GIỚI THIỆU VỀ GÂY MÊ
Cẩm nang nà y giá»›i thiệu thông tin vá» gây mê cho bệnh nhân, thân nhân và những ai quan tâm. Do nhu cầu tìm kiếm thông tin vá» gây mê của má»—i ngÆ°á»i rất khác nhau và bệnh nhân chỉ tìm kiếm những gì hỠđặc biệt quan tâm nên ngoà i những thông tin cung cấp trong cẩm nang nà y, chúng tôi cÅ©ng giá»›i thiệu thêm má»™t số nguồn thông tin và hÆ°á»›ng dẫn cách thức tra cứu khi cần.
Bác sÄ© gây mê sẽ tÆ° vấn các phÆ°Æ¡ng pháp gây mê thÃch hợp theo mong muốn của bệnh nhân. Äôi khi, bệnh nhân có thể tá»± lá»±a chá»n phÆ°Æ¡ng pháp gây mê cho mình và bác sÄ© gây mê sẽ cố gắng thá»±c hiện phÆ°Æ¡ng pháp đó. Bệnh nhân và bác sÄ© gây mê sẽ hợp tác vá»›i nhau để có thể trải qua quy trình gây mê nhẹ nhà ng và an toà n nhất.
Gây mê là gì?
“Gây mê” có nghÄ©a là “mất cảm giác”. Nếu đã từng tiêm thuốc tê trong nha khoa hoặc nhá» thuốc giảm Ä‘au và o mắt thì bệnh nhân có thể đã biết vá» cảm giác khi gây mê.
- Giúp bệnh nhân không cảm thấy đau và mất cảm giác.
- Có thể được thá»±c hiện bằng nhiá»u cách.
- Không phải lúc nà o gây mê cũng là m bệnh nhân mất ý thức.
- Có thể thực hiện trên những vùng cơ thể khác nhau.
Thuốc gây mê hoạt Ä‘á»™ng bằng cách ngăn tÃn hiệu truyá»n theo dây thần kinh lên não. Khi thuốc mê hết tác dụng, bệnh nhân bắt đầu có cảm giác trở lại, kể cả Ä‘au.
CÃC PHÆ¯Æ NG PHÃP GÂY MÊ
Gây tê tại chỗ
Gây tê tại chá»— là là m tê má»™t vùng nhá» trên cÆ¡ thể. PhÆ°Æ¡ng pháp nà y được sá» dụng khi thuốc tê ở dạng thuốc nhá», thuốc xịt, thuốc mỡ hoặc thuốc tiêm có thể dá»… dà ng thấm và o dây thần kinh. Bệnh nhân vẫn tỉnh táo nhÆ°ng không cảm thấy Ä‘au.
Gây tê vùng
Gây tê vùng có thể được sá» dụng để phẫu thuáºt trên những vùng cÆ¡ thể lá»›n hÆ¡n hoặc nằm sâu hÆ¡n. Thuốc tê được tiêm và o gần bó thần kinh giữ chức năng truyá»n tÃn hiệu từ vùng cÆ¡ thể đó lên não:
- Gây tê tủy sống và ngoà i mà ng cứng là tiêm thuốc tê gần tủy sống và rá»… thần kinh giúp ngăn chặn cÆ¡n Ä‘au của toà n bá»™ má»™t vùng trong cÆ¡ thể, nhÆ° vùng bụng, hông, chân hoặc cháºu. Gây tê ngoà i mà ng cứng và tủy sống được sá» dụng chủ yếu để phẫu thuáºt cho vùng bụng dÆ°á»›i, chânvà thÆ°á»ng được sá» dụng khi sinh con. Bệnh nhân vẫn tỉnh táo nhÆ°ng không cảm thấy Ä‘au.
- Phong bế thần kinh ngoại biên là tiêm thuốc tê gần dây thần kinh hoặc nhóm dây thần kinh truyá»n tÃn hiệu cho vùng cÆ¡ thể Ä‘ang phẫu thuáºt. PhÆ°Æ¡ng pháp nà y giúp giảm Ä‘au kéo dà i từ 2 đến 18 giá» trong và sau phẫu thuáºt, tùy thuá»™c và o vị trà tiêm và loại thuốc sá» dụng, và có thể tiêm lặp lại. Phong bế thần kinh có thể được sá» dụng để phẫu thuáºt vai, khuá»·u tay, cẳng tay, cổ tay, bà n tay, ngón tay, khá»›p gối, chân, cổ chân hoặc bà n chân đồng thá»i cÅ©ng có thể thá»±c hiện cho má»™t số phẫu thuáºt trên vùng ngá»±c và bụng.
Gây tê vùng mang lại nhiá»u lợi Ãch nếu được chỉ định thá»±c hiện, dù Ä‘Æ¡n lẻ hay kết hợp vá»›i gây mê toà n thân.
Gây mê
Gây mê là tình trạng mất ý thức có kiểm soát, khi đó, bệnh nhân không còn cảm giác và có thể được miêu tả nhÆ° “mêâ€. Gây mê cần thiết cho má»™t số phẫu thuáºt và có thể được sá» dụng để thay thế cho phÆ°Æ¡ng pháp gây tê vùng ở má»™t số bệnh nhân.
Thuốc mê được tiêm qua Ä‘Æ°á»ng tÄ©nh mạch, hoặc hÃt và o phổi ở dạng khÃ. Các loại thuốc nà y được máu Ä‘Æ°a lên não giúp não ngừng nháºn thông tin Ä‘au từ dây thần kinh trong cÆ¡ thể.
Tình trạng mất ý thức do gây mê khác với bất tỉnh do bệnh lý hoặc chấn thương và cũng khác với giấc ngủ tự nhiên. Khi thuốc mê hết tác dụng, bệnh nhân sẽ có ý thức trở lại.
An thần
An thần là sá» dụng má»™t lượng nhá» thuốc gây mê hoặc những thuốc tÆ°Æ¡ng tá»± để gây ra tình trạng “buồn ngủâ€. PhÆ°Æ¡ng pháp nà y giúp bệnh nhân cảm thấy thÆ° giãn vá» thể chất và tinh thần trong khi thá»±c hiện khảo sát hoặc thủ thuáºt có thể gây khó chịu hoặc Ä‘au Ä‘á»›n [nhÆ° ná»™i soi]. Bệnh nhân có thể nhá»› chút Ãt hoặc không nhá»› vá» những gì đã xảy ra. Bác sÄ© gây mê cÅ©ng nhÆ° bác sÄ© chuyên khoa khác Ä‘á»u có thể sá» dụng phÆ°Æ¡ng pháp an thần.
Phối hợp các phương pháp gây mê
Các thuốc và kỹ thuáºt gây mê thÆ°á»ng được kết hợp vá»›i nhau.
Và dụ :
- Gây tê vùng có thể được thá»±c hiện cùng vá»›i gây mê để giảm Ä‘au sau phẫu thuáºt.
- Thuốc an thần có thể được sá» dụng cùng vá»›i gây tê vùng. Gây tê vùng hoặc gây tê tại chá»— ức chế giảm Ä‘au và thuốc an thần là m bệnh nhân buồn ngủ và tạo cảm giác thoải mái trong khi phẫu thuáºt.
An thần
An thần là sá» dụng má»™t lượng Ãt thuốc gây mê hoặc những thuốc tÆ°Æ¡ng tá»± để gây ra tình trạng “buồn ngủâ€. An thần là m bệnh nhân thoải mái vá» thể chất và tinh thần khi thá»±c hiện kiểm tra hoặc thủ thuáºt có thể gây khó chịu hoặc Ä‘au Ä‘á»›n [và dụ nhÆ° ná»™i soi]. Bệnh nhân có thể nhá»› chút Ãt vá» những gì đã xảy ra hoặc bệnh nhân có thể không nhá»› gì. An thần thÆ°á»ng được sá» dụng bởi bác sÄ© gây mê nhÆ°ng cÅ©ng có thể được các bác sÄ© chuyên khoa khác sá» dụng trong Ä‘iá»u trị.
Kết hợp các phương pháp gây mê
Các loại thuốc và kỹ thuáºt gây mê thÆ°á»ng được kết hợp vá»›i nhau.
Khi thá»i gian thủ thuáºt dá»± kiến kéo dà i hoặc vị trà trên bà n mổ không được thoải mái, gây mê hoặc an thần được thá»±c hiện để giúp bệnh nhân ngủ còn gây tê tại chá»— kết hợp gây tê vùng giúp bệnh nhân không cảm thấy Ä‘au.
Khi đang gây tê vùng hoặc gây tê tại chỗ, bệnh nhân cũng có thể yêu cầu sỠdụng thuốc an thần. Bác sĩ gây mê sẽ cân nhắc và đưa ra quyết định
BÃC SĨ GÂY MÊ
Bác sÄ© gây mê được Ä‘Ã o tạo chuyên khoa vá» gây mê, Ä‘iá»u trị Ä‘au, chăm sóc và điá»u trị bệnh nhân nặng [cần săn sóc tÃch cá»±c], và cấp cứu [hồi sức]. Bác sÄ© sẽ Ä‘Æ°a ra những quyết định quan trá»ng cùng vá»›i bệnh nhân, hoặc quyết định thay nếu bệnh nhân bất tỉnh hoặc bệnh nặng.
Bác sÄ© gây mê chịu trách nhiệm vá»:Â
- Sức khoẻ và an toà n của bệnh nhân trong quá trình phẫu thuáºt và 1 hoặc 2 ngà y sau phẫu thuáºt;
- Äồng ý vá» kế hoạch gây mê vá»›i bệnh nhân;
- Thực hiện gây mê cho bệnh nhân;
- Láºp kế hoạch kiểm soát Ä‘au sau phẫu thuáºt vá»›i bệnh nhân;
- Chỉ định truyá»n máu cho bệnh nhân, nếu cần;
- Chăm sóc và điá»u trị cho bệnh nhân tại khoa săn sóc tÃch cá»±c [nếu cần].
Các bác sÄ© gây mê có trình Ä‘á»™ chuyên môn sẽ chăm sóc và điá»u trị cho bệnh nhân khi thÃch hợp cùng vá»›i sá»± há»— trợ của các kỹ thuáºt viên gây mê.
Bác sÄ© gây mê và đội ngÅ© phẫu thuáºt
Bác sÄ© gây mê sẽ phối hợp chặt chẽ vá»›i bác sÄ© phẫu thuáºt và nhân viên khác trong khu vá»±c phòng mổ bao gồm:
- Nhân viên phòng mổ được Ä‘Ã o tạo vá» gây mê sẽ chuẩn bị và duy trì trang thiết bị, há»— trợ bác sÄ© gây mê và tham gia và o quá trình chăm sóc và điá»u trị cho bệnh nhân.
- Nhân viên phòng hồi tỉnh được Ä‘Ã o tạo đặc biệt sẽ chăm sóc cho bệnh nhân sau phẫu thuáºt cho đến khi bệnh nhân sẵn sà ng trở vá» lầu trại.
- Kỹ thuáºt viên gây mê được Ä‘Ã o tạo chuyên môn để duy trì mê dÆ°á»›i sá»± giám sát của bác sÄ© gây mê. Nhân viên nà y sẽ theo dõi quá trình gây mê sau khi khởi mê. Kỹ thuáºt viên gây mê không phải là bác sÄ© nhÆ°ng đã hoà n thà nh khóa Ä‘Ã o tạo và được chứng nháºn vá» kỹ năng gây mê cần thiết. Há» sẽ luôn há»™i ý vá»›i bác sÄ© gây mê khi cần.
TRƯỚC KHI ÄẾN BỆNH VIỆN
Má»™t số Ä‘iá»u bệnh nhân cần chuẩn bị cho cuá»™c phẫu thuáºt nhằm giảm khó khăn khi gây mê.
- Nếu hút thuốc lá, bệnh nhân nên cân nhắc việc ngÆ°ng hút thuốc lá trong và i tuần trÆ°á»›c phẫu thuáºt hoặc ngÆ°ng hút thuốc lá cà ng sá»›m cà ng tốt. Hút thuốc lá là m giảm lượng oxy trong máu và là m tăng nguy cÆ¡ gặp các vấn Ä‘á» vá» hô hấp trong và sau phẫu thuáºt. Nếu không thể ngÆ°ng hút thuốc lá hoà n toà n thì việc cắt giảm cÅ©ng sẽ mang lại lợi Ãch.
- Bệnh nhân thừa cân cũng sẽ có nguy cơ cao khi gây mê. Việc giảm cân sẽ giúp giảm nguy cơ. Bác sĩ nội tổng quát có thể tư vấn cho bệnh nhân vỠvấn đỠnà y.
- Nếu răng bị lung lay, gãy hoặc mão răng không chắc chắn, bệnh nhân nên đến gặp nha sÄ© để Ä‘iá»u trị. Bác sÄ© gây mê có thể cần đặt ống ná»™i khà quản để giúp bệnh nhân thở nên có thể là m tổn thÆ°Æ¡ng răng nếu răng không chắc chắn.
- Nếu có bệnh lý ná»™i khoa mạn tÃnh, nhÆ° tiểu Ä‘Æ°á»ng, hen hoặc viêm phế quản, bệnh lý tuyến giáp, tim mạch hoặc cao huyết áp, bệnh nhân nên tÆ° vấn vá»›i bác sÄ© ná»™i tổng quát để xem có cần kiểm tra sức khoẻ tổng quát hay không.
Khám sức khoẻ trước khi gây mê
TrÆ°á»›c gây mê, bác sÄ© gây mê cần biết vá» tổng trạng của bệnh nhân. Bệnh nhân sẽ được yêu cầu Ä‘iá»n bảng câu há»i tại phòng khám tiá»n mê trÆ°á»›c khi nháºp viện hoặc tại lầu trại sau khi nháºp viện.
Bệnh nhân có thể được há»i vá»:
- Tổng trạng;
- Tiá»n sá» bệnh nghiêm trá»ng;
- Các vấn đỠgặp phải trong những lần gây mê trước;
- Tiá»n sá» gia đình vá» gây mê;
- Tình trạng đau ngực;
- Tình trạng khó thở;
- Tình trạng ợ chua;
- Tình trạng đau hoặc khó chịu khi nằm ở một tư thế;
- Thuốc đang dùng, kể cả thảo dược hoặc thực phẩm chức năng được kê đơn hoặc không kê đơn;
- Dị ứng đã biết;
- Tình trạng của răng, chụp răng, mão răng, cầu răng lung lay;
- Hút thuốc lá;
- SỠdụng rượu bia;
- Sá» dụng thuốc kÃch thÃch [loại thuốc không được kê Ä‘Æ¡n hoặc mua không Ä‘Æ¡n thuốc].
Khám tiá»n mê
Thông thÆ°á»ng, bệnh nhân sẽ gặp bác sÄ© gây mê tại phòng khám tiá»n mê trÆ°á»›c khi nháºp viện hoặc tại lầu trại sau khi nháºp viện. Nếu cần thá»±c hiện xét nghiệm máu, Ä‘o ECG [Ä‘iện tâm đồ], chụp X-quang hoặc những xét nghiệm khác thì bệnh nhân sẽ được sắp xếp để thá»±c hiện các khảo sát nà y. Má»™t số xét nghiệm có thể được thá»±c hiện cùng ngà y khám tiá»n mê. Má»™t số khác sẽ được thá»±c hiện và o ngà y khác. Äây là thá»i gian tốt nhất để bệnh nhân đặt câu há»i và chia sẻ những lo lắng của mình.
Những thắc mắc bệnh nhân nên trao đổi với bác sĩ gây mê
- Ai là ngÆ°á»i thá»±c hiện gây mê cho tôi?
- Tôi có cần phải gây mê không?
- Tôi nên chá»n phÆ°Æ¡ng pháp gây mê nà o?
- Bác sÄ© có thÆ°á»ng thá»±c hiện phÆ°Æ¡ng pháp gây mê nà y không?
- Những nguy cơ của phương pháp gây mê nà y?
- Tôi có nguy cơ đặc biệt nà o không?
- Tôi sẽ cảm thấy như thế nà o sau đó?
VÀO NGÀY PHẪU THUẬT
Không ăn hoặc uống – nhịn ăn uống [“Không ăn uống qua Ä‘Æ°á»ng miệng”]
Bệnh viện sẽ hÆ°á»›ng dẫn rõ rà ng cho bệnh nhân vá» việc nhịn ăn uống và bệnh nhân phải tuân thủ các chỉ định nà y. Trong khi gây mê, nếu bệnh nhân còn thức ăn hoặc thức uống trong dạ dà y thì sẽ có nguy cÆ¡ trà o ngược lên sau há»ng và trà n và o phổi. Äiá»u nà y có thể gây nghẹt thở hoặc tổn thÆ°Æ¡ng phổi nặng.
Trong trÆ°á»ng hợp cấp cứu [nhÆ° cần phẫu thuáºt do gãy xÆ°Æ¡ng nặng], bệnh nhân không có thá»i gian để nhịn ăn uống nên bác sÄ© sẽ dùng các kỹ thuáºt và loại thuốc để gây mê an toà n. Äiá»u nà y cÅ©ng sẽ được bác sÄ© gây mê giải thÃch cho bệnh nhân.
Tuy nhiên, việc nhịn ăn uống quá lâu trÆ°á»›c phẫu thuáºt cÅ©ng có thể gây bất lợi nên bác sÄ© gây mê có thể chỉ định cho bệnh nhân dùng thức uống năng lượng trong và i giá» trÆ°á»›c gây mê. Äá» nghị bệnh nhân nên tuân thủ chỉ định an toà n nà y.
Thuốc thÆ°á»ng dùng
Bệnh nhân nên tiếp tục dùng thuốc thÆ°á»ng ngà y của mình cho đến ngà y phẫu thuáºt, trừ khi bác sÄ© gây mê hoặc bác sÄ© phẫu thuáºt yêu cầu ngÆ°ng thuốc. Tuy nhiên, cÅ©ng có những trÆ°á»ng hợp ngoại lệ. Và dụ, nếu bệnh nhân dùng thuốc là m loãng máu [nhÆ° warfarin, aspirin hoặc clopidogrel], thuốc Ä‘iá»u trị tiểu Ä‘Æ°á»ng hoặc thảo dược, bệnh nhân phải được hÆ°á»›ng dẫn chi tiết. Nếu bệnh nhân không hiểu rõ, bác sÄ© gây mê hoặc bác sÄ© phẫu thuáºt sẽ hÆ°á»›ng dẫn cụ thể cho bệnh nhân.
Nếu cảm thấy không khoẻ
Nếu cảm thấy không khoẻ và o thá»i Ä‘iểm nháºp viện phẫu thuáºt, bệnh nhân cần thông báo cho bác sÄ© phẫu thuáºt và bác sÄ© gây mê. Tùy thuá»™c và o tình trạng bệnh và mức Ä‘á»™ khẩn cấp của ca phẫu thuáºt mà bệnh nhân có thể phải hoãn cho đến khi cảm thấy khoẻ hÆ¡n.
TƯ VẤN VỚI BÃC SĨ GÂY MÊ
Bác sÄ© gây mê sẽ tÆ° vấn vá»›i bệnh nhân trÆ°á»›c phẫu thuáºt để đánh giá phÆ°Æ¡ng pháp gây mê tốt nhất. Äồng thá»i cÅ©ng sẽ giải thÃch vá» phÆ°Æ¡ng pháp gây mê thá»±c hiện cho bệnh nhân. Bác sÄ© có thể chỉ định thá»±c hiện má»™t số xét nghiệm trÆ°á»›c phẫu thuáºt [chi phà khám tiá»n mê và xét nghiệm trÆ°á»›c phẫu thuáºt theo chỉ định của bác sÄ© không bao gồm trong gói phẫu thuáºt].
Việc chá»n lá»±a phÆ°Æ¡ng pháp gây mê sẽ tùy thuá»™c và o:Â
- Loại phẫu thuáºt;
- Bảng trả lá»i câu há»i của bệnh nhân;
- Tình trạng thể chất;
- Nguyện vá»ng của bệnh nhân và lý do lá»±a chá»n;
- Äá» nghị của bác sÄ© gây mê và lý do lá»±a chá»n;
- Thiết bị, nhân viên và những nguồn lực khác tại Bệnh viện FV.
Sau khi đã thảo luáºn vá» lợi Ãch, nguy cÆ¡ và nguyện vá»ng, bệnh nhân có thể cùng quyết định vá» phÆ°Æ¡ng pháp gây mê tốt nhất cho mình.
Thủ thuáºt gây mê sẽ không được thá»±c hiện cho đến khi bệnh nhân hiểu và đồng ý thá»±c hiện kế hoạch gây mê. Bệnh nhân có quyá»n từ chối nếu không đồng thuáºn vá»›i phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iá»u trị theo Ä‘á» nghị của bác sÄ© gây mê hoặc muốn biết thêm thông tin hay cần thêm thá»i gian để quyết định.
Sá» dụng thuốc tiá»n mê
Thuốc tiá»n mê là tên gá»i của những loại thuốc được sá» dụng trÆ°á»›c khi gây mê cho bệnh nhân. Ngà y nay, chúng không còn được sá» dụng thÆ°á»ng xuyên, nhÆ°ng nếu cần, bệnh nhân có thể yêu cầu bác sÄ© gây mê cung cấp.
Phần lá»›n thuốc tiá»n mê ở dạng viên hoặc nuá»›c để bệnh nhân có thể uống được, nhÆ°ng đôi khi thuốc ở dạng tiêm, thuốc đạn hoặc dạng hÃt.
Thuốc tiá»n mê có thể:
- Giảm hoặc giải tá»a lo âu
- Nừa nôn ói sau phẫu thuáºt
- Äiá»u trị các vấn Ä‘á» vá» sức khá»e hiện có
- Giảm Ä‘au sau phẫu thuáºt
Loại thuốc nà y có thể là m bệnh nhân cảm thấy buồn ngủ sau phẫu thuáºt. Bệnh nhân phải trì hoãn việc xuất viện trong ngà y nếu có dùng thuốc tiá»n mê.
Kim tiêm và thuốc gây tê tại chỗ dạng kem
Kim tiêm có thể được sá» dụng để khởi mê. Nếu thấy lo lắng, bệnh nhân có thể yêu cầu thoa kem gây tê lên cánh tay để là m tê vùng da nà y trÆ°á»›c khi rá»i khá»i lầu trại. Äiá»u dưỡng lầu trại sẽ thá»±c hiện Ä‘iá»u nà y cho bệnh nhân.
Truyá»n máu
Trong hầu hết các ca phẫu thuáºt, bệnh nhân sẽ bị mất máu. Nếu cần, bác sÄ© gây mê sẽ thay thế lượng máu mất Ä‘i bằng cách truyá»n các loại dịch khác và o tÄ©nh mạch. Nếu bệnh nhân mất nhiá»u máu, bác sÄ© gây mê sẽ cân nhắc khả năng truyá»n máu.
Nếu có dá»± kiến truyá»n máu, bác sÄ© gây mê sẽ thảo luáºn trÆ°á»›c vá»›i bệnh nhân.
Äôi khi, bệnh nhân cần phải truyá»n máu ngoà i dá»± kiến. Khi đó, bệnh nhân có quyá»n từ chối truyá»n máu, nhÆ°ng phải cam kết rõ rà ng vá»›i bác sÄ© gây mê và bác sÄ© phẫu thuáºt trÆ°á»›c phẫu thuáºt.
Tôi sẽ được truyá»n loại máu nà o?
Bác sĩ gây mê sẽ biết được nhóm máu của bệnh nhân thông qua hồ sơ bệnh án.
Thông thÆ°á»ng, bệnh nhân sẽ nháºn máu từ ngÆ°á»i tình nguyện [ngÆ°á»i hiến máu]. Máu do Bệnh viện Truyá»n máu và Huyết há»c tại Thà nh phố Hố Chà Minh cung cấp.
Tại sao bác sÄ© gây mê cần trì hoãn má»™t số ca phẫu thuáºt?
Äôi khi, bác sÄ© gây mê phát hiện má»™t số vấn Ä‘á» vá» sức khá»e của bệnh nhân có thể là m tăng nguy cÆ¡ khi gây mê hoặc phẫu thuáºt. Khi đó, tốt hÆ¡n hết là nên trì hoãn phẫu thuáºt cho đến khi vấn đỠđược xem xét hoặc Ä‘iá»u trị. Lý do trì hoãn phẫu thuáºt sẽ được thảo luáºn vá»›i bệnh nhân ngay và o thá»i Ä‘iểm đó. Mối quan tâm hà ng đầu của bác sÄ© gây mê chÃnh là sá»± an toà n của bệnh nhân.
Sẵn sà ng và o “phòng mổâ€
Má»™t số yêu cầu bệnh nhân cần thá»±c hiện để sẵn sà ng cho phẫu thuáºt.
Tắm rá»a và thay quần áo
- Tắm trÆ°á»›c phẫu thuáºt giúp là m sạch da và giảm nguy cÆ¡ nhiá»…m trùng. Bệnh nhân không được trang Ä‘iểm, thoa sữa dưỡng thể hoặc kem dưỡng da vì sẽ là m miếng dán của máy theo dõi tim và băng dán không dÃnh và o da.
- Bệnh nhân có thể đánh răng, nhưng không được nuốt
- Bệnh nhân phải mặc áo choà ng bệnh viện.
- Bệnh nhân không được sÆ¡n móng tay và há»i ý kiến bác sÄ© vá» móng tay giả vì chúng có thể là m ảnh hưởng đến việc theo dõi oxy.
- Buộc tóc nếu tóc dà i
Äồ tÆ° trang khi bệnh nhân và o khu vá»±c phòng mổ
- Tốt nhất là không nên mang theo tÆ° trang và o bệnh viện. Nếu có mang theo, Ä‘iá»u dưỡng sẽ sẵn lòng há»— trợ bệnh nhân cất giữ trong két sắt ở lầu trại. Bệnh viện FV không chịu trách nhiệm vá» những váºt dụng không được cất giữ trong két sắt.
Äi đến khu vá»±c phòng mổ
- Nếu cần gây mê, bệnh nhân phải tháo kÃnh, máy trợ thÃnh và răng giả và để lại trong phòng bệnh. Y công sẽ dùng xe đẩy để Ä‘Æ°a bệnh nhân Ä‘i, còn Ä‘iá»u dưỡng sẽ kiểm tra thông tin lần cuối và đi cùng bệnh nhân đến khu vá»±c phòng mổ. Cho phép hai thân nhân Ä‘i cùng bệnh nhân đến cá»a khu vá»±c phòng mổ nhÆ°ng không được và o bên trong vì đây là khu vá»±c vô trùng.
- Nếu có dùng thuốc an thần hoặc gây mê toà n thân, bệnh nhân sẽ được đặt Ä‘Æ°á»ng truyá»n tÄ©nh mạch ở cánh tay để truyá»n thuốc dá»… dà ng hÆ¡n.
Khu vực phòng mổ
- Khu vá»±c phòng mổ bao gồm khu vá»±c chá», phòng tiá»n mê, phòng mổ và phòng hồi tỉnh. Khu vá»±c nà y không giống những khoa khác trong bệnh viện vì trông kÃn đáo và lạnh lẽo hÆ¡n. Các phòng mổ được thắp sáng và không có ánh sáng tá»± nhiên.
- Nhiệt Ä‘á»™ trong khu vá»±c phòng mổ khá lạnh. Vì váºy Ä‘iá»u quan trá»ng là phải giữ ấm cÆ¡ thể, bệnh nhân có thể sá» dụng chăn nếu cảm thấy lạnh.
Nhân viên
Nhân viên phòng mổ thuá»ng mặc đồng phục, Ä‘eo khẩu trang và đội mÅ© trùm đầu. Vì váºy, nhân viên trông có vẻ giống nhau, nhÆ°ng bệnh nhân có thể nháºn ra bác sÄ© gây mê nếu đã từng gặp há».Â
Khu vá»±c tiếp nháºn
Nhân viên phòng mổ sẽ há»i há» tên và ngà y tháng năm sinh của bệnh nhân rồi đối chiếu vá»›i vòng Ä‘eo tay nháºn dạng và hồ sÆ¡ bệnh án của bệnh nhân. Nhân viên cÅ©ng sẽ há»i thêm các thông tin khác trong hồ sÆ¡ bệnh án để kiểm tra an toà n lần cuối nhằm đảm bảo bệnh nhân thá»±c hiện đúng phẫu thuáºt.
Phòng tiá»n mê
Bệnh nhân sẽ được Ä‘Æ°a và o phòng tiá»n mê, đôi khi và o thẳng phòng mổ. Ở đó sẽ có má»™t số nhân viên, bao gồm bác sÄ© gây mê [có thể khác bác sÄ© khám tiá»n mê], kỹ thuáºt viên gây mê và điá»u dưỡng phòng mổ
Tất cả quy trình kiểm tra bệnh nhân đã thá»±c hiện sẽ được lặp lại.Â
Bác sÄ© gây mê sẽ gắn thiết bị trên ngÆ°á»i bệnh nhân để theo dõi trong quá trình phẫu thuáºt:Â
- Tim: gắn miếng dán và o ngực [đo điện tâm đồ hoặc ECG]
- Huyết áp: đeo băng quấn đo huyết áp trên cánh tay
- Nồng độ oxy trong máu: kẹp đầu dò và o đầu ngón tay.
Äối vá»›i những ca đại phẫu, bệnh nhân cần nhiá»u thiết bị theo dõi hÆ¡n.
Thiết láºp Ä‘Æ°á»ng truyá»n
Bác sÄ© gây mê có thể cần tiêm thuốc và o tÄ©nh mạch. Kim tiêm sẽ được sá» dụng để luồn má»™t ống nhá»±a má»ng [kim luồn] và o tÄ©nh mạch ở mu bà n tay hoặc cánh tay. Kim luồn được băng dÃnh lại để tránh rÆ¡i ra ngoà i. Äôi khi cần thao tác nhiá»u lần má»›i có thể đặt kim luồn. Bệnh nhân cÅ©ng có thể chá»n vị trà đặt kim luồn.
Nếu không thể uống nÆ°á»›c trong nhiá»u giá» trÆ°á»›c phẫu thuáºt, hoặc bị mất nÆ°á»›c do nôn ói, bệnh nhân có thể rÆ¡i và o tình trạng mất nÆ°á»›c. Túi chứa dịch vô trùng pha thêm muối hoặc Ä‘Æ°á»ng có thể được truyá»n nhá» giá»t qua kim luồn để duy trì lượng dịch phù hợp trong cÆ¡ thể bệnh nhân. Khi cần máu, bác sÄ© cÅ©ng sẽ truyá»n qua Ä‘Æ°á»ng tÄ©nh mạch nà y
GÂY TÊ TẠI CHỖ VÀ GÂY TÊ VÙNG
Các phÆ°Æ¡ng pháp gây tê nà y thÆ°á»ng được thá»±c hiện khi bệnh nhân tỉnh táo, trong phòng tiá»n mê hoặc phòng mổ.
Do đó bệnh nhân có thể:
- Giúp bác sĩ gây mê giữ đúng tư thế.
- Thông báo cho bác sĩ gây mê nếu kim gây đau.
- Thông báo cho bác sĩ gây mê khi thuốc tê có tác dụng.
PhÆ°Æ¡ng pháp và vị trà tiêm thuốc gây tê tại chá»— hoặc gây tê vùng sẽ phụ thuá»™c và o loại phẫu thuáºt và cách giảm Ä‘au sau đó.
Gây tê tại chỗ
Thuốc gây tê tại chá»— sẽ được tiêm và o vùng phẫu thuáºt. Thuốc nà y cÅ©ng có thể được sá» dụng để gây tê vùng da trÆ°á»›c khi luồn dụng cụ sắc nhá»n và o, nhÆ° kim luồn để truyá»n tÄ©nh mạch.
Gây tê vùng
Gây tê tủy sống hoặc gây tê ngoà i mà ng cứng [loại gây tê vùng thÆ°á»ng gặp nhất], được sá» dụng cho những ca phẫu thuáºt ở phần ná»a dÆ°á»›i cÆ¡ thể.
Gây tê tủy sống là liá»u tiêm duy nhất chỉ mất và i phút để thuốc có tác dụng kéo dà i khoảng 2 giá». Không tiêm lặp lại để kéo dà i thá»i gian tác dụng.
Gây tê ngoà i mà ng cứng có thể cần ná»a giỠđể thuốc có tác dụng nhÆ°ng có thể giảm Ä‘au trong nhiá»u giá» và đôi khi và i ngà y sau phẫu thuáºt. Có thể tiêm lặp lại thuốc tê qua ống nhá»±a mảnh đặt ngoà i mà ng cứng.
Ngoà i ra còn có những phÆ°Æ¡ng pháp phong bế thần kinh ngoại biên khác mà bác sÄ© gây mê có thể Ä‘á» nghị cho các ca phẫu thuáºt đặc biệt.
Bắt đầu gây tê vùng
Một và i phương pháp gây tê tại chỗ hoặc an thần nhẹ có thể được thực hiện để giúp giảm khó chịu khi gây tê vùng.
Bác sÄ© gây mê sẽ yêu cầu bệnh nhân nằm yên để có thể gây tê vùng hoặc gây tê tại chá»—. Khi đâm kim và o, bác sÄ© gây mê sẽ há»i bệnh nhân có cảm giác tê rần hoặc choáng hay không.
Bệnh nhân có thể cảm thấy ấm và tê rần khi thuốc tê bắt đầu có tác dụng. Thông thÆ°á»ng, bệnh nhân sẽ cảm thấy phần thân thể đã gây tê không còn thuá»™c vá» mình nữa.
Phẫu thuáºt chỉ được tiến hà nh khi bệnh nhân và bác sÄ© gây mê chắc chắn rằng vùng phẫu thuáºt đã tê hoà n toà n.
Khi thuốc gây tê tại chỗ hoặc gây tê vùng có tác dụng, bác sĩ gây mê sẽ tiếp tục thực hiện theo kế hoạch mà bệnh nhân đã đồng ý.
Trong phòng mổ: gây tê tại chỗ hoặc gây tê vùng
Phòng mổ thÆ°á»ng báºn rá»™n vá»›i nhiá»u nhân viên chuẩn bị cho ca phẫu thuáºt và tiếng Ä‘á»™ng vang vá»ng khắp nÆ¡i. Nhân viên có thể mở nhạc. Bệnh nhân được di chuyển bằng xe đẩy đến bà n mổ. Thiết bị theo dõi sẽ được gắn lại, tiếng bÃp hiển thị nhịp tim sẽ bắt đầu và băng quấn được đặt quanh cánh tay để Ä‘o huyết áp thÆ°á»ng xuyên.
Sau gây tê tại chỗ hoặc gây tê vùng
- Sau phẫu thuáºt, bệnh nhân có thể gặp vấn Ä‘á» vá» tiểu tiện. Má»™t ống thông má»m và má»ng [catheter] có thể được đặt tạm thá»i và o bà ng quang để thông tiểu. Äiá»u nà y thÆ°á»ng xảy ra sau gây tê tủy sống hoặc gây tê ngoà i mà ng cứng, vì bệnh nhân không thể cảm nháºn được khi bà ng quang đầy.
- Sau khi gây tê vùng tại chá»— liên quan đến vùng chi dÆ°á»›i, bệnh nhân có thể cảm thấy bị yếu ngay cả khi đã phục hồi cảm giác bình thÆ°á»ng. Bệnh nhân vui lòng tuân thủ khuyến nghị khi đứng dáºy.
- Vùng cÆ¡ thể đã gây tê sẽ cần và i giỠđể phục hồi cảm giác. Thá»i gian từ 1 giỠđến khoảng 18 giá» tùy thuá»™c và o loại thuốc tê đã tiêm và khác nhau ở từng ngÆ°á»i.
Trong thá»i gian nà y, nhân viên phòng hồi tỉnh hoặc nhân viên lầu trại phải bảo đảm vùng gây tê được bảo vệ để không bị tổn thÆ°Æ¡ng. Khi đã hồi phục cảm giác, bệnh nhân có thể cảm thấy châm chÃch, nhÆ°ng tình trạng nà y sẽ nhanh chóng biến mất. Và o thá»i Ä‘iểm nà y, bệnh nhân cần thông báo cho nhân viên khi bắt đầu cảm thấy Ä‘au.
GÂY MÊ
Bắt đầu gây mê [dẫn mê]
Dẫn mê thÆ°á»ng được thá»±c hiện tại phòng tiá»n mê, nhÆ°ng bệnh nhân có thể được Ä‘Æ°a thẳng đến phòng mổ. Nếu có dùng thuốc tiá»n mê để giúp thÆ° giãn, sau nà y bệnh nhân có thể không nhá»› vá» những gì đã xảy ra.
Có hai phương pháp để bắt đầu gây mê:
- Thuốc mê được truyá»n qua kim luồn [phÆ°Æ¡ng pháp nà y thÆ°á»ng dà nh cho ngÆ°á»i lá»›n]
- Bệnh nhân hÃt khà gây mê và oxy qua mặt nạ.
Dẫn mê thÆ°á»ng diá»…n ra rất nhanh, và bệnh nhân sẽ mất ý thức trong khoảng má»™t phút hoặc lâu hÆ¡n. Khi đó, bệnh nhân thÆ°á»ng có cảm giác nhÆ° sắp ngất xỉu.
Nếu bệnh nhân cảm thấy Ä‘au khi truyá»n thuốc mê qua kim luồn, cần thông báo cho bác sÄ© gây mê.
Khi bệnh nhân đã mất ý thức, bác sÄ© gây mê sẽ tiếp tục truyá»n thuốc và o tÄ©nh mạch hoặc cho bệnh nhân hÃt khà gây mê [hoặc cả hai] để duy trì mê.
Trong phòng mổ: gây mê
Bác sÄ© gây mê hoặc kỹ thuáºt viên gây mê sẽ ở cạnh và liên tục theo dõi tình trạng của bệnh nhân, kiểm tra thiết bị theo dõi, Ä‘iá»u chỉnh thuốc gây mê và truyá»n dịch hoặc thuốc nếu cần.
Những loại thuốc sẽ cung cấp cho bệnh nhân trong khi gây mê:
- Thuốc gây mê giữ bệnh nhân ở trạng thái mê;
- Thuốc giảm Ä‘au giúp bệnh nhân không cảm thấy Ä‘au trong và sau phẫu thuáºt;
- Thuốc giãn cÆ¡ giúp bệnh nhân thÆ° giãn hoặc là m liệt cÆ¡ tạm thá»i;
- Kháng sinh giúp phòng ngừa nhiễm trùng;
- Thuốc chống nôn giúp bệnh nhân không nôn ói;
- Những thuốc khác tùy thuộc và o tình trạng thay đổi của bệnh nhân.
Bác sÄ© gây mê sẽ chá»n cách để bảo đảm bệnh nhân có thể thở dá»… dà ng. Cách Ä‘Æ¡n giản là bác sÄ© sẽ ngá»a đầu và nâng cằm bệnh nhân hoặc đặt ống ná»™i khà quản và o Ä‘Æ°á»ng thở. Giữ Ä‘Æ°á»ng thở thông thoáng là điá»u cần thiết để đảm bảo an toà n cho bệnh nhân.
Äối vá»›i má»™t số ca phẫu thuáºt, cần sá» dụng thuốc giãn cÆ¡ nhÆ°ng thuốc nà y có thể là m bệnh nhân ngÆ°ng thở. Bác sÄ© gây mê sẽ sá» dụng máy thở để trợ ‘thở’ cho bệnh nhân.
Khi kết thúc ca phẫu thuáºt, bác sÄ© gây mê sẽ ngừng cho thuốc gây mê. Nếu có dùng thuốc giãn cÆ¡ thì phải dùng thuốc hóa giải. Khi bác sÄ© gây mê chắc chắn là bệnh nhân có thể hồi tỉnh bình thÆ°á»ng thì sẽ chuyển bệnh nhân đến phòng hồi tỉnh.
Sau gây mê
Hầu hết bệnh nhân Ä‘á»u tỉnh lại trong phòng hồi tỉnh. Nhân viên phòng hồi tỉnh sẽ luôn túc trá»±c và tiếp tục theo dõi huyết áp, nồng Ä‘á»™ oxy trong máu và nhịp tim của bệnh nhân
- Bệnh nhân có thể được dùng thuốc giảm đau trước khi tỉnh lại, nhưng hãy thông báo với nhân viên nếu bệnh nhân cảm thấy đau.
- Oxy sẽ được cung cấp qua mặt nạ nhẹ bằng nhá»±a trong, che kÃn mÅ©i và miệng. HÃt oxy giúp duy trì nồng Ä‘á»™ oxy trong máu khi thuốc mê hết tác dụng. Nhân viên sẽ tháo mặt nạ ngay khi các nồng Ä‘á»™ được duy trì mà không cần thở oxy.
- Nếu bệnh nhân cảm thấy buồn nôn thì cần cung cấp thuốc chống nôn.
- Tùy và o loại phẫu thuáºt đã thá»±c hiện, bệnh nhân có thể cần thông tiểu. Äây là má»™t ống thông má»ng và má»m được đặt tạm thá»i và o bà ng quang để dẫn lÆ°u nÆ°á»›c tiểu.
- Khi đã hoà n toà n tỉnh táo, bệnh nhân sẽ được trả lại răng giả, máy trợ thÃnh và kÃnh.
- Bệnh nhân có thể bị rét run sau phẫu thuáºt. Khi đó, cần cung cấp má»n ấm cho bệnh nhân.
Khoa săn sóc tÃch cá»±c [ICU]
Sau má»™t số ca đại phẫu, bệnh nhân sẽ được chuyển đến khoa Săn sóc TÃch cá»±c. Nếu đã dá»± kiến Ä‘iá»u nà y, bác sÄ© nên thảo luáºn trÆ°á»›c vá»›i bệnh nhân. Nếu được chuyển đến đây, bệnh nhân có thể há»i bác sÄ© phẫu thuáºt, bác sÄ© gây mê, hoặc Ä‘iá»u dưỡng vá» những gì sẽ diá»…n ra.
SAU PHẪU THUẬT
Trở vỠlầu trại
Nhân viên phòng hồi tỉnh phải chắc chắn rằng bệnh nhân đã hồi tỉnh an toà n sau gây mê, và tất cả các thông số [nhÆ° huyết áp và mạch] Ä‘á»u ổn định trÆ°á»›c khi chuyển vá» lầu trại.
Loại phẫu thuáºt sẽ ảnh hưởng đến thá»i gian bệnh nhân có thể ăn uống trở lại. Sau ca tiểu phẫu, bệnh nhân có thể ăn uống ngay khi cảm thấy sẵn sà ng. Còn sau ca đại phẫu, bệnh nhân có thể ngồi dáºy và ăn uống trong vòng má»™t giá» sau khi tỉnh lại.
Sau đó, tôi sẽ cảm thấy nhÆ° thế nà o?Â
Äiá»u nà y sẽ tùy thuá»™c và o phÆ°Æ¡ng pháp gây mê và loại phẫu thuáºt đã thá»±c hiện, liá»u thuốc giảm Ä‘au đã sá» dụng và tổng trạng của bệnh nhân.
Hầu hết bệnh nhân Ä‘á»u cảm thấy khoẻ sau phẫu thuáºt.
Tuy nhiên, bệnh nhân có thể gặp má»™t số tác dụng phụ và cảm thấy buồn nôn, chóng mặt, rét run hoặc Ä‘au nhức toà n thân. Má»™t số ngÆ°á»i bị má» mắt, ngủ gà , Ä‘au há»ng, Ä‘au đầu và khó thở.
Bệnh nhân có thể gặp Ãt tác dụng phụ hÆ¡n nếu gây tê tại chá»— hoặc gây tê vùng và thÆ°á»ng cảm thấy ổn cho đến khi thuốc tê hết tác dụng. Khi đó, bệnh nhân có thể cần dùng thuốc giảm Ä‘au và có thể có tác dụng phụ từ các loại thuốc giảm Ä‘au nà y. Tuy nhiên, bệnh nhân phải dùng thuốc sá»›m theo chỉ định trÆ°á»›c khi thuốc mê hết tác dụng. Nếu không, bệnh nhân sẽ Ä‘au rất nhiá»u và khó kiểm soát hÆ¡n.
Äá» nghị giúp đỡ:Â
- Khi ra khá»i giÆ°á»ng lần đầu tiên [dù cảm thấy khá»e khi nằm trên giÆ°á»ng nhÆ°ng bệnh nhân vẫn có thể mệt lã hoặc nôn ói khi đứng dáºy lần đầu tiên].
- Nếu có gây tê tủy sống hay gây tê ngoà i mà ng cứng, chân của bệnh nhân có thể vẫn còn yếu hoặc tê trong và i giá», và không thể hồi phục hoà n toà n sức mạnh trong khoảng 12 giá».
- Yêu cầu Ä‘iá»u dưỡng há»— trợ khi ngồi dáºy lần đầu tiên sau khi gây tê tủy sống hoặc gây tê vùng tại chá»— cho chi dÆ°á»›i.
Äiá»u nà y giúp bệnh nhân phòng tránh nguy cÆ¡ té ngã.
GIẢM ÄAU
Việc giảm Ä‘au hiệu quả rất quan trá»ng. Nó giúp bệnh nhân không cảm thấy Ä‘au và hồi phục nhanh hÆ¡n. Bác sÄ© gây mê sẽ thảo luáºn vá» các phÆ°Æ¡ng pháp giảm Ä‘au khác nhau trÆ°á»›c phẫu thuáºt để bệnh nhân quyết định phÆ°Æ¡ng pháp giảm Ä‘au theo ý muốn.
Má»™t số ngÆ°á»i cần giảm Ä‘au nhiá»u hÆ¡n ngÆ°á»i khác. Tâm trạng lo âu cÅ©ng là m tăng cảm giác Ä‘au.
- Thuốc giảm Ä‘au có thể được tăng liá»u, dùng thÆ°á»ng xuyên, hoặc kết hợp vá»›i nhau;
- Äôi khi, Ä‘au là dấu hiệu cảnh báo vá» tình trạng không ổn nên bệnh nhân cần thông báo cho Ä‘iá»u dưỡng. Giảm Ä‘au tốt giúp ngăn ngừa biến chứng;
- Nếu bệnh nhân có thể hÃt thở sâu và ho dá»… dà ng sau phẫu thuáºt thì Ãt có khả năng nhiá»…m trùng ngá»±c;
- Nếu bệnh nhân có thể di chuyển thoải mái thì Ãt có khả năng hình thà nh cục máu đông [huyết khối tÄ©nh mạch sâu].
Việc giảm Ä‘au sẽ dá»… dà ng hÆ¡n nếu thá»±c hiện trÆ°á»›c khi cÆ¡n Ä‘au trở nên trầm trá»ng. Do đó, bệnh nhân phải yêu cầu há»— trợ ngay khi cảm thấy Ä‘au và tiếp tục dùng thuốc Ä‘á»u đặn.
PHÆ¯Æ NG PHÃP GIẢM ÄAU
Thuốc viên hoặc dạng uống
Các loại thuốc nà y được sá» dụng để Ä‘iá»u trị tất cả các cÆ¡n Ä‘au. Mất Ãt nhất 20 phút để thuốc phát huy tác dụng và cần dùng thuốc Ä‘á»u đặn. Bệnh nhân phải ăn, uống được và không nôn ói khi sá» dụng loại thuốc nà y.
Dạng tiêm
Khi cần, thuốc có thể được tiêm qua kim luồn và o tÄ©nh mạch hoặc tiêm bắp. Nếu tiêm bắp, mất từ 20 phút trở lên để thuốc phát huy tác dụng.Â
Thuốc đạn
Thuốc đạn dạng sáp được dùng qua Ä‘Æ°á»ng háºu môn [trá»±c trà ng]. Thuốc sẽ tan và dá»… dà ng Ä‘i và o cÆ¡ thể. Thuốc có Ãch khi bệnh nhân không thể nuốt hoặc dá»… nôn ói. Thuốc nà y thÆ°á»ng được dùng kết hợp vá»›i các phÆ°Æ¡ng pháp khác.
Bệnh nhân tự kiểm soát cơn đau [PCA]
Äây là má»™t phÆ°Æ¡ng pháp mà bệnh nhân sá» dụng máy để tá»± kiểm soát cÆ¡n Ä‘au của mình. Máy có gắn má»™t bÆ¡m tiêm chứa thuốc giảm Ä‘au opiate [xem trang [28]]. BÆ¡m tiêm nà y được nối vá»›i thiết bị cầm tay có nút bấm. Khi bấm nút, bệnh nhân sẽ nháºn má»™t liá»u nhá» thuốc giảm Ä‘au qua kim luồn.
Nếu bệnh nhân muốn biết thêm thông tin, hãy há»i bác sÄ© gây mê hoặc Ä‘iá»u dưỡng ở lầu trại vá» tà i liệu thông tin Bệnh nhân tá»± kiểm soát Ä‘au [PCA].
Gây tê tại chỗ và gây tê vùng
Các loại gây tê nà y rất hữu Ãch để giảm Ä‘au sau phẫu thuáºt.
LOẠI THUá»C DÙNG CHO BỆNH NHÂN
Thuốc giảm đau Opiates
Äây là loại thuốc thÆ°á»ng được sá» dụng cho những cÆ¡n Ä‘au nặng, bao gồm morphine, codeine và pethidine. Thuốc có thể cung cấp dÆ°á»›i dạng viên, tiêm hoặc qua máy tá»± kiểm soát Ä‘au. Thuốc cÅ©ng có thể được bổ sung và o thủ thuáºt gây tê tủy sống hoặc ngoà i mà ng cứng để kéo dà i thá»i gian và tăng hiệu quả giảm Ä‘au.
Má»™t số ngÆ°á»i có thể gặp tác dụng phụ – thÆ°á»ng gặp nhất là buồn nôn, nôn ói, ngứa, táo bón, và ngủ gà . Khi sá» dụng liá»u cao, thuốc có thể gây ra các vấn Ä‘á» vá» hô hấp và hạ huyết áp. Äiá»u dưỡng cần theo dõi chặt chẽ các triệu chứng nà y ở bệnh nhân. Các tác dụng phụ nêu trên có thể được Ä‘iá»u trị bằng thuốc khác. Phản ứng của bệnh nhân vá»›i loại thuốc opiates nà y rất đáng kể. Cứ ba ngÆ°á»i thì có má»™t ngÆ°á»i cảm thấy khó chịu khi sá» dụng thuốc. Nếu thuốc là m bệnh nhân nôn ói thì việc kiểm soát Ä‘au sẽ khó khăn hÆ¡n.
Các loại thuốc giảm đau khác
Các loại thuốc nhÆ° diclofenac hoặc ibuprofen có thể được sá» dụng trong khi gây mê dÆ°á»›i dạng thuốc đạn hoặc sau khi gây mê dÆ°á»›i dạng thuốc viên. Cần tháºn trá»ng khi sá» dụng cho những bệnh nhân có bệnh hen, bệnh tháºn, ợ chua hoặc loét dạ dà y. Ngoà i ra bệnh nhân cÅ©ng có thể sá» dụng paracetamol.
Äá»™i ngÅ© Ä‘iá»u trị Ä‘au
Bác sÄ© gây mê sẽ phụ trách giảm Ä‘au sau phẫu thuáºt. Má»™t bác sÄ© trong Ä‘á»™i ngÅ© nà y sẽ đến thăm khám cho bệnh nhân trÆ°á»›c ca đại phẫu để thảo luáºn vá» cách kiểm soát Ä‘au.
Äối vá»›i hẩu hết bệnh nhân, công việc của bác sÄ© gây mê sẽ kết thúc trong vòng má»™t hoặc hai giỠđối vá»›i phẫu thuáºt trong ngà y, hay má»™t hoặc hai ngà y đối vá»›i ca đại phẫu. Bác sÄ© gây mê sẽ tiếp tục công việc của mình bằng việc thăm khám bệnh nhân sau phẫu thuáºt [thăm khám háºu phẫu] và theo dõi tình hình bệnh nhân từ báo cáo của Ä‘á»™i ngÅ© Ä‘iá»u trị Ä‘au, khi cần.
Nếu có bất cứ vấn Ä‘á» nà o xảy ra trong quá trình gây mê là m ảnh hưởng đến bệnh nhân hoặc việc Ä‘iá»u trị, cần thông báo ngay cho bệnh nhân. Äiá»u nà y không chỉ vì quyá»n lợi của bệnh nhân mà còn giúp thông báo cho bác sÄ© có thể là ngÆ°á»i sẽ gây mê cho bệnh nhân sau nà y.
Tôi sẽ cảm thấy nhÆ° thế nà o sau phẫu thuáºt?
Bệnh nhân có thể cảm thấy mệt hoặc tháºm chà kiệt sức sau phẫu thuáºt hoặc và i ngà y sau phẫu thuáºt. Äiá»u nà y không hẳn là do gây mê. Mệt má»i có thể do nhiá»u nguyên nhân, bao gồm:
- Lo lắng trÆ°á»›c phẫu thuáºt
- Không ngủ đủ giấc trÆ°á»›c hoặc sau phẫu thuáºt
- Äau hoặc cảm thấy khó chịu trÆ°á»›c hoặc sau phẫu thuáºt
- Mất máu [do thiếu máu sau phẫu thuáºt]
- Tình trạng bệnh cần phẫu thuáºt
- Không ăn uống bình thÆ°á»ng trÆ°á»›c và sau phẫu thuáºt
- Tiêu hao năng lượng trong quá trình dưỡng bệnh
- Tổng trạng của bệnh nhân.
LỢI ÃCH VÀ RỦI RO CỦA GÂY MÊ
Gây mê an toà n
Gây mê đã là m cho nhiá»u cuá»™c phẫu thuáºt trở nên khả thi, và mang lại nhiá»u lợi Ãch to lá»›n. Hiện nay, các phẫu thuáºt thay khá»›p, cấy ghép ná»™i tạng, loại bá» mô bệnh có thể được thá»±c hiện cùng vá»›i sá»± thoải mái và an toà n cho bệnh nhân.
Lợi Ãch của gây mê là loại bá» cảm giác Ä‘au Ä‘á»›n và khó chịu. Lợi Ãch nà y cần phải được cân nhắc vá»›i các nguy cÆ¡ của gây mê và loại thuốc được sá» dụng. Äiá»u nà y sẽ tùy thuá»™c và o từng bệnh nhân. Tháºt khó để tách rá»i những nguy cÆ¡ nà y vá»›i nguy cÆ¡ của phẫu thuáºt/ thủ thuáºt và tổng trạng của bệnh nhân.
Nguy cơ của từng bệnh nhân sẽ tùy thuộc và o:
- Bệnh nhân có bệnh lý khác không?
- Yếu tố cá nhân như bệnh nhân có hút thuốc lá hoặc thừa cân không?
- Phẫu thuáºt có phức tạp, kéo dà i hoặc khẩn cấp không?
Má»—i bệnh nhân sẽ có các nguy cÆ¡ khác nhau mà há» sẵn sà ng chấp nháºn. Các bác sÄ© gây mê và bệnh nhân cÅ©ng có những quan Ä‘iểm khác nhau vá» việc đánh giá tầm quan trá»ng của nguy cÆ¡.
Äể hiểu rõ vá» nguy cÆ¡, bệnh nhân phải hiểu:
- Khả năng xảy ra nguy cơ
- Mức Ä‘á»™ nghiêm trá»ng của nguy cÆ¡
- Cách Ä‘iá»u trị nguy cÆ¡
Bác sÄ© gây mê có thể sá» dụng nhiá»u loại thuốc hoặc kết hợp chúng vá»›i nhau. Quá trình gây mê và phẫu thuáºt cà ng phức tạp thì khả năng gây biến chứng và tác dụng phụ cà ng cao [được liệt kê trong danh mục ở trang 32.
Bác sÄ© gây mê có trách nhiệm tÆ° vấn cho bệnh nhân vá» phÆ°Æ¡ng pháp gây mê mang lại lợi Ãch tốt nhất vá»›i nguy cÆ¡ thấp nhất có thể. Quyết định nà y rất khó khăn nhÆ°ng bác sÄ© gây mê sẽ há»— trợ để bệnh nhân Ä‘Æ°a ra lá»±a chá»n phù hợp.
Thuốc gây mê an toà n
Các loại thuốc mà bác sÄ© gây mê cung cấp cho bệnh nhân đã được sá» dụng hiệu quả trong thá»i gian dà i. Tại Việt Nam, tất cả các loại thuốc phải được Bá»™ Y tế phê duyệt trÆ°á»›c khi sá» dụng.
TỠrơi vỠthông tin thuốc gây mê dà nh cho bệnh nhân
TÆ°Æ¡ng tá»± nhÆ° paracetamol hoặc các loại thuốc khác mua tại nhà thuốc, nhà sản xuất luôn cung cấp tá» rÆ¡i vá» thông tin thuốc gây mê dà nh cho bệnh nhân. Tá» rÆ¡i nà y sẽ mô tả thuốc dùng để là m gì, hoạt Ä‘á»™ng nhÆ° thế nà o và tác dụng phụ ra sao nên bệnh nhân hãy há»i để được nháºn tá» rÆ¡i nà y.
TÃC DỤNG PHỤ VÀ BIẾN CHỨNG CỦA GÂY MÊ
Những nguy cơ của gây mê được xem như tác dụng phụ và biến chứng.
Tác dụng phụ là ảnh hưởng phụ của thuốc hoặc Ä‘iá»u trị. Những tác dụng nà y thÆ°á»ng được dá»± kiến nhÆ°ng đôi khi không thể tránh khá»i. Hầu hết tất cả phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iá»u trị [kể cả thuốc] Ä‘á»u có tác dụng phụ. Tác dụng phụ không mong muốn thÆ°á»ng không kéo dà i. Má»™t số có thể tá»± khá»i, hoặc có thể Ä‘iá»u trị. Và dụ nhÆ° Ä‘au há»ng hoặc nôn ói sau gây mê.
Biến chứng là những sá»± cố không mong muốn và ngoà i dá»± kiến do Ä‘iá»u trị. Và dụ nhÆ° dị ứng không mong muốn vá»›i thuốc hoặc tổn thÆ°Æ¡ng răng do khó đặt ná»™i khà quản. Nếu nguy cÆ¡ xảy ra sá»± cố là 1/10, nghÄ©a là 9/10 số bệnh nhân còn lại sẽ không gặp nguy cÆ¡
Rất thÆ°á»ng gặp chiếm tá»· lệ 1/10 số bệnh nhân.
ThÆ°á»ng gặp chiếm tá»· lệ 1/100 số bệnh nhân.
Ãt gặp chiếm tá»· lệ 1/1000 số bệnh nhân.
Hiếm gặp chiếm tỷ lệ 1/10.000 số bệnh nhân.
Rất hiếm gặp chiếm tỷ lệ 1/100.000 số bệnh nhân.
Cách sỠdụng danh mục nà y:
Danh mục nà y được chia là m ba phần liên quan đến thang đo.
Ngoà i ra, còn có một công cụ cho biết các tác dụng phụ hoặc biến chứng liên quan đến phương pháp gây mê.
RA = Có thể xảy ra khi gây tê vùng.
GA = Có thể xảy ra khi gây mê.
Tác dụng và biến chứng rất thÆ°á»ng gặp và thÆ°á»ng gặp
Cảm giác buồn nôn và nôn ói sau phẫu thuáºt GA RA
Trong má»™t số loại phẫu thuáºt, gây mê và thuốc giảm Ä‘au có khả năng gây buồn nôn hÆ¡n những phÆ°Æ¡ng pháp khác. Tình trạng nà y có thể được Ä‘iá»u trị bằng thuốc chống nôn có thể kéo dà i từ và i giỠđến và i ngà y.
Äau há»ng GA                                                                      Â
Nếu có đặt ná»™i khà quản trong Ä‘Æ°á»ng thở, bệnh nhân có thể bị Ä‘au há»ng. Tình trạng khó chịu hoặc Ä‘au kéo dà i từ và i giỠđến và i ngà y và có thể được Ä‘iá»u trị bằng thuốc giảm Ä‘au.Â
Chóng mặt và cảm thấy mệt lã GA RAÂ
Thuốc gây mê có thể gây hạ huyết áp và là m cho bệnh nhân cảm thấy mệt lã. Äiá»u nà y cÅ©ng có thể do mất nÆ°á»›c [khi bệnh nhân không thể uống đủ nÆ°á»›c]. Tình trạng nà y được Ä‘iá»u trị bằng cách truyá»n dịch hoặc thuốc [hoặc cả hai].Â
Rét run GA RAÂ
Bệnh nhân có thể rét run nếu bị lạnh trong quá trình phẫu thuáºt. Khi đó, bệnh nhân sẽ được giữ ấm trong và sau phẫu thuáºt bằng má»n thổi hÆ¡i ấm. Tuy nhiên, tình trạng rét run có thể xảy ra ngay cả khi bệnh nhân không bị lạnh, mà do tác dụng của thuốc mê.Â
Äau đầu GA RAÂ
Có nhiá»u nguyên nhân gây Ä‘au đầu, bao gồm thuốc mê, phẫu thuáºt, mất nÆ°á»›c và cảm giác lo âu. Hầu hết tình trạng nhức đầu sẽ cải thiện sau và i giá» và có thể được Ä‘iá»u trị bằng thuốc giảm Ä‘au. Äau đầu dữ dá»™i có thể xảy ra sau khi gây tê tủy sống hoặc gây tê ngoà i mà ng cứng [xem thông tin trên tá» rÆ¡i]. Nếu có xảy ra, Ä‘iá»u dưỡng nên má»i bác sÄ© gây mê đến thăm khám cho bệnh nhân. Bệnh nhân có thể cần phÆ°Æ¡ng pháp Ä‘iá»u trị đặc biệt cho tình trạng nà y.
Ngứa GA RAÂ
Äây là tác dụng phụ của thuốc giảm Ä‘au opiates [nhÆ° morphine], nhÆ°ng cÅ©ng có thể do dị ứng [nhÆ° thuốc, dịch vô trùng, chỉ khâu hoặc băng dán]. Nếu bị ngứa, bệnh nhân có thể được Ä‘iá»u trị bằng thuốc khác.
Äau nhức lÆ°ng GA RAÂ
DTrong quá trình phẫu thuáºt, bệnh nhân có thể nằm má»™t tÆ° thế trên bà n mổ cứng trong thá»i dan dà i. Bệnh nhân sẽ được chăm sóc cẩn tháºn để thay đổi tÆ° thế, nhÆ°ng má»™t số ngÆ°á»i vẫn cảm thấy khó chịu sau đó.
Äau GA RA
Thuốc có thể gây đau hoặc khó chịu khi tiêm và o.
Bầm tÃm và đau ở vị trà tiêm truyá»n GA RAÂ
Có thể xảy ra quanh vị trà tiêm và truyá»n dịch do vỡ tÄ©nh mạch má»ng, cá» Ä‘á»™ng của khá»›p lân cáºn, hoặc do nhiá»…m trùng. Thông thÆ°á»ng, tình trạng nà y sẽ tá»± khá»i mà không cần Ä‘iá»u trị, nhÆ°ng nếu bệnh nhân vẫn cảm thấy khó chịu, cần thay đổi vị trà truyá»n dịch.
Lú lẫn hoặc mất trà nhá»› GAÂ
Tình trạng nà y thÆ°á»ng xảy ra ở ngÆ°á»i lá»›n tuổi đã phẫu thuáºt dÆ°á»›i gây mê. Nó có thể do má»™t số nguyên nhân nhÆ°ng thÆ°á»ng là tạm thá»i và đôi khi là vÄ©nh viá»…n.Â
Nhiá»…m trùng ngá»±c GAÂ
Nhiá»…m trùng ngá»±c dá»… xảy ra ở những ngÆ°á»i hút thuốc, và có thể dẫn đến khó thở. Äó là lý do tại sao việc bá» hút thuốc lá trÆ°á»›c khi gây mê cà ng sá»›m cà ng tốt là rất quan trá»ng.Â
Vấn Ä‘á» vá» bà ng quang GA RAÂ
Sau má»™t và i số phẫu thuáºt và gây tê vùng [đặc biệt gây tê tủy sống hoặc gây tê ngoà i mà ng cứng], bệnh nhân nam có thể bị khó tiểu, và bệnh nhân nữ có thể bị són tiểu. Äể phòng ngừa tình trạng nà y, bệnh nhân có thể được đặt ống thông tiểu lúc thÃch hợp.Â
Äau cÆ¡ GA
Tình trạng nà y đôi khi xảy ra nếu bệnh nhân có dùng thuốc Suxamethonium. Äây là má»™t loại thuốc giãn cÆ¡ được dùng để phẫu thuáºt khẩn cấp khi dạ dà y bệnh nhân còn thức ăn.
Tác dụng phụ và biến chứng Ãt gặp
Khó thở GA RA
Má»™t số loại thuốc giảm Ä‘au có thể gây thở cháºm hoặc ngủ gà sau phẫu thuáºt. Nếu thuốc giãn cÆ¡ vẫn còn tác dụng [chÆ°a được hoá giải hoà n toà n], các cÆ¡ thở có thể bị yếu. Tác dụng phụ nà y có thể được Ä‘iá»u trị bằng thuốc khác.
Tổn thÆ°Æ¡ng răng, môi hoặc lưỡi GAÂ
Tổn thÆ°Æ¡ng nhẹ ở môi và lưỡi rất thÆ°á»ng gặp. Tổn thÆ°Æ¡ng răng Ãt gặp nhÆ°ng có thể xảy ra khi bác sÄ© gây mê đặt ống ná»™i khà quản và o Ä‘Æ°á»ng thở và dá»… xảy ra hÆ¡n khi bệnh nhân có răng yếu, miệng nhá», cổ cứng hay hà m nhá».
Bệnh lý có sẵn chuyển biến xấu GA RAÂ
Bác sÄ© gây mê phải luôn đảm bảo tình trạng sức khá»e của bệnh nhân phù hợp nhất có thể trÆ°á»›c phẫu thuáºt. Tuy nhiên, nếu bệnh nhân có tiá»n sá» nhồi máu cÆ¡ tim hoặc Ä‘á»™t quỵ thì khả năng các bệnh nà y chuyển biến xấu có thể xảy ra – dù có thể xảy ra ngay cả khi không phẫu thuáºt. Những bệnh lý khác nhÆ° tiểu Ä‘Æ°á»ng hoặc cao huyết áp cÅ©ng phải được theo dõi chặt chẽ và điá»u trị.
Thức tỉnh GA
Thức tỉnh là là tình trạng tỉnh lại trong má»™t giai Ä‘oạn phẫu thuáºt dÆ°á»›i gây mê. Tình trạng nà y xảy ra do bệnh nhân không được gây mê đủ liá»u để là m mất ý thức. Máy theo dõi được sá» dụng trong quá trình phẫu thuáºt để ghi lại liá»u thuốc mê trong cÆ¡ thể và khả năng đáp ứng của cÆ¡ thể vá»›i liá»u thuốc đó. Việc nà y thÆ°á»ng giúp bác sÄ© gây mê có thể đánh giá liá»u thuốc mê cần thiết để duy trì mê cho bệnh nhân. Nếu bệnh nhân nghÄ© là đã thức tỉnh trong khi phẫu thuáºt, cần thông báo cho bác sÄ©.
Biến chứng hiếm gặp hoặc rất hiếm gặpÂ
Tổn thÆ°Æ¡ng mắt GAÂ
Bác sÄ© gây mê sẽ rất cẩn tháºn để bảo vệ mắt cho bệnh nhân. Bệnh nhân sẽ được che mà mắt bằng băng dÃnh và sau đó được tháo băng trÆ°á»›c khi tỉnh dáºy. Tuy nhiên, dịch vô trùng có thể thấm qua băng, vải hoặc khăn phủ hoặc lúc tỉnh dáºy, bệnh nhân có thể dụi mắt sau khi tháo băng. Äiá»u nà y có thể gây tổn thÆ°Æ¡ng bá» mặt mắt, nhÆ°ng thÆ°á»ng là tạm thá»i và sẽ khá»i khi nhá» thuốc. Tình trạng mất thị lá»±c nghiêm trá»ng và vÄ©nh viá»…n có thể xảy ra, nhÆ°ng rất hiếm gặp.
Dị ứng nghiêm trá»ng vá»›i thuốc GA RA
Phản ứng dị ứng sẽ được nháºn biết và điá»u trị nhanh chóng. Các phản ứng nà y có thể dẫn đến tá» vong, ngay cả vá»›i ngÆ°á»i khoẻ mạnh nhÆ°ng rất hiếm gặp. Vì váºy, bác sÄ© gây mê muốn biết rõ vá» tiá»n sá» dị ứng của bệnh nhân hoặc gia đình bệnh nhân.Â
Tổn thÆ°Æ¡ng thần kinh GA RAÂ
Dây thần kinh có thể bị tổn thÆ°Æ¡ng [mất cảm giác hoặc tê liệt] do kim tiêm khi gây tê vùng hoặc do chèn ép trong khi phẫu thuáºt. Tình trạng nà y thay đổi theo phÆ°Æ¡ng pháp gây mê, nhÆ°ng thÆ°á»ng hiếm hoặc rất hiếm gặp. Hầu hết tình trạng tổn thÆ°Æ¡ng dây thần kinh là tạm thá»i, nhÆ°ng có má»™t số trÆ°á»ng hợp là vÄ©nh viá»…n.
Tá» vong GA RAÂ
Gây mê có thể gây tỠvong nhưng rất hiếm gặp. Ở Anh Quốc, cứ 1 triệu ca gây mê thì có khoảng 5 ca tỠvong.
HÆ° há»ng thiết bị GA RA
Thiết bị duy trì sá»± sống có thể bị hÆ° há»ng bao gồm máy cung cấp khà gây mê hoặc máy thở. Các mà n hình theo dõi sẽ cảnh báo ngay vấn Ä‘á» nà y.