Chương IV. MỘT SỐ QUY LUẬT CỦA LÓP VỎ Đ|A lí Bài 20. LỚP VỞ ĐỊA LÍ. QUY LUẬT THỐNG NHÂT VÀ HOÀN CHỈNH CỦA LÓP VỞ ĐỊA LÍ MỨC Độ CẦN ĐẠT Hiểu khái niệm lớp vỏ địa lí Hiểu và trình bày được một số biểu hiện của quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lí. Sử dụng hình vẽ, sơ đồ, lát cắt đê trình bày về lớp vỏ địa lí và các quy luật của lớp vỏ địa lí. KIẾN THỨC Cơ BẢN Lớp vỏ địa lí Lớp vỏ địa lí [lớp vỏ cảnh quan] là lớp vỏ của Trái Đất, ở đó có các lớp vỏ bộ phận [khí quyển, thạch quyển, thuỷ quyển, thổ nhưỡng quyển và sinh quyển] xâm nhập và tác động lẫn nhau. Chiều dày: khoảng 30 - 35km [tính từ giới hạn dưới của lớp ôdôn đến đáy vực thẳm đại dương; ở lục địa xuống hết lớp vỏ phong hoá]. Quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lí Khái niệm Quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lí là quy luật về mối quan hệ quy định lẫn nhau giữa các thành phần và của mỗi bộ phận lãnh thổ của lớp vỏ địa lí. Ngnỵẻn nhân: Tất cả các thành phần của lớp vỏ địa lí đều đồng thời chịu tác động trực tiếp hoặc gián tiếp của ngoại lực và nội lực, nên chúng không tồn tại và phát triển một cách cô lập. Chúng luôn xâm nhập vào nhau, trao đổi vật chất và năng lượng cho nhau, khiến chúng có sự gắn bó mật thiết để tạo nên một thể thống nhất và hoàn chinh. Biểu hiện của quy luật: Trong tự nhiên, bất cứ lãnh thổ nào cũng gồm nhiều thành phần ảnh hưởng qua lại phụ thuộc nhau. Nếu một thành phần thay đổi sẽ dẫn tới sự biến đổi của các thành phần còn lại và toàn bộ lãnh thổ. Một số ví dụ: Sự biến đổi của khí hậu từ khô hạn sang ẩm ướt sẽ làm chế độ dòng chảy thay đổi, làm tăng quá trình xói mòn, mặt khác làm thực vật phát triển mạnh, quá trình phá huỷ đá và hình thành đất nhanh hơn. Rừng bị phá huỷ dẫn đến khí hậu bị biến đổi, dòng chảy không ổn định, hạn hán xảy ra thường xuyên hơn, đất đai bị thoái hoá, sinh vật bị suy giảm. Ý nghĩa thực tiễn của quy luật: Cho chúng ta thấy sự cần thiết phải nghiên cứu kĩ càng và toàn diện điều kiện địa lí của bất kì lãnh thổ nào trước khi sử dụng chúng. GỢI Ý TRẢ LỜI CÂU HÓI GIỮA BÀI 1. Việc phá rừng đầu nguồn sẽ gây những hậu quả gì dối với đời sống và môi trường tự nhiên? Đất bị xói mòn mạnh, khí hậu bị biến dổi. Từ đó kéo theo sự biến đổi đất, tác động xâu đến sản xuất nông nghiệp, đặc biệt là trồng trọt. Rừng được xem là "lá phổi" của môi trường sống. Rừng bị tàn phá, môi trường sinh thái sẽ bị biến đổi, tác động tiêu cực trực tiếp đến đời sống con người. GỢI Ý THỤC HIỆN CÂU HỎI VÀ BÀI TẬP cuối BÀI Nêu khái niệm vổ lớp vỏ đĩa lí [lớp vỏ cảnh quan]. Phàn biệt lớp vỏ Trái Đất với lớp vỏ địa lí [về chiều dày, thành phần vật chất,...]. Lớp vỏ địa lí [lớp vỏ cảnh quan] là lớp vỏ của Trái Đất. ỏ' đó có các lớp vỏ bộ phận [khí quyển, thạch quyển, thuỷ quyên, thổ nhưỡng quyển và sinh quyển] xâm nhập và tác động lần nhau. Phân biệt: + Lớp vỏ địa lí có chiều dày khoảng 30 - 35km [tính từ giới hạn dưới cùa lớp ôdôn đến đáy vực thắm đại dưctng; ở lục địa xuống hết lớp vỏ phong hoá]. thành phần vật chất của lớp vó bao gồm cá khí quyên, thạch quyến, thủy quyển, thổ nhưỡng quyển và sinh quyển xàm nhập và lác động lẵn nhau. + Lớp vỏ Trái Đất: Là lớp vỏ cứng, mỏng, độ dày dao động từ 5km [ở đại dương] đến 70km [ở lục địa]. Lớp vỏ Trái Đất được cấu tạo bởi các tầng đá khác nhau [đá trầm tích, đỏ granit, badan]. Trình bày khái niệm, sự biêu hiện và ý nghĩa thực tiễn của quy luật về tính thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vó địa lí. Khái lỉiệm: Quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lí là quy luật về mối quan hệ quy định lẫn nhau giữa các-thành phần và của mỗi bộ phận lãnh thổ của lớp vó địa lí. Biêỉt hiện của quy luật: Trong tự nhiên, bất cứ lãnh thổ nào cũng gồm nhiều thành phần ảnh hưởng qua lại phụ thuộc nhau. Nếu một thành phần thay đổi sẽ dần tới sự biến đổi của các thành phần còn lại và toàn bộ lãnh thổ. Ý nghĩa thực tiễn của quỵ luật: Cho chúng la thấy sự cần thiết phải nghiên cứu kĩ càng và toàn diện điều kiện địa lí của bất kì lãnh thổ nào trước khi sử dụng chúng. Lấy một vài ví dụ minh họa về những hậu quả xấu do tác động của con người gây ra đối với môi trường tự nhiên. Việc phá rừng của con người đã làm cho khí hậu thay đổi, đất bị xói mòn, hạn hán và lũ lụt xảy ra ở đồng bằng, động vật hoang dã bị thu hẹp diện phân bố,... Con người thải chất thải chưa qua xừ lí vào sông. hồ... đã gây ra ô nhiễm nghiêm trọng tới nguồn nước ngọt. Việc rửa tàu, chìm tàu dầu, sự cố tràn dầu... đã làm ô nhiễm biển và đại dương. Việc khai Ihác thủy sản quá mức và có tính hủy diệt đã làm cạn kiệt nguồn lợi sinh vật dưới nước,... Hoạt động công nghiệp và giao thông thải một lượng khí CO2 rất lớn vào khí quyển là một trong những nguyên nhân chú yếu gảy ra hiệu ứng nhà kính, làm nhiệt độ Trái Đất tăng lên,... CÂU HỎI Tự HỌC Đặc diêm nào sail dây kliông plidi của lớp vỏ địa lí: Các thành phần tự nhiên được thể hiện rõ nhất ở bề mặt trái đất. Được cấu tạo bới dá trầm tích, đá granit, đá badan. c. Noi có sự xâm nhập và tác động lẫn nhau của các lớp vỏ bộ phận. D. Chiều dày không lớn, tối đa khoảng 35 - 40km. Những thí dự nào dưới đây không hiển hiện qui luật thống nhất và hoàn chỉnh của iớp vỏ địa lí: Thực vật rừng bị phá hủy, đất sẽ bị xói mòn, khí hậu bị biến đổi. Lượng mưa tăng lên làm tăng cường lưu lượng nước sông. c. Càng về vĩ độ thấp, thời gian chiếu sáng càng ngấn, nhiệt độ càng thấp. D. Khí hậu biến đổi từ khô hạn sang ẩm ướt làm thay dổi chê' dộ dòng chảy. Việc phá rừng dấu nguồn sẽ làm cho: A. Đất khỏi bị xói mòn. B. Khí hậu không bị biến đổi. c. Mực nước ngầm không bị hạ thấp. Đ. Lũ quét được tăng cường. Muốn dưa bất kì lãnh tliổ nào sử dụng vào mục đích kinh tế, cần phải: Nghiên cứu kĩ toàn diện tất cả các yếu tố. Nghiên cứu kĩ khí hậu, đất đai. c. Nghiên cứu kĩ địa chất, địa hình. Đ. Nghiên cứu kĩ khí hậu, đất đai, sinh vật. Mỗi thành phần trong lớp vỏ địa lí đều: Tồn tại và phát triển theo những quy luật riêng. Tồn tại và phát triển độc lập. c. Tồn tại và phát triển trong sự tác động qua lại. D. Câu A + c đúng.
IV.CHỦ ĐỀ QUY LUẬT ĐỊA LÍ
Câu 1. Trình bày sự phân bố các vòng đai nhiệt trên Trái Đất? Tại sao quy luật địa đới là quy luật phổ biến nhất trong lớp vỏ địa lí?
Trả lời -Từ Bắc Cực đến Nam Cực có 7 vòng đai nhiệt:
+ Vòng đai nóng nằm giữa hai đường đẳng nhiệt năm +200c của hai bán cầu [khoảng giữa hai vĩ tuyến 300 B và 300 N].
+ Hai vòng đai ôn hòa ở hai bán cầu nằm giữa các đường đẳng nhiệt năm +200c và đường đẳng nhiệt +100c tháng nóng nhất.
+ Hai vòng đai lạnh ở các vĩ độ cận cực của hai bán cầu, nằm giữa đường đẳng nhiệt +100c và 00c của tháng nóng nhất.
+ Hai vòng đai băng giá vĩnh cửu bao quanh cực, nhiệt độ quanh năm đều dưới 00c.
-Là quy luật phổ biến nhất vì: Quy luật địa đới được biểu hiện trong nhiều thành phần và cảnh quan địa lí trên Trái đất: sự phân bố các vòng đai nhiệt, các đai khí áp, các đới gió, các đới khí hậu, các nhóm đất và các thảm thực vật...
Câu 2. Nêu giới hạn và thành phần của lớp vỏ địa lí. Tại sao nói việc rừng bị phá hủy sẽ ảnh hưởng đến các thành phần tự nhiên khác?
Trả lời Giới hạn và thành phần của lớp vỏ địa lí
- Giới hạn:
+ Giới hạn trên: từ giới hạn dưới của lớp ôdôn [độ cao 22-25km].
+ Giới hạn dưới: đáy vực thẳm đại dương hoặc xuống hết lớp vỏ phong hóa ở lục địa.
- Thành phần: thạch quyển, khí quyển, thủy quyển, sinh quyển, thổ nhưỡng quyển xâm nhập và tác động lẫn nhau. * Giải thích
- Việc phá hủy rừng sẽ dẫn đến: khí hậu biến đổi; dòng chảy không ổn định gia tăng lũ lụt và hạn hán; đất đai bị thoái hóa, xói mòn; địa hình bị xâm thực mạnh.
- Nguyên nhân:
+ Do tất các các thành phần của tự nhiên đều đồng thời chịu tác động trực tiếp hoặc gián tiến của nội lực và ngoại lực. Vì thế chúng không tồn tại và phát triển một cách cô lập mà luôn xâm nhập vào nhau, trao đổi vật chất và năng lượng cho nhau.
+ Nếu một thành phần thay đổi sẽ dẫn tới sự biến đổi của các thành phần còn lại và toàn bộ lãnh thổ.
Câu 3. Nêu ý nghĩa thực tiễn của quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lí?
Trả lời
- Cần nghiên cứu kĩ và toàn diện điều kiện địa lí của lãnh thổ trước khi sử dụng.
- Dự báo trước những thay đổi của các thành phần tự nhiên khi tác động vào môi trường để đề xuất các giải pháp tháo gỡ.
- Sự can thiệp của con người: Sẽ làm thay đổi hoàn cảnh tự nhiên xung quanh, có thể dẫn tới những hậu quả trái với ý muốn của con người.
Câu 4. Cho ví dụ để thấy được biểu hiện của quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lí?
Trả lời
Ví dụ: Khi thảm thực vật rừng bị con người tàn phá sẽ làm cho: Địa hình, đất bị xói mòn, rửa trôi dẫn đến đất bạc màu từ đất có hàm lượng dinh dưỡng cao thành đất trơ sỏi đá, làm cho khí hậu bị biến đổi, sinh vật sẽ kém phát triển hơn…
Câu 5. Phân biệt quy luật địa đới và quy luật phi địa đới?
Trả lời
Quy luật địa đới | Quy luật phi địa đới | |
Khái niệm | Là sự thay đổi có quy luật của các thành phần địa lý và lớp vỏ cảnh quan theo vĩ độ. | Là quy luật phân bố không phụ thuộc vào tính chất phân bố theo địa đới của các thành phần địa lý và cảnh quan. |
Ngu yên nhân | Do dạng hình cầu của Trái đất làm cho góc nhập xạ và bức xạ mặt trời giảm dần từ xích đạo về cực. | Do nguồn năng lượng bên trong lòng Trái đất đã phân chia bề mặt Trái đất thành lục địa, đại dương và địa hình núi cao |
Biểu hiện | Sự phân bố các vòng đai nhiệt, các đai áp, đới gió, đới khí hậu, đất, sinh vật..theo vĩ độ. | Quy luật địa ô [thay đổi các kiểu thảm thực vật, lượng mưa, kiểu khí hậu.. theo kinh độ] Quy luật đai cao [phân bố các cành đai đất, thực vật theo độ cao] |
Câu 6. So sánh giữa quy luật địa ô và quy luật đai cao. Tại sao tính địa đới của sự phân bố lượng mưa trên Trái Đất bị phá vỡ vì :
Trả lời * Giống nhau:
- Là quy luật phân bố không phụ thuộc vào tính chất phân bố theo địa đới của các thành phần địa lí và cảnh quan.
- Do nguồn năng lượng bên trong TĐ tạo ra sự phân chia bề mặt TĐ thành lục địa, đại dương và địa hình núi [độ cao và hướng núi] * Khác nhau :
Biểu hiện của quy luật phi địa đới | Khái niệm | Nguyên nhân | Biểu hiện |
Quy luật đai cao | Sự thay đổi có quy luật của các thành phần tự nhiên theo độ cao địa hình | Do sự giảm nhanh nhiệt độ theo độ cao, sự thay đổi độ ẩm, lượng mưa | Phân bố vành đai đất, thực vật theo độ cao |
Quy luật địa ô | Sự thay đổi các thành phần tự nhiên và cảnh quan theo kinh độ | - Sự phân bố đất liền và biển, ĐD → KHLĐ bị phân hóa từ đông sang tây - Dãy núi chạy theo hướng kinh tuyến | Thay đổi thảm thực vật theo kinh độ |
- Tính địa đới của sự phân bố lượng mưa trên Trái Đất bị phá vỡ vì :
+ Ảnh hưởng của các dòng biển [dòng biển nóng đi qua có mưa, ngược lại dòng biển lạnh đi qua mưa ít].
+ Ảnh hưởng của địa hình [độ cao, hướng sườn] và tính chất mặt đệm [sự phân bố mặt đệm là lục địa hay đại dương].
+ Gió và khí áp: gió Tây ôn đới mưa nhiều, gió Mậu dịch mưa ít, các dãi cao áp mưa ít, áp thấp mưa nhiều.
CÁC QUI LUẬT CỦA LỚP VỎ ĐỊA LÍ
Câu 1. Tại sao sự phân bố của các thành phần tự nhiên và cảnh quan vừa theo quy luật phi địa đới?
Trả lời:
- Do các thành tự nhiên và cảnh quan địa lí vừa chịu tác động của nguồn năng lượng bức xạ MT, vừa chịu tác động của nguồn năng lương bên trong TĐ.
- Sự phân bố đất liền, biển, đại dương làm cho khí hậu ở lục địa phân hóa từ đông sang tây càng làm trung lục địa, tính chất lục địa càng tăng. Ảnh hưởng các dãy núi chạy theo hướng kinh tuyến làm cho khí hậu khác nhau theo chiều đông tây. Khí hậu thay đổi kéo theo các thành phần khác cũng thay đổi làm phs vỡ quy luật địa đới.
- Địa hình núi cao tạo nên sự thay đổi nhiệt ẩm thay đổi theo độ cao càng lên cao nhiệt độ càng giảm, độ ẩm, lượng mưa cũng thay đổi làm xuất hiện các vành đai theo độ cao.
Câu 2. Biến đổi khí hậu toàn cầu là quy luật nào trong lớp vỏ địa lý? Trình bày khái niệm và nguyên nhân .
=> Qui luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lí
- Khái niệm: Là quy luật về mối quan hệ quy luật lẫn nhau giữa các thành phần và của mỗi bộ phận và của mỗi bộ phận lãnh thổ của lốp vỏ địa lý
- Nguyên nhân: Do tất cả các thành phần của lớp vỏ địa lý đều đồng thời chịu tác dụng trực tiếp hoặc gián tiếp của nội lực và ngoại lược, vì thế chúng không tồn tại và phát triển một cách cô lập mà luôn xâm nhập vào nhau , trao đổi vật chất và năng lượng với nhau , khiến chúng có sự gắn bó mật thiết để tạo nên 1thể thống nhất và hoàn chỉnh
Câu 3. Trình bày khái niệm về quy luật địa đới nguyên nhân hình thành và biểu hiện của quy luật địa đới
- KHÁI NIÊM: là sự thay đổi có quy lật của tất cả các thành phần địa lý ,cảnh quan địa lý theo vĩ độ [từ xích đạo về hai cực]
- NGUYÊN NHÂN: do trái đất hình khối cầu và bức xạ mặt trồi tạo góc nhập xạ của bề mật trái đất mỗi nơi khác nhau, góc nhập xạ nhỏ dần từ xivhs đạo về hai cực . vì vậy lượng bức xạ mặt trời mà trái đất nhận được cũng giảm theo , tạo sư phân bố theo đới của thành phần và cảnh quan địa lý trên trái đất , hình thành nên quy luật địa đới.
- BIỂU HIỆN
CỦA QUY LUẬT
a. Sự phân bố các vòng đai nhiệt trên Trái Đất
| Các vòng đai | Vị trí | |
| Giữa các đường đẳng nhiệt | Khoảng vĩ tuyến | |
| Nóng | 200C của 2 bán cầu | 300B đến 300N |
| Ôn hòa | Giữa 200C và 100C của tháng nóng nhất | 300 đến 600 ở cả 2 bán cầu |
| Lạnh | Giữa 100C và 00C của tháng nóng nhất | Ở vĩ độ cận cực của 2 bán cầu |
| Băng giá vĩnh cửu | Nhiệt độ quanh năm dưới 00C | Bao quanh cực |
b. Các đai khí áp và các đới gió trên Trái Đất - 7 đai khí áp: + 3 đai áp thấp: 1 xích đạo, 2 ôn đới. + 4 đai áp cao: 2 chí tuyến, 2 cực.
- 6 đới gió: 2 Mậu dịch, 2 Ôn đới, 2 Đông cực.
Các đới khí hậu trên Trái Đất Có 7 đới khí hậu chính: xích đạo, cận xích đạo, nhiệt đới, cận nhiệt, ôn đới, cận cực, cực. d. Các nhóm đất và các kiểu thảm thực vật: - Có 10 nhóm đất từ cực đến xích đạo. - Có 10 kiểu thảm thực vật từ cực đến xích đạo.
->Tuân thủ theo quy luật địa đới.
Câu 4. Chứng minh thời gian chiếu sáng trên trái đất cũng biểu hiện rõ quy luật địa đới. - Khái niệm về quy luật địa đới: là sự thay đổi có quy luật của các thanh phần địa lý và cảnh quan địa lí theo vĩ độ [từ xích đạo về hai cực]. - Xác định quanh năm có thời gian ngày va đêm bằng nhau. - Từ vòng cực về phía cực có hiện tượng ngày hoặc đêm dài suốt 24h. - Càng gần cực, số ngày, đêm dài 24h ngày càng tăng. - Riêng ở 2 cực có 6 tháng ngày và 6 tháng đêm.
Câu 5. Cần phải nghiêm cứu quy luật thống nhất và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lí.
- Vì: Trong tự nhiên bất cứ lãnh thổ nào cũng bao gồm nhiều thành phần ảnh hưởng qua lại phụ thuộc nhau. Nếu một thanh phần thay đổi sẽ dẫn đến sự thay đổi của các thành phần còn lại và toàn bộ lãnh thổ. Ngiêm cứu để dự báo trước những thay đổi của tự nhiên, giúp sử dụng hợp lí và bảo vệ tự nhiên.
Câu 6. Trình bày sự thay đổi của môi trường tự nhiên khi thảm thực vật rừng bị tàn phá, từ đó rút ra nhận xét về quy luật tự nhiên?
- Khi thảm thưc vật rừng bị tàn phá thì dẫn đến sự biến đổi của tất cả các thành phần tự nhiên khác.
+ Khí hậu biến đổi theo hướng cực đoan, thay đổi thất thường, có nhiều thiên tai hơn...
+ Dòng chảy sông ngòi không ổn định, thất thường, lũ lụt xảy ra thường xuyên hơn tính chất ác liệt hơn...
+ Đất đai trở nên cằn cõi, thoái hóa... + Sinh vật bị suy giảm, nghèo nàn, một số loài có thể biến mất...
* NX: Trong tự nhiên, bất cứ 1 lãnh thổ nào cũng gần nhiều thành phần có mối quan hệ chặt chẽ, tác động qua lại lẫn nhau. Nếu 1 thành phần thay đổi sẽ kéo theo sự biến đổi của thành phần còn lại cũng như của toàn bộ cảnh quan. Đó là nội dung quy luật thông và hoàn chỉnh của lớp vỏ địa lí.
Câu 7. Chứng minh rằng sự phân bố nhiệt độ không khí trên trái đất vừa mang tính địa đới, vừa mang tính phi địa đới.
Trả lời: - Sự phân bố nhiệt độ không khí trên trái đất mang tính địa đới:
+ Nhiệt độ trung bình năm giảm dần từ xích đạo về hai cực + Biên độ nhiệt trung bình năm tăng dần từ xích đạo về hai cực
+ Từ xích đạo về vòng cực hình thành các vòng đai nhiệt
- Sự phân bố nhiệt độ không khí trên trái đất mang tính phi địa đới:
+ Nhiệt độ trung bình năm không giảm liên tục từ xích đạo về 2 cực, khu vực chí tuyến có nhiệt độ cao hơn xích đạo
+ Nhiệt độ trung bình năm thay đổi theo vị trí gần hay xa biển, phụ thuộc vào dòng biển
+ Nhiệt độ trung bình năm thay đổi theo độ cao, độ dốc và hướng sườn của địa hình.
................................................ Tài liệu Địa Lý được idialy.com sưu tầm dưới đây chỉ mang tính chất tham khảo. - Webiste: idialy.com - Apps CHplay: idialy.com - youtube.idialy.com - facebook.idialy.com - tiktok.idialy.com - nhom.idialy.com - group.idialy.com - idialy.HLT.vn - trang.idialy.com - fanpage.idialy.com - dialy.HLT.vn. Tải app iDiaLy.com cài vào điện thoại của bạn để không hiện quảng cáo nhé iDiaLy.com - Tài liệu Địa Lý miễn phí