PGS.TS. NGUYỄN PHÚ GIANG
ĐẠI HỌC THƯƠNG MẠI
Hiện nay, kiểm toán nội bộ đã được triển khai rộng rãi tại các ngân hàng thương mại, một số ngân hàng đã thực hiện tốt công tác kiểm toán nội bộ, đáp ứng được yêu cầu của các nhà quản trị, tuy nhiên, kiểm toán hoạt động tại nhiều đơn vị vẫn chưa thực sự hiệu quả do nhận thức của các nhà quản lý về chức năng, nhiệm vụ, vai trò của kiểm toán hoạt động còn chưa đúng đắn, dẫn đến bất cập trong kiểm toán hoạt động, còn mang nặng tính hình thức, thiếu tính chuyên nghiệp, hiệu quả thu được rất hạn chế hoặc có đơn vị chưa hề thực hiện loại hình kiểm toán này.Kiểm toán hoạt động là một công cụ hữu hiệu để kiểm tra, đánh giá tính phù hợp, hiệu quả hoạt động của doanh nghiệp nói chung và ngân hàng nói riêng. Việc sử dụng kiểm toán hoạt động của kiểm toán nội bộ để nâng cao hiệu quả quản lý đã trở thành xu hướng tất yếu của các tổ chức tín dụng ở Việt Nam.Thời gian qua, những biến động của thị trường tài chính đã làm gia tăng những rủi ro tài chính trong các ngân hàng thương mại. Xuất phát từ thực tế đó, các ngân hàng thương mại cần có một công cụ hữu hiệu để có thể đánh giá được tính hiệu quả, hiệu năng của các nguồn lực cũng như các dự án trong nội bộ tổ chức. Thực hiện công tác kiểm toán hoạt động nội bộ hiệu quả là giải pháp tối ưu mang tính chiến lược và cấp thiết trong điều kiện hiện nay đối với các ngân hàng thương mại. Tuy nhiên, thực tế hoạt động kiểm toán hoạt động của kiểm toán nội bộ tại ngân hàng mới được đề cập và áp dụng trong vài năm gần đây và quá trình thực hiện còn nhiều lúng túng, thiếu kinh nghiệm về cả lý luận lẫn thực tiễn.
Thực trạng kiểm toán hoạt động tại các ngân hàng thương mại ở Việt Nam hiện nay
Những mặt đã đạt được Qua khảo sát một số ngân hàng như Ngân hàng Đầu tư và Phát triển Việt Nam – BIDV, Ngân hàng CP Ngoại thương Việt Nam – VIETCOMBANK, Ngân hàng thương mại cổ phần An Bình - ABBANK, kiểm toán hoạt động là một trong các chức năng của kiểm toán nội bộ. Trong các chương trình kiểm toán nội bộ tại các ngân hàng này, mục tiêu của kiểm toán hoạt động luôn được đặt trong phần căn bản của mục tiêu cuộc kiểm toán nội bộ: Soát xét và đánh giá tính kinh tế và hiệu quả của các hoạt động; tính kinh tế và hiệu quả của việc sử dụng các nguồn lực; mức độ phù hợp giữa kết quả hoạt động đạt được với mục tiêu hoạt động.Tại đa số các ngân hàng được khảo sát, kiểm toán nội bộ chỉ xây dựng chương trình kiểm toán với nội dung chủ yếu là kiểm toán tuân thủ mà chưa nhằm kiểm tra hiệu suất và hiệu quả hoạt động kinh doanh. Do đó, các vấn đề ghi nhận trong quá trình kiểm toán mới chỉ dừng lại ở mức độ phản ánh, chưa đánh giá xác thực tổng thể về hoạt động kinh doanh nói chung và kết quả tài chính nói riêng. Điều này có nguy cơ dẫn đến rủi ro kiểm soát - tức là báo cáo kiểm toán hoặc không đủ, không đúng, không kịp thời hoặc không đưa ra được biện pháp ngăn chặn và xử lý rủi ro phù hợp. Trong các ngân hàng trên, kiểm toán hoạt động được thực hiện chủ yếu ở những nghiệp vụ như hoạt động tín dụng [chú trọng nhất], hoạt động huy động vốn. Các hoạt động khác như hoạt động xây dựng cơ bản, kinh doanh tiền tệ, kho quĩ...chưa được kiểm soát chặt chẽ. Kiểm toán hoạt động nhằm mục tiêu chủ yếu là đưa ra mức độ an toàn cho Ban lãnh đạo ngân hàng liên quan đến công tác quản lý rủi ro và hiệu quả của hệ thống ngân hàng; tìm kiếm những bất ổn và thiếu sót trong hoạt động của ngân hàng để đưa ra các biện pháp chấn chỉnh nhằm bảo vệ tài sản; giám sát và đánh giá tính hiệu quả của công tác quản lý rủi ro của ngân hàng, đồng thời báo cáo những phát hiện cho ban lãnh đạo ngân hàng.Bộ phận kiểm toán nội bộ đã phát huy tính tự lực, tích cực, chủ động trong kiểm toán hoạt động để có thể dễ dàng phát hiện những sai phạm, những bất hợp lý, chỉnh sửa kịp thời, tránh những rủi ro có thể xảy ra. Tuy nhiên, nhân sự của bộ máy kiểm toán nội bộ các ngân hàng thương mại được khảo sát chưa đồng đều về chuyên môn nghiệp vụ ngân hàng nên chưa có đủ kỹ năng cần thiết trên tất cả các mặt nghiệp vụ để hoàn thành tốt công tác được giao. Các bước, qui trình kiểm toán nội bộ trong đó có kiểm toán hoạt động được thực hiện đúng qui định của Hội sở ngân hàng. Kiểm toán hoạt động tại các ngân hàng về cơ bản đã thực hiện một cách sát sao chặt chẽ trên cơ sở đó đưa ra được các biện pháp hữu hiệu, kịp thời xử lý những vấn đề phát sinh trong hoạt động tín dụng và các hoạt động khác của ngân hàng thương mại.
Những mặt tồn tại
Việc tập hợp thông tin của kiểm toán hoạt động tại một số ngân hàng được khảo sát thường không trọng tâm, không tập trung vào các hoạt động có rủi ro cao. Điều này do đặc điểm khối lượng tài liệu kiểm toán nhiều, địa điểm phát sinh trải khắp các chi nhánh ngân hàng.
Một số kiến nghị đối với Ngân hàng Nhà nước
Các qui định, nguyên tắc kiểm toán hoạt động tại các ngân hàng thương mại
Ngân hàng nhà nước với vai trò là cơ quan ban hành các quy chế, chính sách cho các tổ chức tín dụng, liên quan đến kiểm toán hoạt động trong các ngân hàng thương mại, cần quan tâm đến một số vấn đề sau:- Ngân hàng Nhà nước nên có biện pháp chế tài nghiêm túc đối với các tổ chức tín dụng không tuân thủ các quy định về kiểm toán tính hiệu quả, hiệu lực, tính kinh tế và quản lý rủi ro; nâng cao vai trò và trách nhiệm của Hội đồng quản trị, Ban điều hành tổ chức tín dụng đối với Ngân hàng Nhà nước trong trường hợp tổ chức tín dụng không thực hiện hoặc thực hiện không đầy đủ các quy định của Ngân hàng Nhà nước. - Ngân hàng Nhà nước cần có một quy định chung về quản trị ngân hàng cho hệ thống các tổ chức tín dụng Việt Nam, đặc biệt là các ngân hàng thương mại trên cơ sở từng bước thực hiện các chuẩn mực quản lý rủi ro theo Hiệp ước Basel II, xây dựng cơ chế giám sát có sự phối hợp chặt chẽ giữa Chính phủ, Ngân hàng Nhà nước Việt Nam, Bộ Tài chính, Tổ chức bảo hiểm tiền gửi [DIV] và Ủy ban Chứng khoán Nhà nước. - Xây dựng các tiêu chuẩn 3E cho các ngân hàng thương mại để giám sát rủi ro trong hoạt động ngân hàng theo hướng đảm bảo khả năng cảnh báo sớm đối với các ngân hàng thương mại “có vấn đề” và cảnh báo về các rủi ro trong hoạt động ngân hàng. Ban hành quy định đánh giá, xếp hạng các ngân hàng thương mại theo các tiêu chí 3E. - Tăng cường quan tâm chỉ đạo và hỗ trợ cho công tác kiểm toán hoạt động của các ngân hàng thương mại thông qua việc cập nhật phổ biến kinh nghiệm của các ngân hàng thương mại trong và ngoài nước.Các giải pháp hỗ trợ công tác kiểm toán hoạt động tại các ngân hàng thương mại
Để trợ giúp cho các ngân hàng thương mại trong việc thực hiện kiểm toán hoạt động, Ngân hàng Nhà nước cần quan tâm đến việc hoàn thiện qui chế về kiểm toán hoạt động và các quy định nghiệp vụ của kiểm toán hoạt động trong các ngân hàng thương mại.
- Đẩy mạnh kiểm toán hoạt động trong các ngân hàng thương mại cũng đòi hỏi Ngân hàng Nhà nước được hiện đại hóa để thông tin nhận được kịp thời, nhanh chóng và chính xác, trên cơ sở đó đổi mới và nâng cao hiệu quả phương pháp giám sát ngân hàng cho phù hợp với sự phát triển của công nghệ thông tin, công nghệ ngân hàng, đồng thời áp dụng các nguyên tắc cơ bản về giám sát ngân hàng theo Basel I và từng bước tiến tới thực hiện các nguyên tắc, chuẩn mực cơ bản của Basel II sau năm 2010.
Tài liệu tham khảo
1. Quy chế tổ chức và hoạt động của Ban Kiểm soát ban hành theo Quyết định số 143/2005/QĐ-HĐQT ngày 27/10/2005 của Hội đồng Quản trị NHTM.2. Kết quả tư vấn của Dự án tư vấn hỗ trợ thực hiện kế hoạch tái cơ cấu NHTM do IFG-Development Initives Ltd thực hiện trong khuôn khổ khoản tài trợ ASEM do ngân hàng thế giới quản lý.3. Kiểm toán – Lý thuyết và thực hành, John Dunn, Nhà xuất bản Thống kê 4. Auditing and Assurance Services, Jack C.Robertson – Thimothy J. Louwers.
5. Modern Auditing, Australia, 1996
Theo Tạp chí Kiểm toán số 7/2011