng kháng sinh không gây tử vong hay ảnh hưởng đến sức khỏe ngay lúc đó. Tuy nhiên, các loại kháng sinh sử dụng không đúng cách sẽ gây ảnh hưởng đến chức năng gan, thận. Đặc biệt, một số loại kháng sinh gây ảnh hưởng đến sự phát triển gân - cơ - xương của trẻ dưới 12 tuổi.
Sử dụng kháng sinh cũng gây tổn thương hệ vi khuẩn đường ruột, dẫn đến nhiều hậu quả về tiêu hóa ở trẻ nhỏ.
Kháng sinh không có tác dụng với virus
"Thuốc kháng sinh không có tác dụng gì đối với virus. Nếu đau họng, viêm họng do virus thì không dùng kháng sinh. Thuốc kháng sinh chỉ có tác dụng khi người bệnh bị bội nhiễm vi khuẩn [viêm amiđan, viêm tiểu phế quản, viêm xoang...]. COVID-19 là do virus gây ra, sử dụng kháng sinh không có tác dụng gì với các loại virus nói chung và SARS-CoV-2 nói riêng", bác sĩ Nguyễn Huy Hoàng.
XUÂN MAI - DƯƠNG LIỄU
Kháng thuốc kháng sinh là khả năng của vi khuẩn chống lại được các tác dụng của thuốc do vi khuẩn thay đổi theo cách làm giảm hiệu quả của các thuốc kháng sinh, hóa chất và các chất khác. Từ đó, vi khuẩn vẫn tồn tại, tiếp tục nhân lên, gây ra nhiều tác hại.
Hỏi: Thuốc kháng sinh là gì?
Trả lời: Thuốc kháng sinh hay còn gọi là chất kháng khuẩn, là thuốc chống lại các nhiễm trùng gây ra do vi khuẩn ở cả người và động vật. Thuốc kháng sinh chống lại các nhiễm trùng này bằng cách tiêu diệt vi khuẩn hoặc là tạo khó cho sự phát triển và nhân lên của vi khuẩn. Về mặt kỹ thuật, thuật ngữ “chất kháng khuẩn” dùng để chỉ cả hợp chất tự nhiên và hợp chất tổng hợp; tuy nhiên, người ta thường sử dụng thuật ngữ “thuốc kháng sinh” để ám chỉ cả hai
Hỏi: Vậy kháng thuốc kháng sinh là gì?
Trả lời: Kháng thuốc kháng sinh là khả năng của vi khuẩn chống lại được các tác dụng của thuốc kháng sinh. Kháng thuốc kháng sinh xảy ra khi vi khuẩn thay đổi theo cách làm giảm hiệu quả của thuốc, hóa chất và các chất khác có tác dụng điều trị hoặc dự phòng nhiễm trùng. Từ đó, vi khuẩn vẫn tồn tại, nhân lên và gây ra nhiều tác hại hơn.
Hỏi: Tại sao nói kháng thuốc kháng sinh là vấn đề sức khỏe của cộng đồng?
Trả lời: Kháng thuốc kháng sinh được coi là một trong những vấn đề sức khỏe cộng đồng đang phải đối mặt trên phạm vi toàn cầu. Nó có thể khiến cho những bệnh mà trước kia được điều trị dễ dàng bằng thuốc kháng sinh trở thành những nhiễm trùng nguy hiểm, làm kéo dài những tổn hại sức khỏe cho con người. Vi khuẩn khán thuốc kháng sinh có thể lây lan cho thành viên gia đình, bạn bè và có thể đe dọa cộng đồng. Khi vi khuẩn kháng thuốc thường khó bị tiêu diệt hơn và rất tốn kém để điều trị. Trong một số trường hợp, nhiễm khuẩn kháng thuốc kháng sinh có thể dẫn tới tàn tật nặng nề, thậm chí là tử vong.
Hỏi: Tại sao vi khuẩn lại kháng thuốc kháng sinh?
Trả lời: Sử dụng quá nhiều và lạm dụng thuốc kháng sinh có thể thúc đẩy sự phát triển của vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh. Mỗi khi một người sử dụng thuốc kháng sinh, các vi khuẩn nhậy cảm bị tiêu diệt, nhưng các vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh vẫn tồn tại để phát triển và nhân lên. Đây là cái cách sử dụng lặp đi lặp lại thuốc kháng sinh có thể làm tăng số lượng các vi khuẩn kháng thuốc. Ngoài ra còn do tự ý tăng, giảm liều dùng và và không tuân thủ theo thời gian điều trị hay sử dụng kháng sinh mạnh khi chưa cần thiết.
Hỏi:Vậy việc sử dụng kháng sinh không đúng sẽ gây ra hậu quả nào?
Trả lời: Việc sử dụng kháng sinh chữa các bệnh do virút hoặc dùng kháng sinh mạnh khi chưa cần thiết sẽ gây ra sự lãng phí và tốn kém vô ích. Tự dùng thuốc kháng sinh chữa bệnh hoặc chữa bệnh theo đơn thuốc của người khác khiến cho bệnh không khỏi mà còn dẫn đến nhiều biến chứng, làm cho việc chữa trị bệnh sẽ kéo dài hơn. thuốc còn có thể gây ra các tác dụng phụ không mong muốn cho người dùng.
Vì vậy, nhiều người tùy tiện dùng kháng sinh không những không khỏi bệnh mà còn tăng thêm bệnh. Bên cạnh đó, việc dùng thuốc kháng sinh bừa bãi có nguy cơ dẫn đến cơ thể người bệnh phát sinh những loại vi khuẩn đề kháng thuốc kháng sinh và sản sinh ra chủng loại vi khuẩn thế hệ sau có mức độ đề kháng cả với loại kháng sinh cực mạnh, khi bị bệnh nặng sẽ không có loại kháng sinh mạnh hơn để dùng. Người bệnh thậm chí sẽ tử vong bởi những nhiễm khuẩn thông thường.
Hỏi: Còn vi khuẩn kháng thuốc kháng sinh như thế nào?
Trả lời: Vi khuẩn có thể trở nên kháng với thuốc kháng sinh theo một vài cách thức như: Một số vi khuẩn có thể “vô hiệu hóa” một thuốc kháng sinh bằng việc thay đổi thuốc theo cách làm cho thuốc vô hại.
Những loại vi khuẩn khác đã học được cách thức bơm thuốc kháng sinh trở ra bên ngoài vi khuẩn trước khi thuốc có thể gây hại. Một vài vi khuẩn có thể thay đổi cấu trúc vỏ của chúng sao cho thuốc kháng sinh không có cách nào gắn vào vi khuẩn để tiêu diệt.
Sau khi tiếp xúc với thuốc kháng sinh, đôi khi một trong số các vi khuẩn có thể sống sót bởi vì nó tìm ra cách chống lại thuốc kháng sinh. Thậm chí nếu một vi khuẩn trở nên kháng với thuốc kháng sinh, thì sau đó nó có thể nhân lên và thay thế tất cả vi khuẩn đã bị tiêu diệt.
Điều đó có nghĩa là việc tiếp xúc với thuốc kháng sinh đã tạo ra một áp lực chọn lọc làm cho các vi khuẩn sống sót có khả năng trở nên kháng thuốc hơn. Vi khuẩn cũng có thể trở nên kháng thuốc thông qua đột biến vật chất di truyền của chúng.
Hỏi: Xin cho biết những khuyến cáo nào để tránh kháng thuốc khi sử dụng kháng sinh
Trả lời: Dưới đây là việc ta nên làm giúp ngăn ngừa sự kháng thuốc kháng sinh:
1. Đối với người bệnh
- Không được tự ý dùng thuốc kháng sinh để điều trị bệnh. Muốn biết bệnh tình của mình có nên uống thuốc kháng sinh không, cần tham khảo ý kiến của bác sĩ;
- Nên sử dụng kháng sinh theo sự chỉ định của các bác sĩ điều trị. Tuân thủ đúng quy trình điều trị, không được tự ý ngưng uống thuốc hoặc thay đổi thuốc khác;
- Không nên dùng các loại kháng sinh đã qua sử dụng còn thừa lại;
- Sử dụng đúng loại thuốc kháng sinh được chỉ định và dùng đủ liều lượng được kê. Hạn chế sử dụng các kháng sinh mạnh hay phổ rộng nếu không thực sự cần;
- Không nên tự ý cho người khác dùng kháng sinh theo chỉ định của mình;
- Không sử dụng kháng sinh vì các bệnh nhiễm trùng do vi rút như cảm lạnh, cúm.
2. Đối với nhân viên Y tế
- Chỉ kê đơn thuốc kháng sinh khi mang lại lợi ích cho bệnh nhân;
- Kê đơn thuốc nhắm vào vi khuẩn có khả năng gây bệnh cho bệnh nhân của họ khi thuốc có thể mang lại lợi ích;
- Khuyến khich bệnh nhân sử dụng thuốc theo hướng dẫn;
- Hợp tác giữa thầy thuốc với thầy thuốc, giữa thầy thuốc với bệnh nhân trong việc sử dụng kháng sinh thích hợp;
- Liên tục cập nhật và thực hiện theo hướng dẫn thực hành lâm sàng đối với các bệnh nhiễm trùnh thông thường.
3. Đối với với các nhà quản lý:
Tăng cường đào tạo, nâng cao kiến thức chuyên môn cho đội ngũ cán bộ y tế, kiểm tra giám sát thường xuyên việc kê đơn thuốc của các bác sĩ có đúng với quy định hay không. Giám sát hoạt động của các nhà thuốc, xử lý nếu các nhà thuốc không đạt chuẩn GPP, giám sát chặt chẽ chất lượng của các loại thuốc lưu hành trên thị trường.
Nhìn chung, kháng sinh là một trong những phương tiện giúp con người điều trị bệnh tật và giữ gìn sức khỏe. Kháng sinh có rất nhiều lợi ích cho đời sống con người. Tuy nhiên do con người quá lạm dụng hoặc sử dụng thuốc sai cách khiến kháng sinh tiềm ẩn nhiều nguy cơ gây kháng thuốc và có hại cho sức khỏe con người. Hãy trở thành người sử dụng thông minh để duy trì sức khỏe cho bản thân và chống lại hiện tượng kháng thuốc.
Nguyễn Minh Thời
TTYT Tịnh Biên
Văn phòng Sở Y tế An Giang