Trong nghiên cứu khoa học ở các môn thuộc khoa học xã hội và nhân văn thường dùng một hệ thống các phương pháp nghiên cứu khác nhau, trong đó phương pháp điều tra bằng bảng hỏi [điều tra viết] là một phương pháp phổ biến.
Trong nghiên cứu khoa học ở các môn thuộc khoa học xã hội và nhân văn thường dùng một hệ thống các phương pháp nghiên cứu khác nhau, trong đó phương pháp điều tra bằng bảng hỏi [điều tra viết] là một phương pháp phổ biến. Chúng tôi xin được chia sẻ với bạn đọc những nội dung cơ bản cũng như kỹ thuật xây dựng và sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi trong nghiên cứu Tâm lý học.
1. Định nghĩa
Phương pháp điều tra bằng bảng hỏi [phương pháp ăng két] là một phương pháp phỏng vấn viết, được thực hiện cùng một lúc với nhiều người theo một bảng hỏi in sẵn. Người được hỏi trả lời ý kiến của mình bằng cách đánh dấu vào các ô tương ứng theo một quy ước nào đó.
2. Cấu trúc của bảng hỏi
PHIẾU TRƯNG CẦU Ý KIẾN
[Dành cho ai…]
* Mở đầu:
– Ý nghĩa, vai trò của vấn đề nghiên cứu.
– Hướng dẫn trả lời.
* Nội dung: Hệ thống câu hỏi.
* Vài nét về người điều tra.
* Lời cảm ơn!
3. Hệ thống câu hỏi
* Câu hỏi mở: Là loại câu hỏi không có đáp án trả lời sẵn mà người trả lời phải tự điền ý kiến của mình vào đó.
Ví dụ : Tại sao bạn thi vào Trường Đại học Cảnh sát nhân dân?
* Câu hỏi đóng: Là loại câu hỏi có đáp án trả lời sẵn mà người trả lời chỉ đọc và đánh dấu vào những ý kiến, mức độ phù hợp với cá nhân [để cách một số dòng].
Ví dụ : Trong những lý do sau đây, lý do nào khiến bạn thi vào Trường Đại học Cảnh sát nhân dân? Trả lời bằng cách đánh dấu [+] vào những ý kiến phù hợp với bản thân:
– Nghề có ý nghĩa xã hội sâu sắc £
– Nghề có truyền thống gia đình £
– Nghề mà bản thân mơ ước từ nhỏ £
– Nghề mà học xong, ra trường có việc làm ngay £
– Nghề được bao cấp trong quá trình học tập, rèn luyện £
* Ưu điểm:
– Câu hỏi mở: Khai thác được hết ý kiến của người trả lời.
– Câu hỏi đóng: Dễ xử lý, dễ khái quát hóa vấn đề.
* Hạn chế:
– Câu hỏi mở: Khó xử lý, khó khái quát hóa vấn đề.
– Câu hỏi đóng: Ép người trả lời theo ý kiến của nhà nghiên cứu, độ khách quan không cao.
* Các loại câu hỏi đóng:
a] Theo mức độ trả lời, gồm có 4 loại sau:
– Câu hỏi đóng có 2 mức độ trả lời: [có hoặc không].
+ Ví dụ: Trước khi phạm tội, anh [chị] có xác định rằng mình có thể bị bắt không?
+ Cách xử lý: Tính phần trăm [%].
– Câu hỏi đóng có 3 mức độ trả lời: Thường người ta ghép câu hỏi.
+ Ví dụ: Hứng thú của bạn như thế nào với các môn học dưới đây? Trả lời bằng cách đánh dấu [+] vào các mức độ phù hợp với từng môn học theo ý kiến của bạn.
|
S TT |
Môn học |
Mức độ |
||
|
Thích |
Bình thường |
Không thích |
||
|
1 |
Tâm lý đại cương |
x |
||
|
2 |
Luật TTHS |
x |
||
|
3 |
Chiến thuật ĐTHS |
x |
+ Cách xử lý:
@ Xử lý từng ý một.
@ Cho điểm: Thích cho 3 điểm; bình thường cho 2 điểm; không thích cho 1 điểm.
@ Công thức tính:
[n1 x 3] + [n2 x 2] + [n3 x 1]
n =
– Câu hỏi đóng 4 mức độ trả lời : [rất thích, thích, bình thường, không thích].
+ Xử lý từng câu một.
+ Cho điểm tương ứng các mức độ: 4; 3; 2; 1 và tính như trên.
– Câu hỏi đóng có 5 mức độ trả lời: [rất thích, thích, bình thường, không thích, chán ghét].
+ Xử lý từng câu một.
+ Cho điểm tương ứng các mức độ: + 2; + 1; 0; – 1; – 2.
+ Tính theo công thức trên, kết quả có thể là âm hoặc dương.
@ Sau dấu âm càng lớn bao nhiêu thì càng ghét bấy nhiêu.
@ Sau dấu dương càng lớn thì càng thích bấy nhiêu.
Loại câu hỏi này, dải tần lựa chọn nhiều hơn, cho phép ta có thể kết luận ngược chiều.
b] Theo nội dung trả lời:
Một câu hỏi có 5 câu trả lời, nhưng trong 5 câu trả lời chỉ có 01 câu đúng, lựa chọn 01 câu đúng. Câu hỏi đóng loại này là câu hỏi chủ yếu để nắm bắt mức độ nắm vững tri thức của người được điều tra. Trong hai loại câu hỏi trên thì thường sử dụng loại câu hỏi đóng theo mức độ.
4. Ưu, nhược điểm khi sử dụng phương pháp điều tra bằng bảng hỏi
– Ưu điểm:
+ Có thể điều tra được trên diện rộng về mặt địa lý, một số lượng lớn khách thể nghiên cứu trong thời gian ngắn.
+ Dễ khái quát vấn đề vì phương pháp này cho phép làm theo số đông, càng đông càng dễ khái quát.
+ Đơn giản về thiết bị và dễ sử dụng.
+ Mang tính chủ động cao.
– Hạn chế:
+ Phương pháp này tiếp cận nghiên cứu tâm lý con người dưới góc độ nhận thức luận, tức là thông qua câu trả lời để suy ra về mặt tâm lý cho nên nhiều khi không đảm bảo độ khách quan và tính trung thực của kết quả nghiên cứu.
+ Tốn kém về mặt kinh phí.
5. Một số lưu ý khi xây dựng bảng hỏi và sử dụng .
– Các câu hỏi phải rõ ý, không được mập mờ, không gây nên nhiều cách hiểu khác nhau, cách hiểu nước đôi.
– Với câu hỏi nhị phân [thang trả lời “có” hoặc “không”] thì nhất thiết không được đặt dưới dạng phủ định.
– Trong các câu hỏi tuyển, các phương án trả lời không được giao nhau.
– Với các câu hỏi có sắp xếp thứ tự ưu tiên, cần chú ý không nên đưa ra nhiều có thể sẽ gây khó khăn và người trả lời dễ có thái độ “qua quít”, trả lời cho xong, kết quả khó đảm bảo chính xác.
– Trong phiếu điều tra có thể sử dụng câu hỏi mở nhằm thu thập tối đa ý kiến riêng của người trả lời, giúp cho việc xử lý kết quả có chiều sâu tâm lý.
– Phải lựa chọn biến đổi nội dung câu hỏi cho phù hợp với khách thể nghiên cứu, địa bàn nghiên cứu.
– Hình thức phải đẹp, độ dài của phiếu vừa phải, thường khoảng 30 câu.
– Đảm bảo sự cân đối giữa câu hỏi đóng và mở [thường trong một bảng hỏi có khoảng 80% câu hỏi đóng và 20% câu hỏi mở.
– Trong những trường hợp cần thiết, phải giữ bí mật cho người trả lời.
– Nên có hình thức thưởng, phạt vật chất cho người trả lời.
Trên đây là một số vấn đề liên quan đến phương pháp điều tra bằng bảng hỏi trong nghiên cứu Tâm lý học. Xin trao đổi cùng bạn đọc./.
Câu hỏi mở so với câu hỏi đã đóng
Sự khác biệt giữa câu hỏi mở và câu hỏi đóng nằm ở kiểu câu trả lời mà họ mong đợi. Bây giờ, trước hết hãy xem xét những tình huống này. Nếu ai đó hỏi tên bạn, bạn chỉ có thể có một câu trả lời cho câu hỏi. Tuy nhiên, nếu bạn được yêu cầu kể về gia cảnh của mình, bạn sẽ phải trả lời chi tiết bằng tất cả thông tin mà bạn có. Nếu ai đó hỏi về thời tiết, đó là một câu hỏi đơn giản và bạn có thể trả lời bằng một từ hoặc một câu duy nhất. Tuy nhiên, nếu người hỏi về thời tiết là người mới đến khu vực và hỏi nguyên nhân đằng sau thời tiết, bạn có thể phải đưa ra một câu trả lời dài dựa trên kiến thức địa lý của mình. Bạn có thấy sự khác biệt giữa hai loại câu hỏi khác nhau bây giờ? Một được gọi là câu hỏi mở trong khi câu kia được gọi là câu hỏi đóng. Hãy để chúng tôi xem xét kỹ hơn và tìm kiếm sự khác biệt khác giữa câu hỏi mở và câu hỏi đóng.
Câu hỏi đóng là gì?
Câu hỏi đóng là một câu hỏi đơn giản mong bạn đưa ra câu trả lời ngắn gọn. Câu trả lời ngắn này có thể là một từ hoặc một cụm từ ngắn. Nói chung, câu trả lời cho các câu hỏi đóng có một câu trả lời hoặc các tùy chọn giới hạn như Có / Không hoặc Đúng / Sai, hoặc chọn một trong số ít, như trong MCQ. Ví dụ: nếu bạn đã thực hiện một kỳ thi mà bạn phải chọn một trong bốn phương án được đưa ra cho mỗi câu hỏi, bạn biết mình đang đối mặt với những câu hỏi đóng vì bạn chỉ cần đánh dấu vào một trong những phương án thay thế. Về phần giám khảo, khi các câu hỏi kết thúc, họ sẽ tạo ra câu trả lời đúng hoặc sai, điều này giúp nhiệm vụ của giám khảo dễ dàng hơn. Thậm chí các nhà nghiên cứu còn sử dụng các câu hỏi đóng để xem mọi người nghĩ gì. Với các câu hỏi đóng, các nhà nghiên cứu có thể phân tích nhanh các câu trả lời. Đây là một số ví dụ cho câu hỏi đóng.
Gìlà tên của bạn?
Tên trường bạn theo học là gì?
Bạn có cảm thấy ổn không?
Đó có phải là mmột đến với chúng tôi?
Nếu bạn nhìn vào tất cả các câu hỏi trên, bạn sẽ thấy rằng chúng có thể được trả lời bằng những câu trả lời ngắn gọn. Câu trả lời cho người đầu tiên là tên của bạn. Sau đó, câu hỏi thứ hai lấy tên trường của bạn làm câu trả lời. Đối với câu hỏi thứ ba và thứ tư, bạn có thể nói có hoặc không. Chúng là câu trả lời một từ.
‘Tên của bạn là gì?'
Câu hỏi mở là gì?
Một câu hỏi mở là một câu hỏi mong bạn trả lời dài. Những câu hỏi này được đặt ra với mong đợi bạn đưa ra câu trả lời dài dòng, mang tính mô tả. Nếu bạn nghĩ về những kỳ thi bạn đã phải đối mặt, bạn sẽ nhớ rằng một số câu hỏi trong những bài báo đó mong đợi bạn viết những câu trả lời dài dòng. Đây là một ví dụ về câu hỏi mở. Ở đây bạn không thể chỉ viết một từ hoặc một cụm từ ngắn như một câu trả lời. Bạn phải đưa ra câu trả lời của bạn một cách chi tiết.
Ngoài ra, trong một kỳ thi có câu hỏi mở, kiến thức của giám khảo cũng được kiểm tra nhiều như thí sinh khi đánh giá phiếu trả lời. Các nhà nghiên cứu sử dụng cả câu hỏi kết thúc mở và kết thúc đóng để làm sáng tỏ câu trả lời từ các đối tượng thông qua bảng câu hỏi của họ. Cần rất nhiều thời gian để đưa ra kết luận với những câu hỏi mở. Tuy nhiên, có những trường hợp khi một nhà nghiên cứu thích sử dụng các câu hỏi mở vì chúng tạo ra nhiều câu trả lời hơn đa dạng về nội dung và nói lên nhiều điều về tính cách của ứng viên. Bây giờ, hãy xem các ví dụ sau.
Bạn nghĩ gì về tình hình chính trị hiện tại của đất nước bạn?
Tại sao bạn thích Shakespeare?
Bạn đã làm gì trong ngày lễ Giáng sinh?
Làm thế nào bạn đến New York từ nhà của bạn?
Tất cả những câu hỏi này đều mong người trả lời trả lời bằng những câu trả lời dài dòng. Bạn chỉ đơn giản là không thể trả lời họ chỉ với một hoặc hai từ. Hai câu hỏi đầu tiên là hỏi ý kiến của bạn về hai chủ đề. Bạn chỉ không thể nói ý kiến của mình trong một từ. Vì vậy, câu trả lời sẽ dài dòng. Sau đó, câu hỏi thứ ba và thứ tư mong đợi bạn mô tả các tình huống. Bạn chỉ có thể mô tả các tình huống bằng những câu trả lời dài dòng.
Bạn hẳn đã xem cả hai câu đố, cũng như một loạt các câu hỏi và câu trả lời dài, trong trường và trên TV. Chắc chắn rằng các câu đố giống như 2 phút mì và trông rất thú vị. Nhưng các chương trình thời sự dài về một chủ đề, trong đó người dẫn chương trình tiến hành một cuộc tranh luận và những người tham gia đưa ra quan điểm và ý kiến của họ, tạo ra nhiều thông tin hơn so với một phiên hỏi và trả lời đã kết thúc.
"Tại sao bạn thích Shakespeare?"
Sự khác biệt giữa Câu hỏi mở và Câu hỏi đóng là gì?
• Định nghĩa câu hỏi mở và câu hỏi đóng:
• Câu hỏi đóng là những câu hỏi có một câu trả lời đúng hoặc cung cấp các lựa chọn hạn chế cho người được hỏi để trả lời.
• Câu hỏi mở là những câu hỏi không có câu trả lời hoàn hảo và yêu cầu một người cung cấp thêm các chi tiết và thông tin.
• Ví dụ:
• Câu hỏi đã đóng:
• Tên bạn là gì, chiều cao của bạn là gì, địa chỉ của bạn là gì, v.v.
• Bạn có sao không, Cây bút này là của bạn, Nước ta tự chủ về sản xuất lúa mì, điều đó đúng hay sai, v.v.
• Các câu hỏi trắc nghiệm trong đó ứng viên phải chọn một trong các phương án thay thế.
• Câu hỏi mở:
• Bạn nghĩ gì về tiêu đề của vở kịch, bạn đã đi đâu trong những ngày nghỉ, tại sao bạn trông không vui, v.v.
• Phản ứng:
• Các câu hỏi đã kết thúc đóng nhận được câu trả lời ngắn gọn.
• Câu hỏi mở kết thúc nhận được câu trả lời dài.
• Ứng dụng:
• Câu hỏi đã đóng:
• Câu hỏi đóng được sử dụng để bắt đầu cuộc trò chuyện bằng cách đặt những câu hỏi đơn giản.
• Để xem liệu ai đó có hiểu những gì bạn nói hay không, bạn sử dụng các câu hỏi đóng.
• Câu hỏi mở:
• Để phát triển cuộc trò chuyện hơn nữa bằng cách bắt người khác nói, chúng ta sử dụng các câu hỏi mở.
• Để tìm hiểu thêm về người trả lời bằng cách để họ trả lời, chúng tôi sử dụng các câu hỏi mở.
• Ưu điểm:
• Câu hỏi đóng là vấn đề. Vì vậy, ý tưởng là rõ ràng.
• Các câu hỏi mở giúp bạn khám phá tính cách và ý kiến của người trả lời.
• Nhược điểm:
• Các câu hỏi đóng đôi khi quá hạn chế.
• Các câu hỏi mở cung cấp các câu trả lời dài dòng. Đôi khi, việc tìm ra ý kiến chính xác của một người rất khó vì những câu trả lời dài dòng này.
Rõ ràng là từ tất cả những quan sát này rằng điểm chính của sự khác biệt giữa một câu hỏi đóng và một câu hỏi mở liên quan đến loại phản hồi mà mỗi câu hỏi tạo ra. Cả câu hỏi đóng cũng như câu hỏi mở đều có cách sử dụng và các nhà nghiên cứu sử dụng cả hai loại để có được cái nhìn sâu sắc về một chủ đề.
Hình ảnh Lịch sự:
- Smiling girl của Tiffany Washko [CC BY 2.0]
- Shakespeare qua Wikicommons [Miền công cộng]