Một trong những yếu tố quyết định thời điểm uống thuốc chính là sự tương tác giữa thuốc với thức ăn. Một số loại thuốc sẽ hấp thu, phân phối hay chuyển hóa nhanh hay chậm tùy thuộc vào tình trạng dạ dày [rỗng hay đầy thức ăn]. Hơn nữa một số loại thuốc còn gây ra khó chịu và kích ứng dạ dày. Vì vậy việc tư vấn cho bệnh nhân về thời điểm uống thuốc là rất cần thiết.
Đa phần những trường hợp thức ăn làm tăng hấp thu thuốc đều được tận dụng để tăng nồng độ thuốc trong máu. Tuy nhiên, với những thuốc mà nồng độ máu quá cao có thể gây độc thì nên tránh uống vào bữa ăn. Những thuốc bị thức ăn làm giảm hấp thu thì phải uống xa bữa ăn. Các trường hợp còn lại nên uống vào bữa ăn để giảm tác dụng không mong muốn trên đường tiêu hóa.
Bảng dưới đây trình bày một số thuốc/nhóm thuốc đặc biệt nên uống lúc đói [1h trước khi ăn hay 2h sau khi ăn] hay uống trước bữa ăn [từ 30 phút đến 1h]:
Ds. Đặng Thương - Khoa Dược, vật tư - TBYT
Một trong những yếu tố quyết định thời điểm uống thuốc chính là sự tương tác giữa thuốc với thức ăn. Một số loại thuốc sẽ hấp thu, phân phối hay chuyển hóa nhanh hay chậm tùy thuộc vào tình trạng dạ dày [rỗng hay đầy thức ăn]. Hơn nữa một số loại thuốc còn gây ra khó chịu và kích ứng dạ dày. Vì vậy việc tư vấn cho bệnh nhân về thời điểm uống thuốc là rất cần thiết.
Đa phần những trường hợp thức ăn làm tăng hấp thu thuốc đều được tận dụng để tăng nồng độ thuốc trong máu. Tuy nhiên, với những thuốc mà nồng độ máu quá cao có thể gây độc thì nên tránh uống vào bữa ăn. Những thuốc bị thức ăn làm giảm hấp thu thì phải uống xa bữa ăn. Các trường hợp còn lại nên uống vào bữa ăn để giảm tác dụng không mong muốn trên đường tiêu hóa.
Bảng dưới đây trình bày một số thuốc/nhóm thuốc đặc biệt nên uống lúc đói [1h trước khi ăn hay 2h sau khi ăn] hay uống trước bữa ăn [từ 30 phút đến 1h].
Nhóm thuốc | Thuốc | Biệt dược | Thời gian sử dụng | Chú ý | ||
THUỐC KHÁNG SINH | ||||||
Tetracycline | Doxycycline | Doxycycline 100mg |
| Tránh uống cùng với sữa | ||
Macrolide | Erythromycin [dạng base hay stearat] | Erythromycin 250/500mg |
| - Trước ăn 1h - Nếu bị kích ứng tiêu hóa thì uống cùng bữa ăn | ||
Roxithromycin | Ruxict 150mg Dorolid 150mg | |||||
Azithromycin | Aziefti 500mg PymeAZI 500 |
| Uống 1h trước hay 2h sau khi dùng thuốc kháng acid | |||
THUỐC TIÊU HÓA | ||||||
Ức chế bơm proton | Esomeprazole | Colaezole 20mg Esomeprazol Stada 20mg SaVi Esomeprazole 40mg Nexium Mups tab 40mg |
| - Trước ăn 30 phút - Không được nghiền, bẻ đôi | ||
Lansoprazole | Scolanzo 30mg | |||||
Omeprazole | Omeprazol 20mg Prazav 20mg | |||||
Rabeprazole | Barole 10mg Pariet 10mg Acilesol 20mg Arpizol 20mg | |||||
Pantoprazole | Bio-panto 40mg | |||||
Sucralfat | Sucralfat | Eftisucral 1g Sucrate gel 1g/5ml Fudophos 1g gel |
| Trước ăn 30 phút | ||
Chống nôn | Domperidone | Domperidone gsk 10mg | ||||
Men vi sinh | Men vi sinh | Bidisubtilis Normagut 250mg | ||||
Thuốc nhuận tràng | Sorbitol | Sorbitol 3,3% | Trước ăn 10 phút | |||
THUỐC TIM MẠCH | ||||||
Ức chế men chuyển | Captopril | Captopril 25mg Taguar 25mg |
| Trước ăn sáng 1h | Tránh thực phẩm chứa Kali: chuối, phomat, thịt bò; thuốc chứa kali… | |
Perindopril | Coversyl Perindopril Erbumine |
| Trước ăn sáng 15 phút | |||
Imidapril | Tanatril 5mg Imidagi 5mg |
| ||||
Glycoside | Digoxin | Digoxin 0,25mg |
| Tránh uống thuốc cùng thực phẩm chứa nhiều chất xơ hay cam thảo. | ||
HORMONE | ||||||
Thyroid | Levothyroxin | Tamidan |
| - Trước ăn sáng 30 phút - Thận trọng khi dùng các thực phẩm như đậu tương, quả óc chó, thực phẩm chứa nhiều chất xơ. | ||
THUỐC CHỐNG THIẾU MÁU | ||||||
Ion | Fe[++] | Bidiferon Tardyferon B9 Pymeferon B9 |
| - Trước ăn 1h - Nếu kích ứng tiêu hóa có thể uống sau ăn 2h | ||
THUỐC MIỄN DỊCH | ||||||
Thuốc ức chế miễn dịch | Mycophenolate | Cellcept 250/500mg |
| - Không được nghiền, bẻ đôi. - Không dùng cùng thuốc kháng acid chứa Magie và Nhôm. | ||
Uống trước bữa ăn Uống lúc đói [1h trước khi ăn hay 2h sau khi ăn]
Biên soạn: Tổ Dược lâm sàng-Khoa Dược Bệnh viện Đại học Y Dược Huế
Với thức ăn, mỗi loại thuốc uống có nguyên tắc riêng có những yếu tố lợi, hại ảnh hưởng đến hiệu quả của thuốc. Vậy viên thuốc có quan hệ gì với bữa ăn, tuy không phải là tất cả nhưng có một số thuốc điều trị có mối quan hệ ràng buộc này. Muốn kết quả điều trị tốt cần phải tuân theo cách uống.
Thuốc với dạ dày, những điều nên biết
Thức ăn cần được acid dạ dày phân hủy lớp màng bao quanh, tạo điều kiện để các men tiêu hóa trong dạ dày, ruột, tụy ngấm vào và tiêu hóa thức ăn. Nếu không có acid thì lớp màng khó bị tiêu hủy và các men này khó lách được vào. Trong khi có bệnh và uống thuốc, chúng ta vẫn cần phải ăn, vậy chúng có ảnh hưởng tới nhau như thế nào?
Nồng độ trong máu của một loại thuốc uống phụ thuộc vào mức hấp thu của nó qua đường tiêu hóa. Một số yếu tố của dạ dày như pH dịch vị, dạ dày rỗng hoặc đầy thức ăn... có ảnh hưởng tới quá trình hấp thu thuốc làm tăng hoặc giảm hiệu suất điều trị. Dạ dày rỗng, hay khi chứa nhiều thức ăn có độ pH khác nhau: khi no pH tăng đến 3 hoặc hơn nữa tùy thuộc chế độ ăn, nhưng khi đói dịch dạ dày sẽ tăng tính acid độ pH chỉ còn khoảng 1,7-1,8, thuốc sẽ thay đổi hấp thu tùy theo pH. Mặt khác, dạ dày khi no hay đói cũng có ảnh hưởng đến tốc độ di chuyển của thuốc. Uống thuốc vào lúc đói chỉ cần 10 - 30 phút là thuốc từ dạ dày xuống ruột, nhưng nếu uống vào lúc no tốc độ di chuyển thuốc sẽ chậm, phải mất 1-4 giờ mới qua khỏi dạ dày. Vậy, nếu uống thuốc khi ăn no thuốc sẽ tồn lâu ở dạ dày, hậu quả tốt hay xấu còn tùy theo từng loại thuốc điều trị.
Uống thuốc đúng lúc để đạt hiệu quả chữa bệnh. |
Những thuốc cần uống lúc no
Đó là các loại thuốc mà kích thước hạt chịu ảnh hưởng cùng với độ hấp thu như nitrofurantoin [điều trị nhiễm khuẩn cấp hoặc mạn tính ở niệu đạo], griseofulvin [thuốc kháng sinh điều trị các loại nấm ngoài da], spironolacton [điều trị xơ gan cổ trướng, phù nề]... nên uống trong bữa ăn thì dịch dạ dày và thức ăn sẽ nhào nặn giúp các hạt thuốc trộn đều làm tăng độ ẩm và dễ hấp thu. Với các thuốc tan mạnh trong dầu mỡ như sulfamid, griseofulvin, phenytoin [trị động kinh và các cơn tâm thần vận động]... thì nên uống trong bữa ăn giàu chất béo. Phần lớn các thuốc kháng nấm ketoconazol nên uống trong bữa ăn để giảm bớt các hiện tượng không dung nạp đường tiêu hóa và cải thiện sự hấp thu, nhưng cần tránh uống rượu.
Các vitamin nhất là nhóm hòa tan trong chất béo như vitamin A, D, E, K thì nên uống trong bữa ăn hoặc ngay sau bữa ăn để dầu mỡ có trong thức ăn giúp vitamin dễ hòa tan, cơ thể hấp thu tốt.
Các thuốc chống viêm hạ nhiệt giảm đau không steroid: aspirin, ibuprofen, ketoprofen, diclofenac, kèm với nguy cơ loét dạ dày, cần uống thuốc vào bữa ăn và không được uống rượu.
Các thuốc chống sốt rét như chloroquin [niraquin], proguanil [paludein], mefloquin [lariam]: uống vào cuối bữa ăn để cải thiện sự dung nạp đường tiêu hóa.
Những thuốc cần uống xa bữa ăn
Thuốc kháng sinh tetracyclin dễ tạo phức với ion canxi hóa trị 2 [Ca 2 trong thức ăn nhất là sữa], hay các cation kim loại khác có trong thức ăn làm biến đổi tính chất của thuốc mất tác dụng kháng sinh. Bởi vậy, cần uống tetracyclin và các biệt dược của nó cách xa bữa ăn [trước hoặc sau bữa ăn ít nhất 1,5 - 2 giờ]. Với thuốc kháng sinh ampicilin cũng dễ bị ức chế bởi thức ăn, không nên uống ngay sau bữa ăn; tuy nhiên, amoxycilin [chỉ định như ampicilin] thì không bị ức chế bởi thức ăn. Với đa số các kháng sinh nhóm macrolid [erythromycin, spiramycin, josamycin…] sự hấp thu sẽ tốt hơn nếu dùng xa bữa ăn và nên uống vào lúc đói; đối với erythromycin nên uống ngay trước bữa ăn. Cefalexin [ceporexin, reforal], oxacilin phải uống xa bữa ăn để hấp thu tốt hơn.
Những thuốc có tác dụng phụ gây nôn do cơ chế trung ương như opiat, thuốc chống ung thư... thì cần phải uống xa bữa ăn.
Thuốc nhuận tràng làm trơn [dầu paraffin] nên uống một lần vào buổi sáng, xa các bữa ăn để tránh cản trở hấp thu các vitamin tan trong chất béo [A, D, E, K].
Những thuốc không liên quan với bữa ăn
Đó là những thuốc không bị thức ăn làm ảnh hưởng đến hấp thu hoặc phá hỏng, có thể uống vào lúc nào cũng được. Thí dụ, với các kháng sinh nhóm quinolon [norfloxacin, ofloxacin, ciprofloxacin…] có thể uống trong hoặc ngoài bữa ăn, sự hấp thu không bị ảnh hưởng. Amoxycilin [clamoxil] cũng vậy, có thể uống trong khi ăn hoặc ngoài bữa ăn. Thuốc tadalafil [chữa rối loạn cương dương] sự hấp thu thuốc không liên quan tới bữa ăn và thời điểm dùng thuốc, có thể uống tùy ý. Các thuốc tránh thai dạng uống có thể uống trong hoặc ngoài bữa ăn cũng được, nhưng cần phải uống vào giờ cố định sáng hoặc tối.
BS. Vũ Hướng Văn