Người già bị chóng mặt phải làm sao

Tưởng bình thường

“Ban đầu tôi cứ nghĩ là chỉ là chóng mặt bình thường thôi, giống như mất ngủ một vài tối. Nhưng tình trạng cứ kéo dài, đến nằm cũng thấy chóng mặt, lật mình một cái thôi cũng hoa hết cả mắt, tai thì ù ù. Mấy đứa con, đứa thì bảo thiếu máu, đứa thì bảo mẹ bệnh huyết áp thấp rồi. Đi khám bác sỹ mới biết là thiếu máu não”. Bà Trần Ngọc Hà, 57 tuổi (Hoàng Mai, Hà Nội) tâm sự.

Chóng mặt là một loại triệu chứng có thể gặp ở mọi lứa tuổi nhưng ở người cao tuổi chiếm tỷ lệ cao hơn. Theo BS CKII. Nguyễn Mạnh Hải, Phó Trưởng Lão khoa, Bệnh viện Tuệ Tĩnh, hiện tượng chóng mặt thường có kèm theo một số triệu chứng khác như quay cuồng, hoa mắt, ù tai gây khó chịu cho người bệnh và rất dễ tái phát.

Chóng mặt thường gặp nhất là khi đang nằm, đặc biệt là khi thay đổi tư thế (đang nằm ngửa chuyển sang nằm nghiêng trái hoặc nghiêng phải). Bệnh hay xảy ra lúc nửa đêm, gần sáng, khi tỉnh dậy không ngồi lên được do hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn và có thể nôn, người lao đao, choáng váng, mất thăng bằng. Những lúc như vậy, nếu cố gắng dậy có thể bị ngã hoặc chúi đầu xuống đất, cũng có nhiều trường hợp bị gãy xương dẫn đến tổn thương nặng.

Mà hóa nguy hiểm

Chóng mặt chỉ là triệu chứng, đằng sau nó là rất nhiều nguyên do, trong đó có cả những bệnh lý nguy hiểm. Nguyên nhân hay gặp nhất trong chứng chóng mặt ở người cao tuổi xuất phát từ dây thần kinh tiền đình. Khi tiền đình bị ảnh hưởng có thể sẽ gây rối loạn thăng bằng, rung giật nhãn cầu, chóng mặt, buồn nôn hoặc nôn thực sự.

Ngoài ra, chóng mặt cũng báo hiệu cơ thể bạn đang gặp khá nhiều rắc rối, có thể là thiếu máu, rối loạn điện giải, suy chức năng tuyến giáp, cao huyết áp, cơn đau thắt ngực, suy tim... Thậm chí hạ huyết áp tư thế cũng gây ra chóng mặt. Ngoài ra, chóng mặt ở người cao tuổi cũng có thể do ngộ độc thực phẩm bởi hoá chất hoặc bởi vi khuẩn, do thời tiết chuyển mùa, stress liên tục.

Làm gì khi chóng mặt?

Theo bác sĩ Hải, khi bị chóng mặt, người bệnh nên chọn tư thế nằm thoải mái (nằm nghiêng hoặc nằm ngửa), không nên gắng gượng đi tiếp. Tránh thay đổi tư thế, tránh tiếng động, ồn ào và ánh sáng chói như ánh sáng mặt trời, ánh sáng đèn.

Tìm sự giúp đỡ của người thân, nói cho họ biết về tình trạng của mình để mọi người có thái độ xử lý thích hợp nhất (cho uống thuốc nếu đã biết bệnh từ trước hoặc đưa đến cơ sở y tế gần nhất).

Khi bị chóng mặt dù chỉ mới thoáng qua cũng nên đi khám để xác định tình trạng bệnh, không được chủ quan. Tùy tình trạng bệnh mà bác sĩ sẽ khám về hệ thống tim mạch, hoặc chỉ định các xét nghiệm thích hợp, ví dụ xét nghiệm máu lúc đói để biết chỉ số cholesterol hoặc siêu âm tim, điện tim… Từ đó giúp chẩn đoán chính xác nguyên nhân và có chỉ định dùng thuốc thích hợp.

Ngoài việc dùng thuốc, cần tập luyện thường xuyên, nhẹ nhàng nhưng đúng động tác, ví dụ tập đốt sống cổ cần quay trái, quay phải, ngả đầu về sau, cúi đầu xuống, thực hiện các động tác một cách từ từ không vội vàng, mỗi lần tập như vậy cũng chỉ kéo dài từ 5-10 phút, không nên tập kéo dài.

Chóng mặt ở người già thường kèm theo các triệu chứng đau đầu, ù tai

Bác Nguyễn Thị Phương (Mai Dịch, Cầu Giấy) cho biết: “Ban đầu tôi cứ nghĩ chỉ là chóng mặt bình thường do thời gian gần đây tôi bị mất ngủ. Tuy nhiên tình trạng này kéo dài, khi nằm ngủ cũng thấy chóng mặt, tai thì ù ù. Bị gần 1 tuần thì các con đưa tôi đến viện khám. Đi khám bác sỹ mới biết là thiếu máu não”.

Theo Bác sỹ Chuyên khoa II Nguyễn Mạnh Hải – Phó Trưởng Khoa Lão, Bệnh viện Tuệ Tĩnh: “Hiện tượng chóng mặt thường kèm theo một số triệu chứng khác như quay cuồng, hoa mắt, ù tai gây khó chịu cho người bệnh và rất dễ tái phát. Chóng mặt thường gặp nhất là khi đang nằm, đặc biệt là khi thay đổi tư thế. Bệnh hay xảy ra lúc nửa đêm, gần sáng, khi tỉnh dậy thì không ngồi lên được do hoa mắt, chóng mặt, buồn nôn, choáng váng, mất thăng bằng. Những lúc như vậy, nếu cố gắng dậy thì có thể bị ngã, nhiều trường hợp bị chấn thương đầu và gãy xương".

Chóng mặt là triệu chứng thường gặp ở người cao tuổi

Nguyên nhân do đâu?

Chóng mặt chỉ là triệu chứng của nhiều bệnh lý, trong đó có cả những bệnh lý nguy hiểm. Nguyên nhân hay gặp nhất trong chứng móng mặt ở người cao tuổi là do thiếu máu não, tiền đình. Tiền đình là vùng nằm sau ốc tai, là một hệ thống có vai trò quan trọng trong việc đảm bảo sự cân bằng khi đi đứng và duy trì tư thế, phản xạ các cơ... Vì vậy, khi tiền đình bị ảnh hưởng do bất kỳ một nguyên nhân nào cũng có thể sẽ gây rối loạn thăng bằng, rung giật nhãn cầu, chóng mặt, buồn nôn, nôn... Ngoài ra, chóng mặt cũng báo hiệu cơ thể người già đang gặp các rối loạn như: Thiếu máu, rối loạn điện giải, suy chức năng tuyến giáp, tăng huyết áp, đau thắt ngực, suy tim… Thậm chí hạ huyết áp tư thế cũng gây chóng mặt.

Nguyên nhân gây chóng mặt, ù tai ở người già có thể do tiền đình

Một nguyên nhân thường gặp gây ra tình trạng chóng mặt ở người cao tuổi là rối loạn vận mạch do hệ thống mạch máu (động mạch cung cấp máu cho vùng tiểu não bị ảnh hưởng hoặc do lượng máu đến ít đi hoặc mạch máu bị tắc nghẽn do xơ vữa động mạch). Khi động mạch bị xơ vữa thì lòng động mạch bị hẹp lại làm cho lượng máu đi qua khó khăn, gây hạn chế lưu thông máu lên não. Ngoài ra, chóng mặt ở người cao tuổi cũng có thể do ngộ độc thực phẩm bởi hoá chất hoặc bởi vi khuẩn, do thời tiết chuyển mùa, stress liên tục.

Làm gì khi chóng mặt?

Khi bị chóng mặt, người cao tuổi nên chọn tư thế nằm thoải mái, không nên gắng gượng đi tiếp. Tránh thay đổi tư thế, tránh tiếng động, ồn ào và ánh sáng chói như ánh sáng mặt trời, ánh sáng đèn.

Khi bị chóng mặt dù chỉ mới thoáng qua thì cũng nên đi khám để xác định tình trạng bệnh, không được chủ quan. Tùy tình trạng bệnh mà bác sỹ sẽ đưa ra những xét nghiệm phù hợp, từ đó giúp chẩn đoán chính xác nguyên nhân và có chỉ định dùng thuốc phù hợp.

Người già nên đi khám bác sỹ để xác định chính xác nguyên nhân gây chóng mặt

Ngoài việc dùng thuốc, người cao tuổi cần tập luyện thường xuyên, nhẹ nhàng nhưng đúng động tác. Mỗi lần tập chỉ nên kéo dài 5 – 10 phút, không nên tập kéo dài thời gian. Nếu chóng mặt bởi rối loạn tuần hoàn não hoặc do tăng mỡ máu hay do tăng huyết áp thì cần lưu ý về chế độ ăn. Thay vì ăn mỡ động vật thì hãy chuyển sang ăn dầu thực vật. Nếu bị tăng huyết áp thì việc dùng thuốc phải thường xuyên, dùng loại thuốc nào, liều lượng bao nhiêu phải do thầy thuốc chỉ định và luôn được kiểm tra huyết áp.

Ngoài sử dụng thuốc để điều trị chính xác nguyên nhân gây ra tình trạng chóng mặt, người cao tuổi có thể tham vấn ý kiến của bác sỹ về viêc sử dụng thêm một số sản phẩm thực phẩm chức năng có nguồn gốc từ Đông Y có tác dụng giản mạch máu não, tăng cường lưu lượng tuần hoàn não, làm thông thoáng mạch máu giúp người bệnh không còn bị chóng mặt, ù tai do thiếu máu não, rối loạn tiền đình...

Bài tập cơ bản để cải thiện chứng chóng mặt. Ảnh: norwestent.com

Cơn chóng mặt xảy ra đột ngột nhưng chấm dứt cũng rất nhanh, chỉ trong mấy giây đồng hồ để rồi xuất hiện trở lại. Bệnh có thể gặp ở người từ 20 - 80 tuổi, hay gặp nhất ở độ tuổi 50 - 60. Chóng mặt có thể ảnh hưởng lớn đến sinh hoạt của người bệnh.

Chấn thương và bệnh lý gây chóng mặt

Có nhiều nguyên nhân gây chóng mặt, chủ yếu là chấn thương và một số bệnh lý. Nhiều bệnh nhân sau khi bị chấn thương do va chạm, ngã, đụng đập, tai nạn giao thông... bị chấn động tai trong gây chóng mặt. Người bị nhiễm độc do uống rượu, do hít phải thán khí của máy nổ, xe máy, xe hơi, ngửi phải hơi than, khói có oxyt cacbon... 

Bệnh nhân mắc các bệnh viêm tai giữa, viêm xương chũm, viêm màng não, nhiễm virut, rối loạn tuần hoàn ở trong tai, huyết áp dao động. Do tổn thương trong não. Do ống tai ngoài bị bít như dị vật, ráy tai. Do dùng một số thuốc có ảnh hưởng đến tiền đình tai trong. Tuy vậy, cũng chỉ có 30% các trường hợp biết rõ nguyên nhân, còn lại là chóng mặt không rõ nguyên nhân.

Các loại chóng mặt tư thế

Ở người cao tuổi, thường gặp nhất loại chóng mặt kịch phát theo tư thế. Bệnh xảy ra đột ngột, trước đó không có bệnh gì rõ rệt, thường vào buổi sáng sớm hoặc buổi tối lúc đi ngủ. Khi người bệnh đang nằm, đầu nghiêng trên gối quay sang phải hoặc trái, hay quay cả người, hoặc đang ngồi mà nghiêng đột ngột sang một bên, người bệnh thấy chóng mặt dữ dội. 

Thông thường, cơn chóng mặt xuất hiện theo một tư thế nhất định hoặc theo một bên nhất định, chẳng hạn bên phải hay bên trái. Hầu hết người bệnh tự mình xác định được tư thế nào gây cơn chóng mặt, do đó tự tìm được cách tránh tư thế đó, hoặc chuyển sang tư thế đó một cách từ từ, nhẹ nhàng. 

Cơn chóng mặt thường xuất hiện bất ngờ, có cơn rất mạnh trong vài ba ngày. Sau đó, cơn chóng mặt kịch phát theo tư thế thưa dần trong thời gian từ vài tuần đến vài tháng, các cơn nhẹ dần, ngắn dần, rồi hết hẳn. Trong các năm sau, cơn chóng mặt có thể tái phát, nhưng nhẹ hơn. Ở một số người cao tuổi, bị cơn trở đi trở lại trong nhiều năm, bệnh trở thành mạn tính.

Chóng mặt trong hội chứng Menière: Người bệnh đồng thời bị chóng mặt, ù tai, điếc, do tổn thương tai trong. Hội chứng này làm cho người bệnh rất khó chịu, nhưng nó có xu hướng tự khỏi. Bệnh nhân có thể hết chóng mặt, song vẫn còn ù tai kéo dài và nghe kém.

Chóng mặt xuất hiện từ từ, ở bất kỳ tư thế nào, không dữ dội nhưng kéo dài trong nhiều ngày, có thể kèm theo rung giật nhãn cầu, thường là biểu hiện một tổn thương trong não. Bệnh nhân cảm thấy mọi vật quanh mình quay tít, hoặc bản thân bị quay như đứng giữa một cơn lốc, có khi cảm thấy bồng bềnh như đi thuyền trên sông hoặc bước hẫng, đi lại không vững hoặc đi như bị kéo lệch về một phía. 

Có lúc bệnh nhân thấy nhà cửa đu đưa, giường chao đảo, mặt đất dập dềnh. Một số bệnh nhân bị chóng mặt kèm theo buồn nôn hoặc nôn, vã mồ hôi, tim đập nhanh, hồi hộp, sợ hãi. Trường hợp này, bệnh nhân cần được các chuyên khoa phối hợp khám kỹ mới xác định được nguyên nhân và đề ra cách điều trị thích hợp.

Điều trị và tập luyện

Điều trị các loại chóng mặt kịch phát theo tư thế như trên, có thể chữa bệnh qua 3 giai đoạn:

Giai đoạn 1: Chữa triệu chứng, từ 2 - 3 ngày, làm giảm các triệu chứng khó chịu. Trong cơn chóng mặt, bệnh nhân cần nằm yên ở nơi yên tĩnh, ít ánh sáng, nằm nghiêng về phía không gây cơn. Dùng thuốc an thần nhẹ theo chỉ định của bác sỹ. Bệnh nhân nên ăn thức ăn dễ tiêu.

Giai đoạn 2: Nâng đỡ sức khỏe, từ 10 ngày - 2 tuần. Bệnh nhân có thể hoạt động nhẹ nhàng, nhưng cần tránh đi lại trên cao, tránh đến gần các vật chuyển động nhanh như xe cộ, quạt điện...; có thể uống tiếp 7 ngày thuốc chống chóng mặt.

Giai đoạn 3: Tập luyện, đây là phương pháp điều trị cơ bản, kéo dài trong nhiều tháng. Các bài tập nhằm rèn luyện cho tiền đình chịu đựng các thay đổi tư thế để dần phục hồi hoàn toàn. 

Bài tập cơ bản: Bệnh nhân ngồi trên giường, thả chân dưới sàn nhà, nhắm mắt thư giãn rồi dần dần nghiêng đầu về một bên cho đến khi đầu nằm ngang trên giường, giữ tư thế này ít nhất 30 giây, trở lại tư thế ban đầu, ngồi yên trong 30 giây, tiếp tục làm động tác nghiêng đầu về bên đối diện.

Lần đầu tập chỉ làm 3 - 4 lần nghiêng đầu về mỗi bên. Những lần sau, mỗi buổi tập nghiêng đầu về mỗi bên 5 - 7 lần. Mỗi ngày tập 2 buổi vào buổi sáng khi thức dậy và buổi tối trước khi ngủ. Bệnh nhân cần tập kiên trì trong 1 - 2 tháng.

Cách tập luyện nêu trên đã được ứng dụng ở nhiều nước trên thế giới và đã mang lại kết quả tốt trong 80% số bệnh nhân.

Bệnh nhân cũng cần tránh các yếu tố gây kích động tâm thần, tâm lý, thần kinh. Không dùng các chất kích thích như rượu, thuốc lá, cà phê đặc, nước chè đặc.

Phòng bệnh cách gì?

Chóng mặt ảnh hưởng lớn đến đời sống bệnh nhân. Bệnh lại do nhiều nguyên nhân gây ra. Vì vậy, phòng tránh chóng mặt có ý nghĩa quan trọng. Biện pháp phòng bệnh chủ yếu là: Đề phòng chấn thương do ngã, tai nạn giao thông...; hạn chế uống rượu, bia; đeo khẩu trang khi tiếp xúc với môi trường có thán khí của xe, máy, khói...; khám và điều trị tích cực các tai mũi họng, nhiễm khuẩn…

Nguồn: Trung tâm Truyền thông - Giáo dục Sức khỏe Trung ương (Bộ Y tế)