Thông tin chia sẻ uy tín, chuẩn xác từ ThS. BS Vương Thị Thủy - Giảng viên Bộ môn Tâm thần - Trường Đại học Y Hải Phòng.
Trầm cảm có thể khỏi hoàn toàn, nhanh chóng. Nhưng nó sẽ tái phát khi bệnh nhân sinh con lần sau. Các bà mẹ hay người thân có thể dễ dàng nhận thấy các dấu hiệu sau:
Những dấu hiệu nhận biết trầm cảm sau sinh
Trầm uất: Bạn cảm thấy mệt mỏi, buồn bã, hay muốn khóc phần lớn thời gian trong ngày. Ở một vài thời điểm nhất định trong ngày như buổi sáng hoặc buổi tối bạn có thể cảm thấy tệ hơn nhiều. Người nhà có thể dễ dàng nhận ra dấu hiệu này thông qua vẻ mặt buồn rầu, ủ rũ của bệnh nhân.
Cáu gắt: Bạn cảm thấy mình dễ nổi giận, hay gắt gỏng với chồng, con bạn hay những người khác, một số bà mẹ không kiềm chế được cảm xúc, đánh con sau đó lại cảm thấy mình vô dụng.
Mệt mỏi: Trầm cảm có thể khiến bạn cảm thấy hoàn toàn kiệt sức và thiếu năng lượng, thậm chí việc chăm sóc con, chăm sóc bản thân, cũng trở nên quá sức.
Trầm cảm có thể khiến bạn cảm thấy hoàn toàn kiệt sức. Ảnh minh họa
Mất ngủ hoặc ngủ quá nhiều: Mất ngủ thường gặp ở người mới sinh con. Mặc dù rất mệt mỏi nhưng bạn không thể ngủ được, bạn nằm đó thao thức và lo lắng đủ thứ, ngủ không sâu giấc, hay giật mình tỉnh giấc hoặc dậy rất sớm. Một số trường hợp có thể ngủ rất nhiều.
Bồn chồn: Bạn vẫn thấy bồn chồn không yên, không thể ngồi yên một chỗ mà phải đi lại, tuy vậy chỉ một vài cử động nhỏ cũng khiến bạn cảm thấy mất nhiều sức lực.
Thay đổi khẩu vị: Bạn không muốn ăn uống hoặc mất khẩu vị, quên ăn. Một số người ăn để xả stress nhưng lại lo lắng nhiều việc mình có thể tăng cân.
Không thích thú bất kỳ thứ gì: Bạn cảm thấy không thích thú hay tận hưởng bất kỳ điều gì. Bạn có thể không cảm thấy vui sướng khi ở chung với con của mình.
Mất hứng thú với tình dục: Trầm cảm sau sinh có thể lấy đi bất kỳ sự ham muốn nào, có thể là vì quá đau hay bạn quá mệt mỏi. Người bạn đời có thể không hiểu điều này nếu bạn không chia sẻ cảm xúc thực của mình và cảm thấy bị bỏ rơi.
Suy nghĩ tiêu cực và hay cảm thấy tội lỗi: Trầm cảm có thể tác động đến cách suy nghĩ của bạn theo chiều hướng tiêu cực, chẳng hạn:
- Bạn có thể muốn gây tổn thương bản thân mình hoặc con hoặc cả hai.
- Bạn có thể có những suy nghĩ như "mình không phải là người mẹ tốt" hay "con mình không thương mình"
- Bạn có thể cảm thấy có lỗi vì nghĩ như vậy hoặc cho rằng mọi vấn đề đều do lỗi của bạn
- Bạn có thể mất tự tin
- Bạn có thể cảm thấy mình không chống đỡ nổi nữa
Lo âu quá mức – Dấu hiệu trầm cảm sau sinh thường gặp: Cảm giác lo lắng mọi thứ khi mới làm mẹ là điều bình thường. Tuy nhiên nếu bạn mắc trầm cảm sau sinh, nỗi lo sợ này có thể trở nên quá mức chịu đựng. Bạn có thể lo lắng:
- Con mình quá yếu
- Cân nặng của con không đủ
- Con khóc quá nhiều và bạn không thể làm con nín khóc
- Con quá im ắng và có thể ngừng thở
- Bạn có thể tổn thương con
- Bạn gặp vấn đề về sức khỏe
- Bạn lo chứng trầm cảm sau khi sinh của mình sẽ không bao giờ khá lên được
- Bạn lo lắng sợ hãi khi ở một mình với con và cần sự trấn an liên tục từ chồng, người thân trong gia đình.
- Khi cảm thấy lo âu, bạn có thể có một vài triệu chứng sau: Tim đập mạnh, mạch đập nhanh, không thở được, đổ mồ hôi, sợ rằng mình sẽ ngất xỉu hoặc bị trụy tim.
- Bạn tránh những nơi đông đúc hoặc các tình huống tương tự, vì bạn lo rằng mình sẽ có triệu chứng hoảng sợ.
Cảm giác lo lắng mọi thứ khi mới làm mẹ có thể trở nên quá mức chịu đựng.
Tránh né những người khác: Bạn lựa chọn tránh gặp gỡ gia đình, bạn bè hoặc cảm thấy khó khăn khi phải đi gặp những nhóm hỗ trợ giúp trầm cảm sau khi sinh.
Tuyệt vọng: Mọi chuyện bế tắc với bạn và sẽ chẳng bao giờ khá hơn. Bạn cũng có thể cảm thấy cuộc sống này chẳng đáng nữa, thâm chí bạn có suy nghĩ về gia đình sẽ tốt hơn khi bạn không còn.
Suy nghĩ tự tử: Ở trầm cảm sau sinh thường có những ý định và hành vi tự sát, cùng hành vi giết đứa con, điều này rất nguy hiểm.
Nếu bạn bắt đầu có những suy nghĩ muốn tổn thương bản thân hoặc người khác thì bạn nên đi gặp bác sĩ càng sớm càng tốt
Xem thêm video đang được quan tâm:
Video hướng dẫn cách ly tại nhà cho một số đối tượng cụ thể
ThS. BS Vương Thị Thủy
Giảng viên Bộ môn Tâm thần - Trường Đại học Y Hải Phòng
Trầm cảm sau sinh gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng. Nhiều trường hợp người mẹ rơi vào trầm cảm nhưng không được phát hiện, điều trị kịp thời, đã tự hủy hoại cuộc đời và tước đi mạng sống của con mình.
Trong bối cảnh đại dịch Covid-19, sản phụ mới sinh nhiễm Covid-19 thì nguy cơ trầm cảm tăng lên gấp bội vì cách ly, thiếu người thân hỗ trợ chăm sóc. Vì sao trầm cảm được xem là kẻ giết người thầm lặng?
Trầm cảm sau sinh [PPD] là tình trạng người phụ nữ bị rối loạn cảm xúc, thay đổi về thể chất và tâm lý, hành vi sau khi sinh con. Họ thường có suy nghĩ tiêu cực, mệt mỏi, cáu gắt, buồn chán, lo lắng nhiều vấn đề trong đời sống. [1]
Rối loạn này dễ gặp ở bất kỳ người mẹ nào, nhưng chiếm tỷ lệ cao nhất ở phụ nữ lần đầu sinh con và bệnh thường phát triển trong vòng 1 năm đầu sau sinh. Theo nhiều thống kê, có khoảng 10-20% phụ nữ sau khi sinh rơi vào rối loạn tâm lý, trầm cảm. Trong đó có 15% trường hợp xuất hiện trầm cảm trong 3 tháng đầu sau sinh, 15 – 25% xảy ra trong năm đầu sau sinh.
Trầm cảm có thể ở mức nhẹ, vừa hoặc nặng, có thể tự khỏi, nhưng cũng có nhiều trường hợp nặng không can thiệp điều trị kịp thời dẫn đến người mẹ mất tự chủ, xuất hiện hành động tự hủy hoại bản thân, thậm chí chọn cách kết thúc sinh mệnh cả mẹ và con.
Hiện nay, khoa học vẫn chưa kết luận được nguyên nhân dẫn đến trầm cảm sau khi sinh con ở phụ nữ, do phụ thuộc vào thể chất, tinh thần và hoàn cảnh của mỗi sản phụ. Tuy nhiên, có thể kết luận một số nhóm nguyên nhân thường gặp nhất là: thay đổi nội tiết tố, tiền sử rối loạn tâm lý, cảm xúc, yếu tố đời sống…[2]
Sức khỏe giảm sút sau sinh con, kèm sinh hoạt đảo lộn khiến phụ nữ dễ rơi vào trầm cảm.
- Thay đổi nội tiết tố: Khi phụ nữ mang thai nồng độ nội tiết tố nữ estrogen và progesterone tăng cao. Sau khi sinh con, nồng độ hormone nhanh chóng sụt giảm xuống mức bình thường. Các nghiên cứu chỉ ra, sự thay đổi đột ngột này có thể dẫn đến trầm cảm cho phụ nữ mang thai và sau sinh.
- Tiền sử rối loạn tâm lý: Rối loạn tâm lý, trầm cảm có thể tái phát vì thế đối với phụ nữ từng có có tiền sử trầm cảm trước hoặc trong khi mang thai thì sẽ có nguy cơ cao trầm cảm sau sinh.
- Sức khỏe giảm sút: Những phụ nữ sau sinh có thể trạng yếu, bị đau trong quá trình sinh nở thường tác động tâm trạng phụ nữ. Cơn đau kéo dài, cộng với việc chăm con mới sinh vất vả nảy sinh tâm lý bực bội, cáu gắt, gia tăng cảm giác chán ghét bản thân và cả em bé.
- Yếu tố kinh tế, đời sống: Các yếu tố kinh tế, đời sống ảnh hưởng đến tâm lý phụ nữ sau sinh. Điều kiện kinh tế khó khăn, hoàn cảnh sống chật chội đông đúc, thiếu quan tâm chia sẻ từ chồng và người thân, áp lực với các hủ tục sau sinh, mâu thuẫn trong các quan niệm chăm nuôi con nhỏ giữa các thế hệ sẽ làm gia tăng cảm xúc tiêu cực từ phụ nữ dẫn đến trầm cảm.
Ngoài ra, một số yếu tố nguy cơ làm tăng nguy cơ khiến phụ nữ sau sinh bị trầm cảm bao gồm:
- Tuổi tác tại thời điểm mang thai [tuổi càng trẻ, tỷ lệ trầm cảm càng cao];
- Mâu thuẫn về việc mang thai;
- Tiền sử gia đình có người bị rối loạn tâm thần;
- Trải qua một sự kiện cực kỳ căng thẳng, như mất việc làm hoặc khủng hoảng sức khỏe;
- Trẻ sinh ra yếu ớt, dễ bệnh, hoặc phát hiện dị tật, gặp nhiều vấn đề sức khỏe;
- Phụ nữ sinh đôi, hoặc sinh ba, hoặc có nhiều con rồi sinh thêm;
- Sống một mình, bị hạn chế giúp đỡ do dịch bệnh;
- Xung đột hôn nhân sau khi sinh con, bạo lực gia đình;
- Thiếu ngủ và quá tải vì thức đêm chăm con dài ngày; lo lắng, hoài nghi về khả năng nuôi con của bản thân;
- Lo ngại về ngoại hình, tăng cân mất kiểm soát hoặc sụt cân sau sinh…
Phụ nữ bị trầm cảm sau sinh rất khó nhận biết, cho đến khi họ có biểu hiện hành động, cảm xúc tiêu cực ảnh hưởng sức khỏe bản thân. Mọi gia đình có phụ nữ mới sinh cần quan tâm lưu ý những dấu hiệu khởi phát trầm cảm như sau: [3]
- Thay đổi cảm xúc, tâm trạng, chán nản, bồn chồn, ủ rũ;
- Khóc nhiều;
- Ít nói chuyện, xa lánh gia đình và bạn bè;
- Chán ăn hoặc ăn nhiều hơn bình thường;
- Mất ngủ triền miên hoặc ngủ quá nhiều;
- Mệt mỏi quá mức;
- Suy nghĩ, hành động, phản ứng chậm hoặc lặp lại;
- Không có hứng thú hay niềm vui với các hoạt động xung quanh ngay cả khi thường ngày yêu thích;
- Dễ cáu gắt, khó chịu và tức giận;
- Tâm trạng lo âu mình không phải là một người mẹ tốt;
- Không có hứng thú với em bé hoặc cảm thấy em bé dường như không phải là con của mình;
- Giảm trí nhớ, giảm khả năng suy nghĩ tập trung hoặc đưa ra quyết định;
- Suy nghĩ làm hại bản thân hoặc em bé;
- Suy nghĩ thường xuyên về cái chết hoặc tự tử…
Trầm cảm có thể tự hết, nhưng với nhiều phụ nữ sức khỏe, tinh thần chịu đựng kém có thể kéo dài trong nhiều tháng hoặc lâu hơn, gây nhiều hậu quả nghiêm trọng.
Trầm cảm sau sinh trải qua nhiều quá trình và mức độ khác nhau. Nhẹ nhất là trạng thái khóc lóc và ủ rũ [hội chứng baby blues], hội chứng trầm cảm sau sinh và cuối cùng là rối loạn tâm thần sau sinh.
Có tới 30-80% bà mẹ mới sinh mắc hội chứng baby blues trong một thời gian ngắn khi em bé chào đời. Người mẹ có biểu hiện lo lắng, khóc, mất ngủ, mệt mỏi, ủ rũ và buồn bã kéo dài từ 3-10 ngày sau khi sinh con và kết thúc trong vòng hai tuần. Nếu kéo dài hơn, thì có thể người mẹ đã mắc hội chứng trầm cảm sau sinh.
Theo thống kê có khoảng 10% bà mẹ sinh con có hội chứng này và thường xuất hiện sau 3 tuần đầu sau sinh, có xu hướng kéo dài. Các dấu hiệu nhận biết, cảnh báo bà mẹ đang mắc hội chứng trầm cảm sau sinh như: hay khóc, sự thiếu tập trung, khó khăn trong việc đưa ra các quyết định,thiếu tự tin, chán ghét bản thân, có ý nghĩ tự tử.
Hội chứng rối loạn tâm thần sau sinh thường xảy ra ở nhóm sản phụ có tiền sử hoặc người thân trong gia đình có rối loạn cảm xúc lưỡng cực hoặc bệnh tâm thần phân liệt. Rối loạn sẽ bắt đầu trong vòng 2 tuần đầu tiên sau khi sinh và chiếm tỷ lệ cao nhất ở 1-3 tháng tiếp theo. Sản phụ sẽ có các dấu hiệu như dễ kích động, lú lẫn, giảm trí nhớ, cáu gắt, mất ngủ và lo lắng. Kéo dài có thể dẫn đến hoang tưởng, ảo giác, tự tử.
Khác với phụ nữ, các triệu chứng trầm cảm ở người bố có con nhỏ mới sinh thường không được chú ý. Nguyên nhân gây trầm cảm sau sinh ở đàn ông và phụ nữ giống nhau bao gồm các thay đổi: mối quan hệ hôn nhân, cảm xúc, thiếu tự tin kỹ năng làm cha mẹ. Đặc biệt, nếu người vợ bị trầm cảm thì người chồng có nguy cơ mắc bệnh cao hơn.
Trầm cảm căn bệnh nguy hiểm được cảnh báo cho cộng đồng, đã có nhiều nghiên cứu về tác động nguy hiểm của trầm cảm lên đời sống phụ nữ sau khi sinh con. Các nhà nghiên cứu đến từ bốn trường đại học: Kilimanjaro Christian Medical College [KCMC, Tanzania], trường Đại học Y Hà Nội [Việt Nam], Đại học Copenhagen, và Đại học Nam Đan Mạch đã khảo sát nghiên cứu gần 1.400 phụ nữ trước và sau sinh tại Việt Nam. Kết quả của nghiên cứu cho thấy, trầm cảm sau sinh tại Việt Nam chiếm tỷ lệ tương đương với các nước trong khu vực và các nghiên cứu khác. [4]
Nhiều nghiên cứu cũng chỉ ra, tình trạng này gây ra những tác động xấu đến sức khỏe của mẹ và trẻ em, cũng như mối quan hệ của họ với các thành viên trong gia đình.
Trầm cảm sau sinh thường khó phát hiện, kéo dài hàng tháng hoặc lâu hơn, có thể phát triển thành bệnh rối loạn tâm thần nếu không chữa trị kịp thời. Ngay cả khi được điều trị, bệnh làm tăng nguy cơ trầm cảm trong tương lai.
Phụ nữ trầm cảm sau sinh thường không đủ sức khỏe để chăm sóc con cái, nguy cơ tự tử cao.
Những đứa trẻ có mẹ bị trầm cảm nhiều nguy cơ không phát triển cảm xúc, hành vi:
- Chậm phát triển ngôn ngữ, vận động;
- Hạn chế khả năng giao tiếp;
- Có thể có những hành vi bất thường hoặc dễ kích động hơn trẻ bình thường;
- Trẻ dễ căng thẳng và khó thích nghi với môi trường, khó hòa nhập xã hội…
Người chung sống cùng người bị trầm cảm sau sinh có nguy cơ mắc bệnh trầm cảm cao. Đó có thể là người chồng, hay bố mẹ, anh chị em ruột chung sống trong một mái nhà, khi có sự căng thẳng triền miên trong gia đình, tâm lý, sức khỏe từng thành viên sẽ ảnh hưởng.
Gia đình hòa thuận, chồng hỗ trợ vợ chăm con sẽ giảm nguy cơ mắc trầm cảm sau sinh.
Tình trạng này có thể tự khỏi, hoặc điều trị thành công bằng cách dùng thuốc kết hợp với tâm lý trị liệu, kèm theo chế độ ăn uống nghỉ ngơi, vận động phù hợp.
Nói chuyện với bác sĩ tâm lý sẽ giúp phụ nữ sau sinh suy nghĩ, thay đổi cảm xúc bản thân. Ngoài trực tiếp với bác sĩ phụ nữ sau sinh có thể tham gia hội nhóm để hỗ trợ cùng nhau vượt qua trầm cảm. Trong một số trường hợp trầm cảm sau sinh nặng hoặc rối loạn tâm thần sau sinh, có thể cần phải nhập viện.
Mất ngủ là nguyên nhân khiến bệnh trầm cảm kéo dài, do đó phần lớn để giải quyết trầm cảm các bác sĩ điều trị thường kê thuốc ngủ hỗ trợ người bệnh ngủ đủ giấc, tỉnh táo tinh thần. Ngoài ra, người bệnh được sử dụng số thuốc chống trầm cảm theo phác đồ riêng. Thời gian điều trị trầm cảm có thể kéo dài từ 1- 6 tháng, hoặc kéo dài hơn, tùy thuộc vào mức độ bệnh. Ngoài ra, đối với những người đã có một giai đoạn trầm cảm từ trước khi mang thai hoặc sinh con bác sĩ có thể kê đơn thuốc phòng ngừa trầm cảm sau sinh ngay sau khi em bé chào đời.
Hội chứng này có thể xảy ra với bất kỳ bà mẹ nào, tuy nhiên người mẹ có tiền sử từng mắc bệnh tâm lý sẽ có nguy cơ mắc trầm cảm sau sinh cao. Do đó, trước khi có kế hoạch sinh con, phụ nữ cần khám sức khỏe tiền sản, còn phụ nữ từng có tiền sử mắc các bệnh tâm lý cần báo với bác sĩ theo dõi. Bác sĩ sẽ có kế hoạch dự phòng tái phát trầm cảm trong quá trình mang thai, sinh con.
Trầm cảm hoàn toàn có thể phòng ngừa chủ động dưới sự hướng dẫn của bác sĩ, sự quan tâm từ gia đình, và trang bị kỹ năng làm cha mẹ.
Dự phòng trầm cảm cho nhóm bệnh nhân này sẽ được bác sĩ lên kế hoạch bắt đầu từ khi mang thai, sinh con và quản lý suốt thời gian chăm sóc con nhỏ. Trong thời gian mang thai, bác sĩ tiếp tục theo dõi triệu chứng, giúp kiểm soát triệu chứng trầm cảm nhẹ, trường hợp nặng sẽ phải kê thuốc uống.
Sau khi em bé chào đời, của bạn được sinh ra. Bác sĩ có thể đề nghị kiểm tra sau sinh sớm để tìm kiếm các triệu chứng trầm cảm. Bạn được chẩn đoán càng sớm, bạn càng có thể bắt đầu điều trị sớm hơn. Nếu bạn có tiền sử trầm cảm sau sinh, bác sĩ có thể đề nghị điều trị ngay khi bạn có em bé.
Đối với các mẹ sinh con đầu lòng nên đến các lớp học tiền sản và kết bạn với những phụ nữ mang thai khác hoặc những người mới làm cha mẹ để chia sẻ kiến thức, tinh thần chuẩn bị đón con.
Việc chăm sóc một em bé mới chào đời sẽ gặp nhiều khó khăn, phụ nữ sau sinh cơ thể yếu ớt kèm theo giờ giấc sinh hoạt đảo lộn. Chúng ta hãy yêu cầu giúp đỡ từ chồng, người thân trong việc cùng chăm sóc một đứa trẻ, ưu tiên mẹ có thời gian ngủ, nghỉ.
Lần đầu nuôi con nhỏ, phụ nữ chịu nhiều áp lực từ việc mâu thuẫn quan điểm chăm con, đến việc con bú ít, con chậm tăng cân, con đẻ ra còi cọc, hay con bị sánh với các em bé khác. Những mâu thuẫn, so sánh vô tình đẩy các bà mẹ để áp lực, nghi hoặc khả năng chăm con của bản thân. Thay vì lo lắng, các bà mẹ cần mạnh mẽ, dần hoàn thiện kỹ năng chăm con, tăng cường đi dạo, ăn uống hợp lý, nói chuyện trao đổi với bác sĩ nếu gặp khó khăn trong việc chăm trẻ con. Đồng thời, tăng cường trao đổi với bạn bè, gia đình, tranh thủ thời gian ngủ nghỉ hợp lý để phòng ngừa bệnh trầm cảm.
Trầm cảm sau sinh là căn bệnh tâm lý phổ biến trong xã hội hiện đại ảnh hưởng rất lớn đến sức khỏe của mẹ và bé. Bệnh cần được phát hiện sớm và điều trị kịp thời nhằm hỗ trợ ổn định tâm lý, giúp người mẹ lành bệnh, để có đủ sức khỏe, tinh thần tốt chăm con. Người thân nên đưa sản phụ đi khám bệnh tại các cơ sở uy tín nhằm đạt hiệu quả tốt nhất.