Văn học dân gian là những tác phẩm nghệthuật ngôn từ truyền miệng được tập thể sáng tạo, nhằm mục đích phục vụ trực tiếpcho những sinh hoạt khác nhau trong đời sống cộng đồng. Với người Việt Nam, vănhọc dân gian là nguồn sữa trong lành nuôi dưỡng bao thế hệ trẻ lớn lên trongchiếc nôi tre Việt Nam, trong tiếng ru ầu ơ dân tộc. Văn học dân gian không chỉgóp phần thể hiện đời sống lao động và tâm hồn người bình dân mà còn là mảnh đấtmàu mỡ chắp cánh cho vườn hoa tình yêu tỏa hương khoe sắc. Qua văn học dângian, ta cảm nhận rõ hơn sự kỳ diệu của ngôn ngữ tình yêu, thấy thương hơn gốclúa, vườn rau, thương hơn cuộc sống quanh ta.
Bạn đang xem: Văn học dân gian có giá trị thẩm mĩ to lớn
Vềchức năng nhận thức: Văn học dân gian được xem như "bộ bách khoa toàn thư vềkiến thức, tôn giáo, triết học" của nhân dân. Văn học dân gian gìn giữ và lưutruyền hệ thống tri thức về tự nhiên, xã hội, tâm linh, kinh nghiệm sống, ứng xử…Văn học dân gian là người thầy lớn đem lại cho nhân loại những bài học sinh động,gần gũi và sâu sắc về mọi phương diện của đời sống.
Vềchức năng giáo dục: Văn học dân gian có khả năng định hướng đạo đức, luânlí cho con người trong đời sống xã hội. Chức năng này gần gũi và có sự giaothoa với phương diện xã hội của chức năng nhận thức. Tuy nhiên, nếu chức năngnhận thức là sự phản ánh các hiện tượng xã hội một cách khách quan thì chứcnăng giáo dục lại là sự tác động, ảnh hưởng, chi phối cả trực tiếp lẫn gián tiếpđến cộng đồng. Có những tác phẩm, nhiều nhất thuộc thể loại hát nói, mang ýnghĩa giáo dục trực tiếp, tức ý nghĩa giáo dục được thể hiện một cách tườngminh. Song, phần lớn các sáng tác dân gian chứa đựng ý nghĩa giáo dục hàm ẩn, tứcý nghĩa giáo dục gián tiếp.
Vềchức năng thẩm mĩ: Văn học dân gian là nghệ thuật, là quan niệm thẩm mĩ củacộng đồng, nó mang vẻ đẹp hồn hậu, giản mộc của nhân dân. Mang bản chất nguyênhợp, văn học dân gian chỉ thực sự phô diễn vẻ đẹp của mình khi sống trong môitrường nảy sinh và tồn tại, tức thành phần nghệ thuật ngôn từ phải được kết nốivới thành phần nghệ thuật âm nhạc, vũ đạo trong môi trường diễn xướng.
Vềchức năng sinh hoạt: Khác với văn học viết, văn học dân gian ra đời và trởthành một bộ phận hữu cơ trong môi trường sinh hoạt và lao động của nhân dân.Văn học dân gian gắn bó mật thiết với cuộc đời mỗi người xuyên suốt "từ chiếc nôi ra tới nấm mồ". Môi trườngvà thói quen sinh hoạt của nhân dân là điều kiện quan trọng cho văn học dângian hình thành và phát triển.
Ra đời từ buổi sớm của xã hội loài người,lúc con người chưa phát minh ra chữ viết. Vì vậy, truyền miệng là phương thứcduy nhất và tất yếu văn học dân gian. Khi nhân loại có chữ viết, đặc biệt làkhi chữ viết trở nên phổ biến, một bộ phận văn học dân gian được văn bản hóa, tứcphương thức truyền miệng không còn là duy nhất. Tuy vậy, đời sống thực sự củanó vẫn được duy trì bằng con đường mà nó đã nảy sinh. Đặc trưng truyền miệng phảnánh phương thức sinh thành, tồn tại và phát triển của văn học dân gian. Đượcsáng tác và lưu truyền thông qua con đường truyền miệng, văn học dân gian đòi hỏiở người nghệ nhân không chỉ tài năng mà đặc biệt hơn là trí nhớ.
Bên cạnh tính truyền miệng, tính tập thể củavăn học dân gian “biểu hiện mối quan hệphụ thuộc của văn học dân gian vào môi trường sinh hoạt". Tính tập thể biểuhiện ở quan niệm thẩm mĩ, ở quá trình sáng tác và lưu truyền văn học dân gian.Về phương diện sáng tác, mỗi tác phẩm văn học dân gian là sự gia công của nhiềungười, qua nhiều thế hệ khác nhau. Tuy nhiên, sáng tác tập thể ở đây không đốilập với vai trò cá nhân. Những bộ sử thi lớn của thế giới như: Iliát và Ôđixê, Ramayana, Mahabharata ...thường là kết quả của nhiều người sáng tác, nhiều thế hệ, nhiều vùng miền khácnhau.
Văn học dân gian có tính địa phương, tồn tạinhư là một chân lí, mà trước hết thể hiện ở những sản vật đặc biệt được sángtác dân gian nhắc đến. Cũng từ đó, một số địa phương trở nên nổi tiếng nhờ cadao, tục ngữ qua đặc sản quê mình. Chẳng hạn:
Dưa La, cà Láng, nem Báng, tương Bần, nước mắm Vạn Vân, cárô Đầm Sét.
Chàng đi nhớ cháo làng Ghề
Nhớ cơm phố Mía, nhớ chè Đồng Viên.
Xem thêm: Top 20 Trường Đại Học Có Học Phí Cao Nhất Tphcm, Top 20 Trường Đại Học Có Học Phí Thấp Nhất
Người Nam bộ cũng bộclộ niềm tự hào về đặc sản xứ sở:
Cần chi cá lóc cá trê
Thịt chuột, thịt rắn nhậu mê hơn nhiều.
Tính cách con người cũng chi phối vào vănhọc dân gian rất rõ. Người miền Bắc ưa thanh lịch. Người miền Trung thẳng thắn,bộc trực. Người miền Nam phóng khoáng. Sự tương phản được thể hiện khá rõ quaca dao mỗi vùng miền như:
Giữa đường gặp cánh hoa rơi
Hai tay nâng lấy cũ người mới ta.
và
Ra đường gặp cánh hoa rơi
Lấy chân mà đạp đừng chơi hoa tàn.
Ảnh hưởng to lớn của văn học dân gian đốivới đời sống của con người chính là: “Văn học dân gian là cội nguồn, là bầu sữa mẹnuôi dưỡng tâm hồn dân tộc ViệtNam". Không ít nhà thơ, nhà văn lớn của dân tộc như: Nguyễn Trãi, Nguyễn Bỉnh Khiêm, Nguyễn Du, HồXuân Hương, Hồ Chí Minh,.... đã tiếp thu văn học dân gian để sáng tạo nênnhững tác phẩm văn chương lớn. Chúng ta nhận ra mối liên hệ chặt chẽ giữa văn họcdân gian với văn nghệ, văn hoá dân gian và đời sống thực tiễn. Chính văn họcdân gian đã giúp đưa các yếu tố văn hoá khác như: âm nhạc, nhảy múa, diễn xướng, tâm linh ... đến gần hơn với đời sốngcon người, góp phần làm phong phú và đậm đà bản sắc dân tộc. Khả năng dễ nói, dễhiểu, dễ nhớ đã giúp văn học dân gian đi vào đời sống của nhân dân một cách tựnhiên trong mọi hoàn cảnh. Qua văn học dân gian, những bài học về cuộc sống trởnên gần gũi hơn, lung linh hơn. Văn học dân gian phản ánh chân thực cuộc sốnglao động; công cuộc dựng nước và giữ nước của người xưa; thể hiện truyền thốngdân chủ và tinh thần nhân văn của dân tộc; bộc lộ đời sống tâm hồn phong phú,tinh tế và sâu sắc của nhân dân; tổng kết những tri thức, kinh nghiệm về mọilĩnh vực trong mối quan hệ giữa con người với tự nhiên, xã hội và chính bảnthân mình.
Xem thêm: Kết Quả Hình Ảnh Cho Vẽ Tranh Đề Tài Ước Mơ Của Em Lớp 8 Bài 24: Vẽ Tranh
Văn học dân gian là nơi hình thành nên nhữngthể loại văn học cơ bản và tiêu biểu của dân tộc, là kho lưu giữ những thành tựungôn từ nghệ thuật. Văn học dân gian nêu cao những bài học về phẩm chất đạo đức,truyền thống tốt đẹp của dân tộc, tinh thần nhân đạo, lòng lạc quan,… góp phầnquan trọng bồi dưỡng cho con người những tình cảm tốt đẹp, cách nghĩ, lối sốngtích cực và lành mạnh. Nhiều tác phẩm văn học dân gian đã trở thành những mẫu mựcvề nghệ thuật của mọi thời đại mà các nhà văn cần học tập để sáng tạo nên nhữngtác phẩm có giá trị.
Mang trong mình lý tưởng thẩm mỹ, triết lýsống cao đẹp mà tác giả gửi gắm một cách kín đáo, đến với văn học dân gian, takhông chỉ cảm thấy hồn mình thư thái, quên đi bao muộn phiền, mà còn học đượcnhiều điều tưởng như đơn giản nhưng hết sức cần thiết trong cuộc sống. Qua văn học dân gian, vốn tiếng Việt của taphong phú hơn. Ta biết sống nhân ái, biếtcư xử đúng mực hơn. Đặc biệt, bài học nhân sinh, bài học về lòng cao thượng màvăn học dân gian mang lại càng phát huy hiệu quả đối với thanh thiếu niên và họcsinh ngày nay. Học và tiếp cận với văn học dân gian, các em biết trân trọng hơnnhững gì mình đang có, biết hành xử đúng mực trong mọi tình huống để người gầnngười hơn. Sao cho truyền thống đạo lý tốt đẹp của dân tộc Việt Nam được lưu giữvà phát triển đến muôn đời sau.
Hoạt động ngoại khóa văn học dân gian gópphần làm rõ những đặc trưng cơ bản như: Tínhtập thể, tính truyền miệng, tính dị bản, gắn với sinh hoạt xã hội ..., điềumà giáo viên và học sinh khó thực hiện trong giờ chính khóa do hạn chế về điềukiện và thời gian giảng dạy. Chương trình ngoại khóa giúp thỏa mãn nhu cầu làmsống lại tác phẩm văn học dân gian trong môi trường diễn xướng. Thông qua cáchình thức trình diễn bằng lời làm sáng lên vẻ đẹp độc đáo của văn học dân gian.Hoạt động ngoại khóa văn học dân gian còn giúp cho học sinh hiểu sâu hơn về nhữnggiá trị văn hóa của quê hương, đất nước. Đó chính là lý do và cũng là mong ướccủa những người thực hiện chuyên đề.
Câu hỏi:Giá trị văn học là gì?
Trả lời:
Giá trịvăn họclàsản phẩm kết tinh từ quá trìnhvăn học, đáp ứng những nhu cầu khác nhau của cuộc sống con người, tác động sâu sắc tới con người và cuộc sống.
Cùng Top lời giải tìm hiểu vềGiá trị văn học và tiếp nhận văn học các em nhé!
I. Các giá trị của văn học
* Giá trị nhận thức
- Cơ sở của giá trị nhận thức:
+ Tác phẩm văn học là kết quả của quá trình nhà văn khám phá, lý giải hiện thực đời sống, rồi chuyển hoá những hiểu biết đó vào nội dung tác phẩm. Bạn đọc đến với tác phẩm được đáp ứng nhu cầu nhận thức.
+ Mỗi người chỉ sống trong khoảng thời gian nhất định, ở những không gian nhất định với những quan hệ nhất định. Văn học có khả năng phá vỡ giới hạn tồn tại trong thời gian, không gian thực tế của mỗi cá nhân, đem lại khả năng sống cuộc sống của nhiều người, nhiều thời, nhiều nơi.
- Nội dung:
+ Quá trình nhận thức cuộc sống của văn học: nhận thức nhiều mặt của cuộc sống với những thời gian, không gian khác nhau [quá khứ, hiện tại, tương lai, của vùng đất, các dân tộc, phong tục, tập quán...].
+ Quá trình tự nhận thức của văn học: người đọc hiểu được bản chất của con người nói chung [mục đích tồn tại, tư tưởng, khát vọng, sức mạnh...của con người], từ đó mà hiểu chính bản thân mình hơn.
*Giá trị giáo dục
+ Văn học mang giá trị giáo dục, thông qua việc nhận thức cuộc sống đẹp, người viết nêu ca ngợi giá trị sống tốt đẹp, lên án thói hư tật xấu nhằm tạo ra những bài học giáo dục sâu sắc.
Ngay cả khi văn học miêu tả cái xấu, cái ác thì vẫn có tác dụng giáo dục tốt đến độc giả, nếu nhà văn có cái tâm trong sáng, thái độ phê phán đúng mực, hợp lý thông qua những hình tượng nghệ thuật độc đáo, sáng tạo
* Giá trị thẩm mĩ
Giá trị nhận thức, giá trị giáo dục của văn học có thể phát huy tích cực khi gắn với giá trị tạo nên đặc trưng của văn học, giá trị thẩm mĩ. Giá trị thẩm mĩ có khả năng của văn học có thể phát hiện, miêu tả những vẻ đẹp của cuộc sống một cách sinh động,giúp con người cảm nhận được, rung cảm với những vẻ đẹp phong phú, rộng lớn từ tình cảm, thế giới bên ngoài.
- Vẻ đẹp văn học hài hòa giữa hình thức với nội dung, mang lại những tình cảm thẩm mỹ cho người đọc
II,Mối quan hệ giữa các giá trị của văn học:
- Ba giá trị có mổì quan hệ mật thiết, không tách rời, cùng tác động đến người đọc [xuất phát từ khái niệm chân - thiện - mỹ của cha ông]:
+ Giá trị nhận thức luôn là tiền đề của giá trị giáo dục.
+ Giá trị giáo dục làm sâu sắc thêm giá trị nhận thức.
+ Giá trị thẩm mỹ khiến cho "giá trị nhận thức và giá trị giáo dục được phát huy.
=> Không có nhận thức đúng đắn thì văn học không thể giáo dục được con người vì nhận thức không chỉ để nhận thức mà nhận thức là để hành động. Tuy nhiên, giá trị nhận thức và giá trị giáo dục chỉ có thể phát huy một cách tích cực nhất, có hiệu quả cao nhất khi gắn với giá trị thẩm mỹ - giá trị tạo nên đặc trưng của văn học.
III.Tiếp nhận văn học
1. Tiếp nhận trong đời sống văn học
– Tiếp nhận văn học là quá trình người đọc hoà mình vào tác phẩm, rung động với nó, đắm chìm trong thế giới nghệ thuật được dựng lên bằng ngôn từ, lắng tai nghe tiếng nói của tác giả, thưởng thức cái hay, cái đẹp, tài nghệ của người nghệ sĩ sáng tạo. Bằng trí tưởng tượng, kinh nghiệm sống, vốn văn hoá và bằng cả tâm hồn mình, người độc khám phá ý nghĩa của từng câu chữ, cảm nhận sức sống của từng hình ảnh, hình tượng, nhân vật,… làm cho tác phẩm từ một văn bản khô khan biến thành một thế giới sống động, đầy sức cuốn hút.
–Tiếp nhận văn học là hoạt động tích cực của cảm giác, tâm trí người đọc nhằm biến văn bản thành thế giới nghệ thuật trong tâm trí mình.
–Phân biệt tiếp nhận và đọc: tiếp nhận rộng hơn đọc vì tiếp nhận có thể bằng truyền miệng hoặc bằng kênh thính giác [nghe].
2. Tính chất tiếp nhận văn học
– Tiếp nhận văn học thực chất là một quá trình giao tiếp [tác giả và người tiếp nhận, người nói và ngưòi nghe, người bày tỏ và ngưòi chia sẻ, cảm thông]. Vì vậy, gặp gỡ, đồng điệu hoàn toàn là điều khó. Điều này thể hiện ở hai tính chất cơ bản sau:
+ Tính chất cá thể hoá, tính chủ động, tích cực của người tiếp nhận. Các yếu tố thuộc về cá nhân có vái trò quan trọng: năng lực, thị hiếu, sở thích, lứa tuổi, trình độ học vấn, kinh nghiệm sống,… Tính khuynh hướng trong tư tưởng, tình cảm, trong thị hiếu thẩm mĩ làm cho sự tiếp nhận mang đậm nét cá nhân. Chính sự chủ động, tích cực của người tiếp nhận đã làm tăng thêm sức sống cho tác phẩm.
+ Tính đa dạng, không thống nhất: cảm thụ, đánh giá của công chúng về một tác phẩm rất khác nhau, thậm chí cùng một người ở nhiều thời điểm có nhiều khác nhau trong cảm thụ đánh giá. Nguyên nhân ở cả tác phẩm [nội dung phong phú, hình tượng phức tạp, ngôn ngữ đa nghĩa,…] và người tiếp nhận [tuổi tác, kinh nghiêm, học vấn, tâm trạng,…].
IV.Các cấp độ tiếp nhận văn học
1. Có ba cấp độ tiếp nhận văn học:
– Cấp độ thứ nhất: cảm thụ chỉ tập trung vào nội dung cụ thể, nội dung trực tiếp của tác phẩm. Đây là cách tiếp nhận đon giản nhung khá phổ biến.
–Cấp độ thứ hai: cảm thụ qua nội dung ừực tiếp để thấy được nội dung tư tưởng của tác phẩm.
–Cấp độ thứ ba: cảm thụ chú ý đến cả nội dung và hình thúc để thấy được giá trị tư tưỏng và giá trị nghệ thuật của tác phẩm.
2. Để tiếp nhận văn học có hiệu quả thực sự, người tiếp nhận cần:
– Nâng cao trình độ.
–Tích luỹ kinh nghiệm.
–Trân trọng tác phấm, tìm cách hiếu tác phấm một cách khách quan, toàn vẹn.
–Tiếp nhận một cách chủ động, tích cực, sáng tạo, hướng tới cái hay, cái đẹp, cái đúng.
– Không nên suy diễn tuỳ tiện.