Con người nhịn ăn được bao lâu thì chết? Nhiều trường hợp con người có thể vượt qua nhu cầu ăn uống của cơ thể trong thời gian dài để sống sót. Tuy nhiên, cần phải hiểu rõ việc nhịn ăn được thực hiện cụ thể như thế nào.
Thực tế, một người nhịn ăn có uống nước khác với nhịn ăn không uống nước. Nhiều trường hợp con người vượt qua được nhu cầu ăn uống của cơ thể trong thời gian dài nhưng vẫn sống sót. Tuy nhiên, có khá nhiều yếu tố tác động vào thời gian khiến con người có thể nhịn ăn, nhịn uống như thời tiết, hoàn cảnh…
Trong đó, yếu tố "ý chí" đóng vai trò quan trọng nhất để con người có thể vượt qua nhiều khó khăn để thực hiện kỳ tích.
Trao đổi về vấn đề nhịn ăn của con người, TS. Từ Ngữ - Tổng thư ký Hội Dinh dưỡng Việt Nam cho biết, con người có thể nhịn ăn trong vòng 49 ngày. Nếu không uống nước chắc chắn sẽ tử vong.
Con người nhịn ăn được bao lâu thì chết? Chuyên gia cho rằng con người có thể nhịn ăn trong vòng 49 ngày
"Về chuyển hóa cơ bản một người bình thường nặng 50kg cần khoảng 1600 kcal/ngày. Lượng kcal này dùng để duy trì hoạt động cơ thể tối thiểu [tim đập, phổi hoạt động, dạ dày làm việc...] khi chỉ nằm để thở mà không làm bất cứ việc gì", TS. Từ Ngữ chia sẻ.
Trường hợp nhịn ăn quá dài, cơ thể phải lấy mỡ, lấy thịt ra để bù đắp chuyển hoá cơ bản, duy trì các chức năng quan trọng của cơ thể. Thực tế, nhiều chị em phụ nữ áp dụng phương pháp nhịn ăn để giảm cân. Tuy nhiên, các chuyên gia cho rằng việc nhịn ăn có thể giúp giảm cân nhưng phương pháp này không lành mạnh vì có thể làm ảnh hưởng đến sức khoẻ.
Theo đó, TS. Từ Ngữ phân tích: "Nhịn ăn 49 ngày [tuyệt thực] là cực kỳ nguy hiểm vì có những chất dự trữ trong cơ thể rất ít ví dụ như vitamin B1. Đây là loại vitamin rất cần cho hoạt động của tim, nếu không đủ vitamin B1 tim có thể ngừng đập. Câu chuyện nhịn ăn thời gian bao lâu hiện nay vẫn còn rất nhiều tranh cãi. Con người một tuần có thể nhịn ăn 1 - 2 bữa không ảnh hưởng tới sức khỏe. Người bị tiêu chảy nhịn ăn 1 - 2 ngày không ảnh hưởng tới sức khỏe. Nhưng nếu nhịn ăn trên 7 ngày/tuần sẽ khiến cơ thể thiếu rất nhiều chất dinh dưỡng".
TS. Ngữ cho biết thêm, cơ thể con người có thể nhịn ăn nhưng cần tuân theo cơ chế no đói của cơ thể và đường huyết. Tuyệt đối không để xảy ra trường hợp hạ đường huyết rất nguy hiểm, thậm chí gây tử vong.
Chia sẻ về vấn đề con người nhịn ăn được bao lâu thì chết, TS.BS Trương Hồng Sơn - Viện trưởng Viện Y học ứng dụng Việt Nam cho biết, không nên nhịn ăn kéo dài tới 49 ngày vì có thể gây ảnh hưởng xấu đến sức khoẻ. Thực tế, nhiều trường hợp ghi nhận con người có thể vượt qua ngưỡng chịu đựng, dài hơn khoảng 8 tuần. Tuy nhiên, nếu nhịn ăn không uống nước, con người chỉ sống được 4 - 5 ngày.
Những yếu tố tác động giúp con người nhịn ăn lâu hơn
Thực tế cho thấy, ý chí đóng vai trò quan trọng trong việc duy trì khả năng nhịn ăn của con người. Những người chịu đói lâu nhất là những người nhịn ăn theo nghi lễ của một vài tôn giáo, những người bị lạc giữa thiên nhiên cũng sống sót sau những thời gian nhịn ăn dài...
Những nghiên cứu đã chỉ ra, con người có thể sống đến 8 tuần chỉ cần uống nước mà không cần ăn, tuy nhiên, cũng có những người vượt qua ngưỡng 8 tuần hoặc chỉ vài ngày sau đã tử vong. Điều này phụ thuộc vào tình trạng sức khỏe của người đó. Đối với những người khỏe mạnh, những người béo có khả năng chịu đựng tốt hơn nên khả năng sống sót cao hơn.
Con người nhịn ăn được bao lâu thì chết? Những người béo thường có khả năng sống sót cao hơn do khả năng nhịn đói tốt hơn
Khi bị đói, cơ thể sẽ sử dụng nguồn năng lượng dự trữ bên trong để nuôi dưỡng. Quá trình sử dụng năng lượng dự trữ bằng việc đốt cháy carbonhydrate, được tích lũy ở gan và cơ, sau đó dùng chất béo và cuối cùng là protein trong cơ thể. Trường hợp cơn đói rơi vào tình trạng trầm trọng hơn sẽ phải sử dụng protein, lúc này tình hình sức khỏe chắc chắn sẽ xấu đi.
Khả năng trao đổi chất của cơ thể cũng góp phần trong khả năng chịu đói. Nếu khả năng trao đổi chất tốt, cơ thể có thể hấp thu chất dinh dưỡng tốt hơn. Lưu ý, khả năng trao đổi chất cũng quyết định tốc độ sử dụng năng lượng tích lũy trong cơ thể. Vì vậy, nếu khả năng trao đổi chất càng chậm thì năng lượng tiêu hao cũng càng chậm giúp con người có khả năng sống sót cao hơn. Khi bị đói, cơ chế trao đổi chất của cơ thể sẽ tự động chậm lại, đây là một trong những bản năng sinh tồn tự nhiên của con người.
Nhiệt độ môi trường cũng là yếu tố ảnh hưởng đến khả năng sống sót của con người. Khi nhiệt độ tăng lên, cơ thể sẽ mất nước nhanh hơn, ngược lại khi trời quá lạnh, cơ thể sẽ tiêu tốn nhiều năng lượng hơn, khả năng sống sót thấp hơn. Tuy nhiên, thực tế cũng cho thấy, khi thời tiết quá nóng hay quá lạnh, sẽ có rất nhiều yếu tố khác khiến cơ thể mệt mỏi, suy yếu trước khi chết.
Khi bắt đầu cơn đói, những dấu hiệu xuất hiện đầu tiên là mệt mỏi, hốt hoảng, run tay, bực bội… Sau những phản ứng ban đầu này, các giác quan bắt đầu bị đình trệ, sau đó gặp ảo giác, co thắt ruột, co thắt các cơ bắp rồi đến nhịp tim bất thường.
Con người nhịn ăn được bao lâu thì chết? Khi bắt đầu đói, cơ thể thường có triệu chứng mệt mỏi, run tay...
Một trong những trường hợp nhịn ăn nổi tiếng là nhà lãnh đạo Ấn Độ Mohandas K. Gandhi. Ông đã nhịn ăn trong vòng 21 ngày. Tuy nhiên, đây không phải là kỷ lục nhịn ăn của các chính trị gia. Năm 1981, những thành viên của Quân đội Cộng hòa Ireland khi bị bắt giam tại Anh đã tổ chức tuyệt thực để phản đối, họ chỉ uống một ít nước mỗi ngày và không dùng đồ ăn. Phó thủ tướng Anh khi ấy là Margaret Thatcher đã quyết tâm không nhượng bộ những người tù chính trị này. Kết quả là 10 người đã tuyệt thực cho đến chết, trong số đó, Kieran Doherty là người có thời gian tuyệt thực lâu nhất, ông đã nhịn ăn 73 ngày trước khi chết.
Và những câu hỏi cần được trả lời là: Nhịn ăn uống như vậy có cơ sở khoa học không? Con người có thể nhịn thở, ăn, uống bao lâu?
Thở, ăn, uống là nhu cầu bắt buộc
Cơ thể con người cấu tạo với 60% nước, 6% chất khoáng, 16% chất béo, 18% chất đạm. Đây là một bộ máy sinh học rất tinh vi phức tạp với nhiều cơ quan, hệ thống khác nhau… Muốn hoạt động, bộ máy “người” phải được cung cấp năng lượng, thông qua sự chuyển hóa, “đốt cháy”, oxy hóa thức ăn, thức ăn.
Hệ hô hấp, hít thở, là nguồn cung cấp oxy cho việc “đốt cháy”, oxy hóa thức ăn tạo ra năng lượng và tống khứ chất thải cachonic ra bên ngoài. Hệ tiêu hóa cung cấp “nhiên liệu” là năm nhóm thức ăn cần thiết: carbohydrate [đường, bột], chất đạm [protein], chất béo [dầu, mỡ], chất khoáng, và các vitamin cho quá trình đốt cháy sinh năng lượng này. Do đó, thở, ăn, uống là nhu cầu bắt buộc phải có để con người có thể sống.
Các nhà dinh dưỡng đã tính cụ thể nhu cầu cho mỗi kg cơ thể/ ngày: Năng lượng tối thiểu để duy trì sự sống 30 kcalo; Nước 100-150 ml; Chất đạm 1-2 gam, Chất béo 3-5 gam, Chất carbohydrate 6-10 gam. Muối khoáng và vitamin là các yếu tố vi lượng đi kèm theo các món ăn con người sử dụng.
Có thể ngưng, nhịn thở bao lâu?
Khi ngừng thở như, do ngưng tim đột ngột, ngộp thở, siết cổ, và các thương tích đột ngột khác, cơ thể sẽ thiếu oxy, và cơ quan đầu tiên bị ảnh hưởng là hệ thần kinh trung ương, não bộ. Nói chung, tổn thương thường bắt đầu sau 1 phút bị hết oxy và càng lúc càng nặng dần: Từ 30-180 giây thiếu oxy sẽ mất ý thức; sau 1 phút, tế bào não bắt đầu chết; sau 3 ba phút, nơ-ron bị tổn thương nhiều hơn, và sẽ có di chứng; sau 5 phút, cái chết sắp xảy ra; sau 10 phút, hôn mê và chắc chắn có di chứng tổn thương não lâu dài, sau 15 phút, không thể nào cứu sống.
Trong y học, mức bão hòa oxy trong máu là thước đo nguy cơ não bị tổn thương khi bị thiếu dưỡng khí oxy. Bình thường máu động mạch bão hòa oxy đến 100%, khi bảo hòa oxy còn 70% nguy cơ tổn thương não và tim bắt đầu xuất hiện và tỷ lệ nghich với độ bão hòa oxy của máu. Trong phòng mổ, độ bão hòa õy máu là một chỉ tiêu bắt buộc phải theo dõi liên tục [monitoring].
Nín thở là động thái ngưng thở tạm thời như khi lặn nước, khi bị ngạt khói, đi vùng khí độc… Người thường khỏe mạnh, trung bình có thể nín thở từ 3-5 phút. Dĩ nhiên, có những trường hợp ngoại lệ: Một số người tập luyện thường xuyên có khả năng sử dụng oxy hiệu quả hơn, cho phép não có thể chịu thiếu oxy lâu hơn. Những người thợ lặn, vận động viên thường xuyên tập luyện có thể nín thở dài hơn: Tanya Streeter, quần đảo Cayman, Anh, phá kỷ lục thế giới về lặn tự do, hít vào một hơi cô đã nín thở lặn sâu 160m trong 6 phút 16 giây. David Blaine, Chicago, Hoa Kỳ, được ghi danh kỷ lục Guiness với nín thở lâu nhất dưới nước tới 17 phút 4 giây! Y học thể thao chỉ ra rằng Tania Streeter và David Blaine đều có dung tích toàn phổi [total lung capacity, TLC] rất lớn và khả năng chịu đựng được máu có bảo hòa oxy rất thấp, người bình thường chỉ chịu đựng được với độ bảo hòa ≥70% trong khi các vận động viên này chịu được ≥ 40%.
Có thể nhịn uống mấy ngày?
Hơn 60% cơ thể người là nước, và mọi quá trình chuyển hóa, phát triển của tế bào xảy ra trong nước: là môi trường cho các phản ứng sinh hóa, điều hòa nhiệt độ cơ thể qua việc thải mồ hôi và hô hấp, chất bôi trơn cho khớp, giúp tẩy rửa và thải chất độc qua nước tiểu.v.v….
Trong cơ thể con người luôn luôn có sự cân bằng động [homeostasis] giữa lượng nước mất đi qua nước tiểu, phân, nước bọt, mồ hôi, thở, và lượng nước bù đắp lại qua thức ăn, nước uống và chuyển hóa thức ăn tạo ra. Hằng ngày, lượng nước luân chuyển, mất đi [thải ra] và thu nhận [uống vào] trung bình là 2.500 ml. Mất sự cân bằng động này con người sẽ lâm bệnh.
Mất nước [dehydration] là tình trạng nước cấp vì các bệnh lý như tiêu chảy, nôn mửa nhiều, xuất huyết, đái tháo nhạt…. Các dấu hiệu bệnh lý, bắt đầu xuất hiện khi bị mất nước từ 10% trọng lượng cơ thể, và tăng dần tỷ lệ thuận với mức độ mất nước, gồm: khô miệng, khát nước nhiều; da khô, tim đập nhanh[đánh trống ngực]; tiểu ít, nước tiểu sậm, yếu cơ…..
Khi nhịn khát, cơ thể không đủ nước, nhiều hệ thống chức năng bị ảnh hưởng: Các tế bào thần kinh não, neuron, bị “teo lại” và sẽ điều khiển thận giảm lọc, nước tiểu sẽ ít đi; Hệ thống điều hòa thân nhiệt bị rối loạn, cơ thể sẽ tăng nhiệt độ gây trúng nóng; Chất điện giải bị mất cân bằng; Huyết áp thay đổi…
Theo thống kê khoa học, con người trung bình có thể nhịn uống từ 3 đến 5 ngày. Theo GS Randall K. Packer, Đại học George Washington, thời gian tối đa mà một cá nhân có thể nhịn khát là một tuần, và "trời mát có thể đi lâu hơn một chút, và trực tiếp dưới ánh sáng mặt trời sẽ ngắn hơn."
Và nhịn ăn được mấy tuần?
Hiện nay, vì lý do đạo đức, chưa có nghiên cứu khoa học về nhịn và nạn đói. Một số khảo sát về đói qua các vụ đình công, chay tịnh tôn giáo…có kết luận: Theo Archiv Fur Kriminologie con người có thể nhịn ăn từ 8-21 ngày, nhưng phải uống nước đầy đủ. Theo Tạp chí Y học Anh BMJ tuyệt thực từ 21-40 ngày sẽ có dấu hiệu đe dọa mạng sống; khi mất 10% thể trọng bắt đầu có dấu hiệu và sẽ nguy hiểm tính mạng khi mất đến 18%. Theo tạp chí Dinh dưỡng, nam giới sẽ chết khi Chỉ số khối cơ thể BMI dưới 13, và phụ nữ khi BMI dưới 11.
Lịch sử ghi nhận những trường hợp sống sót sau nhịn ăn sau: [1] Danh tướng Nguyễn Tri Phương dứt bỏ băng bó, phun thuốc và chịu đói, chịu đau đến cả tháng trời mới mất, [2] Năm 1940, Mahatma Gandhi, Ấn Độ, 74 tuổi đã sống sót qua 21 ngày tuyệt thực chỉ nhấm ít nước, [3] Trong cuộc tuyệt thực năm 1981 của các tù nhân chính trị chống lại sự hiện diện của Anh tại Đông Bắc Ai Len có người còn sống đến 73 ngày, [4] Năm 2003, ảo thuật gia David Blaine, Mỹ đã trải qua 44 ngày nhịn đói trong một hộp bằng thủy tinh dưới sông Thames ở London, [5] Năm 2006, Mitsutaka Uchikoshi, Nhật, sống sót sau 3 tuần lễ chịu đói vì rơi xuống sườn núi tuyết và rơi vào trạng thái ngủ đông [mà không có lương thực và nước sau khi những chuyên gia mô tả là rơi vào trạng thái giống như ngủ đông [hibernation] với thân nhiệt chỉ còn 22oC, [6] Năm 2011, Rita Chretien, British Columbia, dù mất đến 15 kg nhưng sống sót sau khi đói 50 ngày vì lạc trong vùng hoang dã Nevada.
Đôi điều bàn luận
Để dễ nhớ về khả năng chịu đựng của con người, chúng ta nên theo quy tắc ước lượng gần đúng “số 7” : Nín thở tối đa 7 phút, nhịn khát tối đa 7 ngày và đói ăn tối đa 70 ngày. Những trường hợp đặc biệt đương nhiên là ngoại lệ, cá biệt và “xưa nay hiếm”. Tiến sĩ Mike Stroud, giảng viên cao cấp về Y học và Dinh dưỡng, Đại học Southampton, Anh, cho rằng: "Đây là khả năng ngoại lệ, không phải là quy luật phổ quát tự nhiên”.
Theo tôi, cần phân biệt khả năng nhịn đói với nhịn đói để “cải thiện” thể chất và tinh thần. Câu chuyện “49 ngày nhịn ăn, chỉ uống nước mè đen, ngồi thiền” rất mơ hồ, thiếu cơ sở khoa học vì các lẽ: [1] một là mè đen là một thực phẩm tốt về số lượng lẫn chất lượng dinh dưỡng [carbs 26%, lipid 48%, protein 18%, khoáng và vitamin nhiều..], cho nên nước mè đen cũng là một dạng thức ăn, [2] hai là khác với nín thở và nhịn khát, nhịn ăn là một tình trạng “đảo thác sinh lý” [paraphysiology] trong đó cơ thể tự tiêu hóa chính thành phần cấu tạo cơ thể [autodigestion] để tạo ra năng lượng đầy đủ yêu cầu, và chắc chắn người nhịn đói phải sụt cân, [3] ba là các neuron của não bộ rất nhạy cảm với tình trạng thiếu năng lượng. Do đó, trong tình huống đảo thác sinh lý phải “ăn tự thân” chắc chắn sẽ không hoạt động tốt như bình thường, khó có thể “sáng ý ra” như mô tả. Các cụ ta nhận định “Tinh thần minh mẫn chỉ có trong thân thể tráng kiện” cũng không ngoài lý do này.
Thay lời kết
Hiện nay, cùng với sự phát triển kinh tế xã hội, các bệnh nội tiết và chuyển hóa, đặc biệt là béo phì và đái tháo đường đang tăng lên như bệnh dịch. Giảm ăn uống, tiết thực, thậm chí thỉnh thoảng nhịn ăn cũng là một phương cách tốt để giảm cân và ngừa phòng các bệnh chuyển hóa hiệu quả.
Cho đến nay, chưa có công trình khoa học nghiêm túc nào công bố tác dụng thải các loại độc tố trong cơ thể bằng cách nhịn ăn và chỉ uống nước lọc. Cũng không có tài liệu rằng Thiền và Khí công đòi hỏi phải nhịn ăn cả.
Các nhà khí công nổi tiếng Việt Nam như Lương y Vũ Quốc Trung, Lương y Phan Cao Bình, Bác sĩ Lê Văn Vĩnh đều nhận xét: “Phần lớn sự truyền miệng về nhịn ăn khi tập khí công là không có xuất xứ”; “Cả hai trường phái khí công Ấn Độ lẫn Trung Quốc đều buộc phải nhịn ăn, mà nhắc đến phương pháp dinh dưỡng hợp với dưỡng sinh bốn mùa; và “Nếu nói khí công mà nhịn ăn là phi khoa học, vì kinh tỳ [tỳ vị] là nơi vận chuyển khí từ thức ăn để đi qua kinh lạc nuôi cơ thể. Thức ăn biến thành khí gọi là thủy cốc khí, thì cần phải có thủy cốc khí [rau quả, cơm nước…] để nuôi cơ thể. Nếu thiếu nó thì cơ thể sẽ không có khí, bị diệt vong”.
Rõ ràng, hít thở, nước uống, thức ăn là nhu cầu cơ bản của cơ thể. Thiếu chúng con người không thể nào tồn tại. Nhưng cần chọn một khẩu phần ăn cân bằng về số lượng lẫn chất lượng, hợp lý, cá nhân hóa theo tuổi tác, công việc, và tình trạng sức khỏe cá nhân.
TS.BS Trần Bá Thoại
Uỷ viên BCH Hội Nội tiết Việt Nam