Họ chế là dân tộc gì

Đây là đối tượng nghiên cứu của dân tộc học, thế nhưng đến hôm nay vẫn chưa có một nghiên cứu về đề tài này. Bài viết Tìm hiểu về Họ của người Chăm của Chế Vỷ Tân (Tagalau4, 2004, Nxb Văn nghệ, tr. 109-110), chỉ như một gợi ý. Ở đây, người viết muốn triển khai thêm đề tài mới này, trong phạm vi hiểu biết hạn hẹp của mình. Nêu các “loại họ” xưa, nay của Chăm như là một cung cấp tư liệu cho độc giả từ đó có cơ sở chọn lựa, chứ không bình luận.

1. Họ Chăm ngày xưa: Họ “xưa” của các vua Champa, gồm có: Indra/Indravarman, Jaya/Jaya Sinhavarma, Cri/Cri Satyavarman Maha/Maha Vijaya, Rudra/Rudravarman, Pudra/Pudravarman… Hôm nay các họ này vẫn còn được một số người sử dụng: Inra/Inra Patra (là biến thái của Indra): nhân vật chính trong Akayet Inra Patra. Jaya Mrang, Jaya Panrang; Inrasara; Pudradang… Các họ này được phiên âm ra tiếng Hán, thành: – Chế / (có lẽ do Cri): Chế Mân, Chế Củ… Hôm nay ta có: Chế Quốc Minh, Chế Lan Viên, Chế Linh… – Ong (hay Ông): Ông Ích Khiêm (nhân vật trong lịch sử Việt)… Hôm nay: Ông Văn Tùng (nhà văn)… – Ma có lẽ phiên âm từ Maha.

Ví dụ như: Ma Văn Kháng (nhà văn người Kinh) Người Chăm ngày nay không còn dùng hai họ này đặt tên họ cho mình nữa. – Trà/ (có lẽ do từ Jaya mà ra): Trà Toàn, Trà Hòa Bố Đế… Ở Quảng Nam có tộc Trà vẫn còn giữ sinh hoạt dòng tộc. Họ luôn nhận mình là Chăm: Trà Công Tân, Trà Toại … Riêng tại Ninh Thuận, người viết Chăm vẫn thích dùng Trà làm “họ” bút danh: Trà Vigia, Trà Ma Hani… Theo Nguyễn Văn Luận, 4 họ này: Ông, Ma, Trà, Chế chỉ dành cho vua, dân chúng không được mang (Người Chàm Hồi giáo Miền Tây Nam phần Việt Nam, Nxb. Giáo dục và Thanh niên, Sài Gòn 1974, tr.116). Thế nhưng, trong thực tế vẫn có người dùng “họ” này làm khai sinh hay bút hiệu, như trên đã dẫn chứng. 2. Họ Chăm bình dân: Thường thì người Chăm dùng Ja (nam) hay Mư (nữ) trước tên, như Văn hay Thị của người Việt vậy. Tất cả, không phân biệt, cho đến khi đối tượng thành người lớn, xây dựng gia đình hay có vai vế trong xã hội, họ mới được gọi theo vai vế hay chức danh ấy.. Có lẽ ngày xưa, các thứ dân Chăm đều mang chung Họ ấy (có lẽ thôi, bởi chúng tôi vẫn chưa có cứ liệu minh chứng cụ thể). Thời gian gần đây người ta ít có khuynh hướng đặt họ mình như thế, bởi nghĩ rằng nó “tầm thường” quá. Thế nhưng, vẫn có người thích lấy nó làm họ cho bút danh mình: Jamưtaharei (nhà nghiên cứu Thiên Sanh Cảnh), Jalau (thi sĩ Trượng Văn Lầu)… Vẫn sang trọng đấy chứ! 3. Họ Chăm theo dòng tộc: Ở đây chúng ta đang bàn về “họ” được dùng đặt tên, chứ không phải “họ” theo huyết thống tộc mẹ, như bên Chăm Ahier (Kut) hay Chăm Awal (Ghur). Thế nhưng ta cũng nên bàn qua để tham khảo. Người Chăm có dòng họ được đặt theo tên vua: họ Po Rome, họ Po Gihluw… (Xem Nguyễn Văn Tỷ, bài đã dẫn); hoặc đặt theo tên loài cây trụ trong Kut chính: họ Gađak (họ mẹ của Inrasara ở làng Mỹ Nghiệp, huyện Ninh Phước, tỉnh Ninh Thuận), họ Mil Pui (tức Amil Apwei/Cây me lửa) ở Hữu Đức… Chú ý: Chăm không dùng họ này đặt Họ tên riêng. 4. Họ/tên đặt theo tôn giáo (Islam): Khía cạnh này tôi không có thẩm quyền, chỉ tóm lược ý chính của Nguyễn Văn Luận trong chuyên luận vừa nêu. Thường do sự tiên đoán tương lai của con mà người cha chọn một trong 25 vị thánh Hồi giáo đặt tên. Con trai là: Ali, Ibrohim, Mousa, Ys…. Con gái là: Fatima, Khodijah, Maryam… Như thế rất dễ xảy ra sự trùng lặp giữa người này và người khác. Người Ả Rập giải quyết vấn đề này bằng lối đặt tên đứa trẻ nối tiếp bằng tên của cha: Ahmad ben Mahammed; ở Iran là: Ahmadan… nghĩa là: Con của Ahmad. Ở Việt Nam, bà con Chăm đặt tên con bằng cách nối tiếp tên thánh với tên Việt: Fatimari Kim Phụng, Fatimari Kim Hoa… 5. Họ Chăm trong giấy khai sinh ngày nay: Nguyễn Văn Luận: “Vào năm Minh Mạng thứ 14, triều đình Huế bắt người Chàm phải theo phong tục Việt Nam. Họ phải chọn lấy một trong những tên họ đọc theo ngôn ngữ Việt Nam, gồm có: Bá, Đàng, Hứa, Lưu, Lựu, Hán, Lộ, Mã, Châu, Ngụy, Từ, Tạ, Thiên, Ức, Vạn, Ưng, Lâm, Hải, Báo, Cây, Dương, Quảng, Qua, Trượng, Tưởng, Lư.” Đây là họ phổ biến nhất trong dân tộc Chăm gần 2 thế kỉ qua. Nên nhớ rằng đây là các họ Minh Mạng đặt cho Chăm, chứ không phải “truyền thống”. Tóm lại, Chăm có 5 loại Họ chính như vừa nêu, chúng ta nên chọn hướng nào? Cũng tùy quan niệm hay/ dở nữa!…

Giới thiệu các dòng họ của dân tộc Chăm

Dân tộc Chăm có trên 132 nghìn người. Sống ở Ninh Thuận ( 50%), Bình Thuận, An Giang, Đồng Nai , Sài Gòn, . Người Chăm là cư dân bản địa lâu đời. Đồng bào trồng lúa nước thâm canh có trình độ cao. Các nghề thủ công như đồ gốm , dệt thổ cẩm rất nổi tiếng.

Người Chăm theo chế độ mẫu hệ . Mỗi làng có từ 1000 đến 8000 người.

Văn hoá nghệ thuật rất phong phú với các sử thi, lễ hội, mua hát , ca nhạc... Tháp Chăm là công trình thờ cúng đặc sắc của người Chăm.

Cũng như địa danh làng Palei Chăm , tên người của dân tộc Chăm thường có hai (2) tên : tên khai sinh theo hộ khẩu tương tự như người Kinh và tân dân tộc .

Các họ Chăm : Bá, Bạch , Báo, Bố, Chế, Dương, Đàng, Đạo, Đạt ,Đổng, Fatimah, Hàm , Hán, Hứa, Kiêu, La, Lâm,Lộ, Lu, Ma, Mohâmch, Miêu, Nại , Não, Nguyễn, Ông (ôn), Phú, Qua, Quảng Đại, Samách, Tài , Từ, Thanh, Thập, Thị (nữ), Thiên Sanh, Thiết, Thổ, Trà , Trương, Trượng , Văn.

Ví dụ Tên thường goi là Phú Trạm (tên dân tộc là Inrasa), Chế Bồng Nga (Ceibingu), Chế Mân (SimhavarmanIII), Phạm Phật (Bhadravarman).

. Nam: Ka Sô Liêng (Họ- Lót - Tên)

. Nữ : Sô Mơ Đinh .

Theo nhà thơ Inrasara thì : Họ ngày xưa của các vua Chăm Pa gồm có :

. Inđra/Indravarzman

. Jaya/Jờyinhavarma

. Cri/Cri Satyavirman

. Maha/MahaVijaya

. Rudra/Rudrravarman...

Ngày nay các họ này vẫn còn được một số người sử dụng :

. Inra/Patra (là biến thái của inđra)

. JayaMrang

. JayaPanrang

. Inrasara (Inra là sấm , Sara là muối)

. Puđradang

Các họ này được phiên âm ra tiếng hán là Chế (Cri) như Chế Mân , Chế Củ, Chế Bồng Nga, Chế Linh , Chế Lan Viên...

. Họ Ong (hay Ông) như: Ông ích Khiêm,Ông Văn Tùng ...

. Họ Ma có lẽ phiên âm từ chữ Maha.

. Họ Trà (có lẽ từ Jaya)

Bốn họ Ông, Ma , Trà, Chế xưa kia là họ Vua.

Họ người Chăm bình dân : ở người Chăm thường thì cứ Ja (Nam) hay M (nữ) được đặt trước tên để phân biệt giới tính, nó như Văn nam Thị nữ của người Kinh , thời xa coi đó là họ ?

Gần đây có khuynh hướng đặt tên cho mình như thế , ví dụ Lờy "nó" làm bút danh như Jantâhrei (nhà nghiên cứu Thiên Sanh Cảnh), Talau (Nhà thơ Trương Văn Lỗu) được coi là đẹp và sang.

Họ người Chăm theo dòng tộc: Như trên đã trình bày , trước đây người Chăm không có họ như kiểu người Kinh như Trần , Nguyễn , Phạm , Lê..., mà người Chăm chỉ có chữ Ja hoặc M (Mng) đặt trước tên mình để phân biệt nam nữ, ví dụ Ja Phôi, Ja Ka (Nam) M Ehava, Mng Thang Ôn (nữ) , giống như Văn Thị của người Kinh .

Người Chăm chỉ có hoàng tộc mới có họ : Ôn, Trà , Ma, Chế . Quan lại thường đựoc gọi bằng chức như Po Klăn Thu (ngài Trấn thủ) , Pô Phok Thăk (ngài phó trấn thủ tên Thak hoặc như Đwai Kabait (ông đội Kabait).

Cũng có dòng họ đặt theo tên vua : họ Po Rome, họ Po Gihlw hoặc đặt theo tên lòai cây trụ trong kut chính , họ Ga dak, họ Mul Pui , nhưng không dùng họ này đặt tên riêng.

Họ và tên còn đặt theo tôn giáo ( Islam) :Thường do sự tiên đoán tương lai của đứa con mà người cha chọn 1 trong 25 vị thánh đặt tên :

. Con trai là Ali, Ibrohim, Mousa, Ysa...

. Con gái là : Fatima,Khođijah,Maryam...

Cách đặt tên theo giấy khai sinh :

Vào đời vua Minh Mạng ( 1820-1840) , năm thứ 14 , nhà vua ban cho người Chăm các họ theo phong tục Việt Nam :

. Bá

. Đàng

. Hứa

. Lưu

. Lựu

. Hán

. Lộ

. Mà

. Châu

. Nguỵ

. Tử

. Tạ

. Thiên

. Uc

. Vạn

. Lâm

. Hải

. Báo

. Cây

. Dương

. Quảng

. Qua

. Tưởng

. L...

Số người có công với triều đình được mang họ Nguyễn .

Như vậy có sự giao lưu văn hoá Kinh - Chăm , nhưng nét đặc sắc của văn hoá Chăm là Họ tộc Chăm là theo Mẫu Hệ , ví dụ Nguyễn Văn Tỷ (khai sinh) , họ mẹ là Po Đăm hoặc Phú Trạm (khai sinh) , họ mẹ là Inrasara ./.

Ai là người giết chế bóng Nga?

Ngày 23 tháng Giêng năm 1390, Đô tướng Trần Khát Chân đại thắng quân Chiêm thành ở Hải Triều, giết được vua Chế Bồng Nga. Khi nghe báo tin thắng trận, Thượng hoàng Trần Nghệ Tông rất vui mừng, liền phong cho Trần Khát Chân làm Long Tiệp Phụng Thần Nội vệ Thượng tướng quân, tước Vũ Tiết Quan Nội Hầu.

Tại sao che bóng Nga chết?

Năm 1390, ông tử trận sau khi trúng phải đạn tại trận Hải Triều. Cái chết của ông khép lại một trang hùng sử trong lịch sử Chăm Pa. Chế Bồng Nga được xem là vị vua vĩ đại cuối cùng của vương quốc Chăm Pa vì sau khi ông mất, nước Chăm không còn quật khởi như trước được nữa.

Chế mắn là gì của chế bóng Nga?

Chế Mân được xem là một trong những bậc minh quân và anh hùng dân tộc của người Chiêm, ông là người đã lãnh đạo quân Chiêm đánh bại thủy quân Nguyên xâm lược (chiến công của ông có được cũng nhờ Đại Việt đã ngăn được quân Nguyên trên bộ), khi lên ngôi ông củng cố sự hòa hiếu với các quốc gia lân bang, kinh bang tế thế ...

Chè là người gì?

Chế là một họ của người Việt Nam. Họ này xuất phát từ họ của các vua Chiêm Thành.