Theo bác sĩ Nguyễn Trung Cấp, khoa Cấp cứu, Bệnh viện Bệnh Nhiệt đới Trung ương, bệnh dại lây truyền chủ yếu qua vết cắn hoặc vết cào, liếm của con vật dại trên da bị tổn thương. Bệnh dại trên người có thể phòng và điều trị dự phòng bằng vắcxin hay huyết thanh kháng dại. Tiêm huyết thanh là đưa một lượng kháng thể sẵn có vào cơ thể để trung hòa virus dại, còn vắcxin nhằm củng cố miễn dịch lâu dài về sau.
Biểu hiện của bệnh dại trên người là sợ nước, sợ gió, co giật, liệt. Khi đã lên cơn dại, tỷ lệ tử vong gần như 100% đối với cả người và động vật.
Chó dại sẽ có những sự thay đổi trong hành vi thông thường của nó như cắm đầu cắm cổ chạy không có nguyên nhân, chui rúc vào chỗ tối, hoảng sợ, né tránh, cắn khi không bị trêu chọc, tiết nhiều nước bọt hoặc sùi bọt mép. Vì đói nên con vật có thể nhai mọi thứ, nhiều con bị liệt hai chân nên đi vòng tròn...
Tiêm văcxin ngừa dại tại Trung tâm Y tế Dự phòng TP HCM. Ảnh:yteduphong.
Bệnh dại thường gia tăng vào mùa hè. Thời gian ủ bệnh kéo dài, sớm nhất là nửa tháng, đa số vài ba tháng, có người đến vài năm. Thời gian phát bệnh phụ thuộc vào vị trí bị chó cắn. Nơi bị chó cắn càng gần thần kinh trung ương thì nạn nhân càng phát bệnh nhanh. Vì thế, những người bị chó cắn ở vùng đầu mặt cổ thì cần tiêm huyết thanh kháng dại càng sớm càng tốt trong vòng 12 giờ sau khi bị cắn.
Trường hợp biết chính xác con chó bị dại, ốm hoặc chó cắn xong một ngày thì chết, bạn thuộc nhóm nguy cơ cao cần tiêm huyết thanh trước, sau đó tiêm văcxin phòng dại.
Trường hợp vết cắn nhẹ, xảy ra ở chân, xa thần kinh trung ương và tại thời điểm cắn người con vật vẫn bình thường, cần theo dõi chó trong vòng 10-15 ngày. Trong thời gian theo dõi, nếu chó bỏ ăn, chết, mất tích... thì phải tiêm vắcxin dại ngay.
Tuy nhiên, nếu đến cơ sở y tế muộn sau khi chó cắn thì việc tiêm huyết thanh kháng dại sẽ không còn tác dụng. Tốt hơn hết nên tiêm vắcxin ngay sau bị chó cắn. Phải tiêm phòng đủ liều theo quy định, liều lượng, kỹ thuật và tiêm đúng khoảng cách giữa các mũi tiêm theo hướng dẫn.
Khi bị súc vật dại hoặc nghi dại cắn, phải rửa ngay vết thương bằng nước xà phòng hay nước muối hòa đặc, dội nước sạch nhiều lần, bôi chất sát khuẩn như cồn... Xử lý tại chỗ vết thương càng sớm thì tác dụng sát khuẩn, phòng virus dại càng hiệu quả. Sau đó, nạn nhân phải đến ngay cơ sở y tế để được tư vấn và điều trị dự phòng.
Bệnh dại có thể tránh được nếu tiêm phòng đầy đủ. Ảnh: Vnexpress
Những người có nguy cơ cao mắc bệnh như cán bộ làm công tác thú y, kiểm lâm, chế biến thực phẩm, trẻ dưới 15 tuổi thường rong chơi và hay tiếp xúc gần gũi với chó mèo... nên tiêm vắcxin phòng bệnh dại.
Cục Y tế dự phòng, Bộ Y tế khuyến cáo gia đình nên tiêm phòng đầy đủ cho chó, mèo nuôi và tiêm nhắc lại hàng năm theo khuyến cáo của ngành thú y. Không thả rông chó, mèo. Chó ra đường phải được đeo rọ mõm. Không đùa nghịch, trêu chọc chó mèo. Tuyệt đối không dùng thuốc nam, không tự chữa, không nhờ thầy lang chữa bệnh dại.
Trong hai ngày 2-3/4 hai bố con ở Hòa Bình lần lượt tử vong sau khi lên cơn dại do chó cắn. Gia đình họ có 4 người đều bị chó cắn trong dịp Tết nhưng không tiêm phòng dại.
"Điều đáng tiếc là họ hoàn toàn có thể tránh được cái chết bằng cách tiêm vắcxin khi bị chó cắn", bác sĩ Cấp bày tỏ.
Thùy An
Theo đó, ngày 20.3, chó nuôi của hộ ông Nguyễn Hoàng Nghinh [ấp Trùm Thuật, xã Khánh Hải, H.Trần Văn Thời] cắn người hàng xóm tên Cảnh.
Nhận được tin báo, cán bộ Trạm Chăn nuôi - Thú y xã yêu cầu ông Nghinh nhốt chó để theo dõi.
Nhưng gia đình không nhốt được nên ngày hôm sau [21.3] con chó trên cắn thêm người, trong đó có ông Nghinh khi cho ăn để bắt chó nhốt. Và sau đó thì chó lăn ra chết.
Theo báo cáo của Trung tâm Y tế H.Trần Văn Thời, đến 15 giờ ngày 26.3, có tất cả 4 người bị chó cắn, tất cả đều khỏe mạnh, không sốt, chưa ghi nhận triệu chứng bệnh dại. Và cả 4 người đều được tiêm huyết thanh kháng dại.
Kết quả xét nghiệm cho thấy con chó dương tính với vi rút dại [Rabies virus].
Hiện Trung tâm Y tế chỉ đạo Trạm Y tế xã Khánh Hải theo dõi, giám sát 4 trường hợp bị chó dại cắn.
Tin liên quan
Bệnh dại là một bệnh nguy hiểm, với tỷ lệ tử vong cao vì hiện không có thuốc đặc hiệu để điều trị khi đã lên cơn dại. Bệnh dại có mặt ở tất cả các châu lục [ngoại trừ Nam Cực] với hơn 95% trường hợp tử vong ở người xảy ra ở khu vực Châu Á và Châu Phi. Trên toàn cầu, mỗi năm có hơn 59.000 người chết vì bệnh dại. Do đó, tiêm vắc-xin phòng dại trước phơi nhiễm hay khi bị phơi nhiễm [có thể phối hợp tiêm kháng huyết thanh dại trong trường hợp có chỉ định] là biện pháp dự phòng bệnh dại có hiệu quả nhất. Trong khoảng thời gian 2 tháng của năm 2020, Nghệ An đã có 2 trường hợp tử vong thương tâm do bị chó dại cắn. Trường hợp thứ 1, thầy giáo H.V.T [45 tuổi, giáo viên dạy môn thể dục của trường THCS ] ở xã Công Thành, Huyện Yên Thành. Trường hợp thứ 2, cháu bé 7 tuổi tên H.D.Đ ở xã Mã Thành, Yên Thành. Cả 2 trường hợp này đều không đi tiêm phòng sau khi bị chó cắn.
Để không xảy ra những cái chết thương tâm như vậy chúng ta cần phải có những hiểu biết đúng về bệnh dại.
1. Nguyên nhân
Bệnh dại là bệnh truyền nhiễm cấp tính do virus dại gây ra, bệnh chủ yếu của vật nuôi [chó, mèo…] hoặc động vật hoang dã [dơi, cáo…] lây sang người qua vết cắn, cào ở da và niêm mạc. Trong một số ít trường hợp, bệnh dại có thể lây lan khi nước bọt bị nhiễm trùng xâm nhập vào vết thương hở hoặc màng nhầy, như miệng hoặc mắt. Điều này có thể xảy ra nếu một con vật bị nhiễm bệnh liếm một vết cắt hở trên da .
2. Triệu chứng bệnh dại
Biểu hiện của bệnh chủ yếu là trạng thái kích thích tâm thần vận động hoặc liệt. Khi phát bệnh thì 100% tử vong. Sau khi bị chó dại cắn thì trong khoảng thời gian từ 10 ngày đến 1 năm tùy theo vị trí vết cắn gần hay xa, trung bình từ 20 ngày đến 60 ngày sẽ có biểu hiện bệnh. Nếu số vết cắn nhiều, sâu, vị trí cắn gần thần kinh trung ương và giàu mạng lưới thần kinh [đầu, mặt, cổ…] thì thời gian ủ bệnh sẽ ngắn. Trước khi phát bệnh có thể có tiền triệu: Lo lắng, thay đổi tính tình, có cảm giác ngứa, đau ở nơi bị cắn. Trường hợp điển hình: Người bệnh nuốt khó, đau họng, co cứng cơ vùng cổ, vai, lưng, sau đó lan đến các nhóm cơ khác: Bụng, chi. Co cứng cơ mặt gây nên kiểu “cười nhăn”, co cứng cơ lưng, làm lưng cong ưỡn. Cường độ co cơ với tần suất cao sẽ đe dọa ngừng thở. Khi bị phát bệnh thường có biểu hiện: Co cứng, run rẩy tứ chi, co giật, co thắt họng và thanh quản gây nên triệu chứng sợ nước, khát không dám uống, chỉ nhìn thấy hoặc nghe tiếng nước cũng gây co thắt họng và rất đau. Tình trạng co thắt này tăng lên mỗi khi có có kích thích dù rất nhỏ vào các giác quan: Luồng gió nhẹ, mùi vị, ánh sáng … nét mặt luôn căng thẳng hoảng hốt, mắt sáng và đỏ, tai thính, có thể có tình trạng kích thích sinh dục. Sốt tăng dần, vã mồ hôi, tăng tiết đờm giãi, rối loạn tim mạch và hô hấp, xuất hiện nhiều ảo giác. Tất cả các triệu chứng trên xuất hiện thành từng cơn, ngày càng dày hơn, mạnh hơn. Người bệnh có thể có lúc tỉnh táo. Các triệu chứng nặng dần lên và tử vong trung bình từ 3-5 ngày do ngừng hô hấp và ngừng tim. Phòng ngừa Hiện nay, chưa có thuốc để cứu sống người bệnh khi đã lên cơn dại. Chỉ điều trị triệu chứng: An thần để nơi yên tĩnh, riêng biệt. Vì vậy, phòng bệnh trước và sau khi phơi nhiễm rất quan trọng.
3. Tiêm phòng vắc xin phòng dại được sử dụng trong hai tình huống khác nhau:
Để bảo vệ những người có nguy cơ tiếp xúc với bệnh dại. Để ngăn chặn sự phát triển của bệnh dại trên lâm sàng sau khi phơi nhiễm.4. Dự phòng trước phơi nhiễm:
Nên tiêm vắc xin trước phơi nhiễm được chỉ định cho các đối tượng có nguy cơ phơi nhiễm cao như nhân viên làm việc tại các phòng thí nghiệm chẩn đoán, nghiên cứu và sản xuất huyết thanh dại. Những đối tượng này nên làm huyết thanh chẩn đoán sau mỗi 6 tháng. Nếu nồng độ kháng thể dưới 0.5 UI/ml thì phải tiêm nhắc lại. Những đối tượng sau nên tiêm phòng dại vì có nguy cơ nhiễm virus dại: Bác sĩ thú y, người canh giữ và chăm sóc thú, thợ săn, nhân viên kiểm lâm, người làm ở lò mổ, người nghiên cứu về hang động, người làm nghề nhồi bông thú. Người đi du lịch hoặc di chuyển đến vùng có dịch bệnh trên súc vật. Tiêm vắc-xin bệnh dại trước phơi nhiễm bao gồm: Tiêm bắp 3 liều [0,5 ml/liều] vào các ngày thứ 7 và 21 hoặc 28. Lưu ý: Đối với người lớn, vắc-xin được tiêm ở vùng cơ Delta của cánh tay. Đối với trẻ nhỏ [trẻ dưới 1 tuổi], nên tiêm vào mặt trước - bên đùi. Không tiêm ở vùng mông.5. Dự phòng sau phơi nhiễm
Rửa ngay vết thương bằng xà phòng và nước trong khoảng 10 - 15 phút, nếu không có xà phòng thì rửa bằng nước sạch. Rửa sạch vết thương bằng cồn 70% hoặc dung dịch sát khuẩn iodine [nếu có]. Đến ngay trung tâm y tế để được điều trị dự phòng càng sớm càng tốt.
Tiêm phòng Vắc-xin và huyết thanh
- Bảng phân độ phơi nhiễm và chỉ định điều trị dự phòng sau phơi nhiễm [WHO]:
a Phơi nhiễm với động vật gặm nhấm, thỏ hoặc thỏ rừng không cần phải điều trị dự phòng sau phơi nhiễm bệnh dại.
b Nếu chó mèo ở những vùng nguy cơ thấp, có thể quan sát được thì có thể trì hoãn việc điều trị dự phòng.
c Việc theo dõi tình trạng con vật chỉ áp dụng đối với chó và mèo. Ngoại trừ các loài nguy hiểm, những loài động vật nuôi và động vật hoang dã khác nghi ngờ bệnh dại có thể lấy mẫu chẩn đoán phòng thí nghiệm xác định sự hiện diện của kháng thể dại.
d Những vết cắn đặc biệt là vết cắn ở đầu, mặt, cổ, tay và bộ phận sinh dục là phân loại độ III vì có rất nhiều đầu dây thần kinh ở khu vực này.
e Điều trị dự phòng sau phơi nhiễm cần được cân nhắc khi người tiếp xúc với dơi.
Ngoài vấn đề tiêm phòng dại cho người, để đảm bảo an toàn cho cộng đồng, chủ vật nuôi cần tiêm phòng đầy đủ cho chó, mèo, tiêm nhắc lại định kì hàng năm, không thả rông chó mèo, chó ra đường phải được đeo rọ mõm.
Hiện tại, Việt Nam đang có 3 vắc xin phòng bệnh dại được cấp giấy đăng ký lưu hành, phổ biến trong số đó là vắc xin tiêm phòng dại thế hệ mới Verorab [Pháp], Abhayrab và Indirab [Ấn Độ]. Các vắc xin này đều là vắc-xin thế hệ mới nuôi cấy tế bào hoặc nguồn gốc trứng-phôi [trước đây là vắc-xin mô thần kinh] là an toàn và hiệu quả. Nếu tiêm sớm và đủ liều thì hiệu quả bảo vệ gần như 100%.
Tài liệu tham khảo 1. //www.who.int/news-room/fact-sheets/detail/rabies 2. //www.who.int/ith/vaccines/rabies/en/ 3. //www.who.int/vietnam/health-topics/rabies 4. //vnvc.vn/verorab-vac-xin-phong-dai/ 5. //vnvc.vn/nhung-dieu-can-biet-ve-tiem-phong-dai/ 6. Bùi Đại - Bệnh học Truyền Nhiễm 2009, Bệnh Dại, Trang 441-446