Bằng nhiều phương pháp khác nhau, mọi người có thể xác định phương hướng cực nhanh trong cách trường hợp cấp bách. Cùng tìm hiểu cách xác định hướng Đông Tây Nam Bắc chuẩn nhất qua bài viết sau đây nhé.
Xác định phương hướng theo gậy mặt trời
Nhà thám hiểm Oweb Doff đã phát minh ra phương pháp xác định hướng khi trời nắng, được thực hiện như sau:
Chúng ta sử dụng một cây gậy cắm xuống mặt đất khi trời nắng, vuông góc với mặt đất, đánh dấu vị trí đỉnh bóng ban đầu của gậy bằng một viên đá.
Đợi khoảng 15 phút sau, bóng gậy sẽ khác đi. Đặt tiếp 1 viên đá khác tại đỉnh bóng của gậy lúc này.
Nối đỉnh bóng trước và sau lại ta sẽ có một đường thẳng chỉ hướng Đông Tây, điểm đầu tiên đại diện cho hướng Tây, và điểm thứ hai đại diện cho hướng Đông. Xác định được hướng Đông/Tây thì sẽ dễ dàng xác định được hướng Bắc/Nam.
Xác định phương hướng bằng đồng hồ có kim giờ
Sử dụng chiếc đồng hồ có kim giờ, đặt lên lòng bàn tay, sao cho kim giờ chỉ về hướng chiếu sáng của mặt trời. Chia đôi đồng hồ thành thành góc đo 180 độ được tạo bởi đường 6h và 12h. Đường phân giác chỉ hướng Bắc – Nam [gَóc nhỏ hướng về hướng Nam – gَóc lớn hướng về hướng Bắc] như hình vẽ.
Phương pháp dựa vào hiện tượng Mặt Trời mọc và lặn đối với Trái Đất. Trái Đất quay một vòng quanh Mặt Trời hết 24 tiếng đồng hồ. Kim giờ đồng hồ quay một vòng tròn trong 12 giờ. Hiểu đơn giản thì ta lấy hướng Bắc – Nam chia 180 độ ta sẽ tìm thấy hướng mọc – lặn của Mặt Trời.
Phương pháp này giúp ta có thể xác định đúng hướng của mặt trời. Tuy nhiên, độ chính xác cũng chỉ tương đối.
Sử dụng la bàn để xác định phương hướng
Sử dụng la bàn để xác định hướng là phương pháp quen thuộc, đơn giản và nhanh chóng nhất nhiều người sử dụng. Nếu không có la bàn bạn có thể sử dụng la bàn của các thiết bị di động thông minh như điện thoại di động, máy tính bảng đều có sẵn.
Xác định phương hướng bằng cách quan sát thực vật
Nếu bạn không còn cách nào để xác định hướng, có thể sử dụng phương pháp quan sát thực vật. Tuy không hoàn toàn chính xác, nhưng cũng có thể giải quyết vấn đề trong tình huống cấp bách. Ở bán cầu Bắc, mặt trời thường ở hướng Nam trên bầu trời, và hiện tượng này sẽ ngược lại khi ở bán cầu Nam. Như vậy khi ở bán cầu Bắc, lá cây và các tán lá mặt Nam của cây hoặc bụi cây thường dày hơn và sum suê hơn. Ở bán cầu Nam thì ngược lại, cây sẽ phát triển tươi tốt hơn ở mặt Bắc của cây.
Nhiều sách hướng dẫn ghi chú rằng rêu chỉ mọc ở mặt Bắc của cây khi sống ở bán cầu Bắc, nhưng điều này không đúng. Tuy nhiên, mặc dù rêu mọc ở mọi hướng trên cây, nhưng đúng là rêu thường mọc dày hơn ở nơi nhiều bóng mát [phía Bắc khi ở bán cầu Bắc, và phía Nam khi ở bán cầu Nam].
Sử dụng chòm sao để xác định phương hướng
Khi nghĩ tới cách xác định 4 hướng đông tây nam bắc bằng chòm sao, thông thường chúng ta sẽ dựa vào vị trí của sao Hôm [hay còn tên gọi khác là sao Mai] trên bầu trời đêm. Sao Hôm hay sao Mai đều là tên tiếng việt của Kim Tinh – hành tinh thứ hai gần mặt trời trong thái dương hệ.
Bởi vì khá gần với mặt trời và trái đất, nên từ vị trí của chúng ta, không quá khó để xác định được vị trí của ngôi sao này – ngôi sao gần như sáng nhất bầu trời và xuất hiện gần với mặt trời, nhất là vào thời điểm hửng sáng hay chập tối trong ngày.
Nếu bạn thấy kim tinh mọc vào lúc hửng sáng trước khi mặt trời mọc, kim tinh thường được gọi là sao Mai và tọa lạc ở phía đông. Nếu bạn thấy kim tinh mọc vào chập tối khi mặt trời lặn xong, kim tinh thường được gọi là sao hôm và tọa lạc ở hướng tây.
Ngoài sao hôm và sao mai, chúng ta cũng có thể xác định 4 hướng đông tây nam bắc dựa trên những chòm sao trên bầu trời. Những chòm sao thường được nhiều người “tin tưởng” để xác định hướng là các chòm sao: chòm sao Đại Hùng Tinh, chòm Tiểu Hùng Tinh chòm Liệp Hộ,… Tuy nhiên, phương pháp dựa vào chòm sao này yêu cầu người xác định phương hướng phải có kiến thức cơ bản về thiên văn để tránh việc bị xác định sai hướng.
Nếu hỏi mặt Trời mọc hướng nào chắc chắn nhiều người sẽ trả lời một cách dễ dàng rằng: "Mặt trời mọc hướng Đông và lặn ở hướng Tây", nhưng để xác định hướng nào là hướng Đông, hướng nào là hướng Tây thì không phải ai cũng biết. Có nhiều cách để xác định phương hướng nhưng xác định hướng bằng mặt trời là phương pháp đơn giản nhất. Bạn có thể tìm thấy hướng Đông, Tây, Nam, Bắc một cách dễ dàng.
Cách 1: Xem hướng mọc - lặn của mặt trời
Ngay từ nhỏ, chắc chắn chúng ta đều biết một bài bài học vỡ lòng về cách xác định phương hướng là:
- Sáng: Mặt trời mọc ở hướng Đông.
- Chiều: Mặt trời lặn ở hướng Tây.
Thực chất điều này không hoàn toàn chính xác. Vị trí mọc và lặn của mặt trời trong năm không cố định mà thay đổi theo chu kỳ: Xuân Phân, Hạ Chí, Thu Phân, Đông Chí và mặt trời chỉ mọc và lặn đúng Đông, Tây vào Xuân Phân và Thu Phân mà thôi.
- Những ngày Hạ Chí [21/22/06] thì mặt trời mọc ở Đông Bắc và lặn ở Tây Bắc.
- Những ngày Đông Chí [21 hoặc 22/12] thì Mặt trời mọc ở Đông Nam và lặn ở Tây Nam.
Có thể xác định phương hướng theo mặt trời. [Ảnh minh họa].
Cách 2: Xác định phương hướng bằng "Gậy và Mặt trời" [Phương pháp Owen Doff]
Owen Doff là một phi công người Anh, trong suốt cuộc đời, ông đã phiêu lưu đi khắp nơi trên thế giới và đã tìm ra một cách để xác định phương hướng.
Ông đã thử hơn 1000 lần từ khắp nơi, và cho kết quả gần đúng chỉ với một cây gậy dưới ánh mặt trời. Để tưởng nhớ công ơn của ông, người ta đã gọi phương pháp này theo tên của ông là Oweb Doff.
Cách làm như sau:
- Cắm một cây gậy xuống đất khi trời nắng, vuông góc với mặt đất, đỉnh bóng ban đầu của gậy là T.
- Đợi khoảng 15 phút sau, bóng gậy sẽ khác đi. Đỉnh bóng của gậy lúc này ta sẽ đặt là Đ.
- Nối hai điểm T và Đ lại ta sẽ có một đường thẳng chỉ hướng Đông Tây, đầu T chỉ hướng Tây, đầu Đ chỉ hướng Đông. Xác định được hướng Đông/Tây thì sẽ dễ dàng xác định được hướng Bắc/Nam.
Cách 3: Xác định phương hướng bằng đồng hồ có kim chỉ giờ
Đặt đồng hồ trên mặt đất phẳng, nằm ngang và xoay mặt đồng hồ sao cho kim ngắn A [kim giờ] trùng với bóng cây cắm phía ngoài. Kẻ đường phân giác OI của góc AOB [B là số 12 và O là trục kim đồng hồ].
- Nếu là buổi sáng, đường phân giác OI sẽ xác định hướng Nam [tính theo chiều kim đồng hồ].
- Nếu là buổi chiều, đường phân giác OI sẽ xác định hướng Bắc [tính theo ngược chiều kim đồng hồ].
Chú ý: Nếu là Nam bán cầu thì bạn sẽ tính ngược lại.
Nguyên lý của phương pháp này dựa trên hiện tượng Mặt trời mọc và lặn đối với Trái Đất, tạo thành một đường tròn xung quanh Trái Đất, trong 24 tiếng đồng hồ. Kim giờ của đồng hồ thì quay một vòng tròn trong 12 giờ, nghĩa là trong cùng một thời gian, kim đồng hồ vạch cung lớn hơn 2 lần.
Với cách ngược lại, nếu ta lấy hướng Bắc – Nam chia đôi cung do kim giờ vạch ra [với vị trí của mặt đồng hồ như đã làm ở trên], ta sẽ tìm thấy hướng của Mặt Trời đang xuất hiện.
Với phương pháp này không chính xác cho lắm, sai số có thể lên đến hàng chục độ. Nguyên nhân chính là vì mặt đồng hồ được đặt song song với mặt phẳng chân trời, còn đường di chuyển hàng ngày của Mặt trời chỉ ở cực mới nằm trên mặt phẳng nằm ngang. Còn ở các vĩ độ khác, đường đó tạo nên với đường chân trời những góc khác nhau, góc đó có thể lớn hơn 90 độ [ở Xích Đạo]. Vì lẽ đó, chỉ có ở vùng gần cực thì mới có thể dùng phương pháp này để xác định phương hướng cho kết quả chính xác mà thôi!
Ngoài xác định phương hướng theo Mặt trời, người ta cũng xác định phương hướng theo gió và kinh nghiệm khác.
* Xác định phương hướng theo gió:
Việt Nam chúng ta nằm trong vùng “Châu Á gió mùa” với hai loại gió chính. Gió mùa Đông Bắc và Gió mùa Tây Nam. Gió mùa Đông Bắc hoạt động kéo dài từ tháng 10 năm nầy cho đến tháng 4 năm sau, thổi từ Đông Bắc đến Tây Nam. Gió mùa Tây Nam kéo dài từ tháng 5 đến tháng 10 hàng năm, thổi từ Tây Nam đến Đông Bắc.
- Muốn biết gió thổi hướng nào, các bạn nhìn các ngọn cây, ngọn cỏ, lá cờ…
- Cầm ít cát bụi, giấy vụn… thả xuống xem gió cuốn đi hướng nào.
- Lau sạch một ngón tay, ngậm vào miệng chừng 10 giây, lấy ra đưa lên cao, nếu ngón tay lạnh phía nào là gió thổi từ phía đó.
* Xác định hướng theo kinh nghiệm:
- Gặp thời tiết xấu, không nhìn rõ mặt trời, trăng, sao… và không có la bàn, các bạn có thể phỏng định phương hướng bằng cách nhìn vào thân cây. Phía nào ẩm ướt nhiều là hướng Bắc vì mặt trời không đi qua hướng này. Từ đó các bạn suy ra các hướng khác.
- Chọn cây và công trình kiến trúc lâu năm để xem, phía thân cây có vở dày, xù xì mầu sẫm thì đó là hướng bắc. Công trình kiến trúc thì hướng nào mọc nhiều rêu, thẫm, ẩm ướt thì đó là hướng bắc.
- Khi gặp một gốc cây bị cưa ngang, nhìn vòng tuổi ở vết cưa đó, hướng nào có các vồng tuổi ken dày hơn thì là hướng bắc.
- Khi vào rừng gặp gốc cây có kiến, tổ kiến ở hướng nam.
- Nếu gặp nhà thờ nằm độc lập thì cửa chính nhà thờ bao giờ cũng quay về hướng tây.
Cập nhật: 22/05/2017