thành ờ người được giáo dục một trình dụ học VÜII nói riêng vàphát triển nhân cách phù hợp với vêu cấu của một mục tiêu giáodục đã xác định trước.Nói dung giáo dục trong nhà trường phô thôngLà một bộ phận của nội dung giáo dục nói chung, và là mộtyêu tô cơ bản cấu thành quá trình giáo dục trong nhà trường phổthông, lấy hệ thống tri thức khoa học lùm cốt lỗi, góp phần hìnhthành một học vấn phổ thông toàn diện, cơ bản và hiện đại,hình thành thế giới quan khoa học và phát triển những phẩmchất, nãng lực nén tảng của nhân cách công dân nhằm thực hiệnmục tiêu giáo dục các cấp học, bậc học phổ thòng.Tính toàn diện và tính cơ bản của nội dung giáo dụcXuất phát từ mục đích giáo dục nhân cách toàn diện và từyêu cầu khách quan của đất nước và của thời đại, nội dung giáodục trong nhà trường có tính toàn diện và tính cơ bản, phản ánhđầy đủ các thành phần cấu trúc của nền vãn hoá và tiến trìnhphát triển liên tục cùa lịch sử. Nội dung giáo dục, mà cốt lõi làhệ thống tri thức khoa học, được cụ thể hoá, iàm nên nội dungdạy học và nội dung cụ thể của các quá trình giáo dục bộ phậnkhác (giáo dục đạo đức và giáo dục công dân, giáo dục thẩmmỹ, giáo dục lao động...).Nhằm thựcthi c á cnhiệm vụ giáo dục cơ bản, dođócả về mặt lý luận và mặt thực tiễn, nội dung giáo dụcđược phân định, m ăc dù có tính tương đối, thành cá cloại hình nội dung giáo dục tương ứng, gồm: nội dungdạy học, nội dung giáo dục đạo đức và giáo dục côngdân, giáo dục văn h ó a thẩm mỹ, giáo dục văn hoá laođộng - hướng nghiệp và giáo dục thể chất - quân sự...211 C ác hệ thống tri thức, chuẩn mực và các giá trị này,đến lượt chúng, s ẽ quy định toàn bộ nội dung kiếnthức, kỹ năng... cụ thể trong các môn học và hoạt độnggiáo dục thực tiễn, và đều nhằm hình thành học vấnp h ổ thông, góp phần thực hiện mục đích giáo dục làphát triển toàn diện nhân cách người học.Các xu thẻ phát triển nội dung giáo dục Cập nhật những vấn đề toàn cầu (các nội dung giáo dụccập nhật).Cùng với sự phát triển khoa học - công nghệ và nhữngbiến đổi nhanh chóng của đời sống xã hội hiện đại, thế giới đangphải đối mặt với những vấn đề lớn như hòa bình, dân số, môitrường và chất lượng cuộc sống... Do đó, thế hộ trẻ và cá nhânngười được giáo dục cần có những phẩm chất và năng lực mớiđê tồn tại và phát triển thích ứng với xã hội hiện đại.Cập nhật những nội dung mới (các quan điểm mới, tri thứcmới và những chuẩn mực, giá trị mới) là một trong các xu thế tấtyếu của phát triển nội dung giáo dục nhằm đáp ứng các vấn đềcủa cuộc sống hiện đại: giáo dục môi trường, giáo dục dân số,giáo dục giới tính, giáo dục phòng chống ma túy, giáo dục cáckỹ nâng sống... là những nội dung giáo dục mới (các nội dunggiáo dục cập nhật) đã được giáo dục học nghiên cứu và thựchiện bằng thiết lập bổ xung một số môn học mới, hoặc bằng conđường tích hợp với các môn học vốn có trong nhà trường.Tái cấu trúc và tích hợp nội dung giáo dục - dạy học.Một xu hướng khác, lại không chủ yếu nhằm tăng thêm mônhọc hay cập nhật tri thức mới, mà chú trọng vào tái cấu trúc và212 nch hợp hệ thống tri thức nội dung, ịịắn với dổi mới các plutítngpháp và lùnh tliức tổ chức ỊỊÌáo dục dạy h ọ c , nhờ đó, ngườiđược giáo dục sẽ có được những phẩm chát, năng lực thích ứngvới những thay đổi nhanh chóng của cuộc sống hiện đại.2. Các nội dung giáo dục cơ bản trong nhà trườngphổ thôngGiáo dục công dàn và giáo dục đạo dứcCôhịị dân là khái niệm pháp lý, nói về cá nhân trong mốilỊUun hệ với nhà nước về quyền lợi và nghĩa vụ. Mỗi ngưừi sinhra đều có một Tổ quốc và họ là công dân của đất nước mình.Công dân có các quyền và nghĩa vụ được ghi trong Hiến pháp vàdược pháp luật bảo vệ. Học sinh hôm nay sẽ trở thành nhữngcông dàn tương lai, là chủ nhân xây dựng và bảo vệ đất nước, họcần được giáo dục để có những phẩm chất công dân, để trởthành những công dàn gương mẫu c ó ích cho Tổ q u ố c . Trongcác phẩm chất đó, đặc biệt đỏi với giai đoạn tuổi vị thành niên người công dân tương lai - ý thứ c c ô n ẹ d â n là phẩm chất đ ư ợ ccoi trọng đặc biệt.Ý t h ú t c ô n g d ân là phạm trù tinh thần, nói lèn trìnhđộ n h ận thức về quyền lợi và nghĩa vụ củ a người dân! đối với nhà nước và được thể hiện bằng nhận thức vàhàn h vi cụ thể trong cuộc sống củ a mọi người. Ý thứccông dân là một phẩm chất n hãn cá ch , được hìnhth ành nhờ có giáo dục và s ự từng trải củ a cá n hântrong hoat động thực tiễn lâu dài. Ý thức công dânđược thể hiện chủ yếu trên ba phương diện: ý thứcchính trị, ý thức pháp luật và ý thức đ ạ o đức c ủ a mỗicá nhân.213 Ỷ t h ú t c h in h tr ị là bộ phận của ý thức xả hội,là hệtư tưởng chủ đao cửa xã hội và cũng là ý thức của từngcá nhân, Ý thức chính trị là ý thức về quyền lợi giai cấp,là ý thức về sự tổn vong và giàu mạnh của đất nước,về vai trò của đất nước trong quan hệ với các quốc giatrên thế giới.Ỷthức pháp luật cũng là một bộ phận của ý thức xãhội, là hệ thống các quan niệm về quyền lợi, nghĩa vụcủa công dân trong xâ hội, trên cơ sở của những quytắc đã được xã hội thừa nhận, thể hiện tính hợp pháphay không hợp pháp của các hành vi cá nhân. Ý thứcpháp luật là sản phẩm của giáo dục và sự tự nhặn thứccủa cá nhân về pháp luật và nó được thể hiện bằnghành vi của mỗi công dân trong việc chấp hành luậtpháp của nhà nước.Ỷthúc đạo đút là ý thức củacá nhân vể mục đíchcuộc sống và mối quan hệ của các cá nhân trong xảhội. Ý thức đạo đức được biểu hiện chính trong cuộcsống của con người ở cả ba mặt: nhận thức, tình cảmvà hành vi đạo đức. Ý thức đạo đức cá nhân được hìnhthành nhờ có giáo dục, trên cơ sở truyền thống giađinh, truyền thống đạo đức, văn hóa dân tộc và sứ cmạnh của dư luận xã hội.Giáo dục ý thức công dân là một nội dung quan trọng nháicủa nhiệm vụ giáo dục công dân và giáo dục đạo đức, cần đượctiến hành có k ế hoạch với những con đường và phương thức sau:Giáo dục thông qua nội dung, phương pháp giảng dạy c á cmôn học trong nhà trường.214 - Dưa học sinh tham gia vào loại hình lao động và thõngqua các lioạt động mang tính xã hội - chính trị đa dạng (các hoạtdộng kỷ niệm lịch sứ, các lẻ hội vãn hoá giàu truyén thòng dântộc...);- Tố chức các sinh hoạt tập thể, đoàn thể, các hoạt động vuichơi hấp dán;- Thông qua tổ chức hơp lý cuộc sống người học ở gia đình,cộng đồng địa phương nơi họ sinh sống cùng bạn bè, người thân;- Bằng tấm gương nhân cách của thày cô giáo, người lớn...ỉ.7Trong nhà trương pho thông, nội dung giáo dục côngI dân và giáo dục đạo đức học sinh được gắn liến và cụI thể hoá ở: Giáo dục người học về ý thức học tập, ýI thức tuân thủ nội quy, quy c h ế học đường; Giáo dục hệỊ thống thái độ, hành vi ứng xử văn hoá (các hành vi đạođức) trong c á c mối quan hệ của người học với bạn bè,thày cô, với người lớn và với các nhiệm vụ học tập, rènluyện, với môi trường sống và cộng đồng yă hội...Như vậy, giáo dục công dân và giáo dục đạo đứchọc sinh luôn gắn liền nhau và cũng hàm chứa nhữngnội dung quan trọng thuộc phạm trù giáo dục nhâncách học sinh về m ặt ỷ thức về nghĩa vụ và tráchnhiệm học tập. Mặtkhác, giáo dục công dân và giáodục đạo đức trong học đường cũng không bó hẹp trongphạm vi giáo dục chỉ về mặt ỷ thức cà nhân.S ự phát triển nền tảng nhân cách người công dân nóichung, trinh độ giáo dục về măt đạo đức của họ nóiriêng phải được thể hiện thống nhất giữa ỷ thức, thái độđạo đức và hệ thống hành vi, thói quen đạo đức của215 mỗi cá nhân học sinh. Đó chính là tỉnh toàn ven củanhản cách và cũng là nguyên tắc đảm bảo tính toànvẹn trong quá trình giáo duc và mỗi hoạt động giáodục - dạy học.Cần nhấn mạnh rằng, giáo dục hành vi đạo đứctrong nhà trường, trước hết là tạo điều kiện, cơ hộiphong phú, đa dạng... để người học thể nghiệm ỷ thứcđạo đức, ỷ thức công dân đã được mà họ đã tiếp nhậnđược từ sách vở, từ thày, cỏ giáo.Mặt khác, tổ chức việc rèn luyện và hình thành mộthệ thống hành vi, thói quen ứng xử trong các quan hệcủa người học với các hoạt động học tập, rèn luyệntrong và ngoài trường, với người khác (với bạn bè, vớithày cô, với cha mẹ và người lớn hơn hoặc nhỏ hơn...),với cộng đổng xã hội, với thế giới xung quanh và vớibản thân mình... sa o cho p hủ hợp vói các chuẩn mựcđạo đức và với các tập quán, truyền thống văn hoá củam ột dân tộc, với các quy định của pháp luật, của nhànước (trong đó có c á c quyền và nghĩa vụ của ngườihọc được quy định trong Luật Giáo dục...) và các quyđịnh trong nội quy nhà trường.Giáo dục công dân và giáo dục đạo đức trong nhà trườngđược tiến hành đồng thời và được thực hiện chính bởi nhiều hìnhthức, phương thức hoạt động trong quá trình học tập, rèn luyệncủa người học trong và ngoài trường, và nói chung, được thựchiện đồng bộ trong toàn bộ cuộc sống của người học (trong giađình, ở nhà trường, trong các đoàn thể và trong toàn bộ các mốiquan hệ sống của cá nhân) và trong sự phôi hợp giữa các tácđộng sư phạm và các nỗ lực tích cực của chính cá nhân đó.216 Giáo dục vãn hóa thấm mỹVăn hóa là mỏt khái niệm rất ròng, thường đươc hiểulà toàn bộ các thành tưu của loài người trong c á c íĩnhj vực hoạt dộng tinh thần và sản xuất vật chất, trong cảitạo cuộc sông xã hội, trong sáng tạo khoa học, côngnghệ và nghệ thuật. Những giá trị cơ bản của văn hoáđược chứa đựng trong nhiều nội dung giáo dục khácnhau, trong đó có íĩnh vực thẩm mỹ.Thâm m ỹ (hay văn hoá thẩm mỹ) là phạm trù triếthọc nói về cái đẹp khách quan của đối tượng trong tựnhiên, trong cu ộc sống xã hội và trong bản thân conngười. Đó là một bộ phận quan trọng trong phạm trùvăn hoá.Giáo dục vàn hóa thẩm mỹ (hay cũng gọi là giáo dục thẩmmỹ) là quá trình tác động hình thành cho người học thị hiếuthẩm mỹ (năng lực nhận thức, đánh giá, sáng tạo và hành độngtheo quan niệm đúng về cái dẹp) và một vốn tri thức về các giátrị nghệ thuật, góp phần làm phong phú tâm hồn và phát triểntoàn diệnnhân cách người học, đổng thời góp phần bổi dưỡng,phát triển tô chất, nàng khiếu (phát hiện, bồi dưỡng nhân tàinghệ thuật).Giáo dục văn hoá thẩm mỹ nhằm thực hiện trực tiếp cácyêu cầu của nhiệm vụ giáo dục thẩm mỹ và yêu cầu của cácnhiệm vụ giáo dục toàn diện kháctrong nhà trưcmg.Giáo dục văn hóa thẩm mỹ có thổ thực hiện thông quacáccon dường cơ bản sau đây: thông qua tổ chức dạy học các mônhọc chuyên biệt (âm nhạc, mỹ thuật, vãn học); thông qua tổ217 chức dạy học các bộ môn khác (môn nào cũng ít nhiều có tiemnàng); xây dựng môi trường văn hóa và giáo dục truyền thóngvăn hóa dân tộc; thông qua các hình thức hoạt động vãn hoánghệ thuật; tổ chức các hoạt động thê dục, thê thao và vui chơi;giáo dục hành vi văn hóa ứng xử thông qua tạo lập lòi sông tíchcực, thói quen sinh hoạt ở người học...Giáo dục lao động, kỹ thuật tổng hợp, hướng nghiệp vàdạy nghéphổ thôngGiáo dục lao độngChính là nhằm giáo dục ý thức, thái độ đúng đắn với laođộng, với người lao động và đồng thời là quá trình cung cấp chohọc sinh kiến thức kỹ thuật tổng hợp, tạo lập thói quen, thái độvà kỹ năng lao động tùy theo lứa tuổi và giới tính để làm chủcuộc sống trong thực tại và tương lai.Giáo dục lao động có ảnh hưởng lớn đến các mật giáo dụckhác: trí dục, đức dục, mỹ dục, thể dục... tạo nên những lớpngười hiểu biết và phát triển toàn diện.Giáo dục kỹ thuật tổng hợpvới mục tiêuchính là làm cho học sinh hiểu, nắmđược những nguyên tắc củacác quá trình sàn xuất chù yếu, đồng thời có dược các kỹ năngcơ bản để sử dụng tát cả những công cụ sản xuất giản dơn,thông dụng nhất. Trong điều kiện thời đại ngày nay, và với quanNgay từ thế kỷ XIX, K.Marx đã khẳng định:điểm giáo dục - đào tạo là giải pháp cơ bản để phát triển nguồnnhân lực chất lượng cao, các quốc gia đều quan tâm trang bị chohọc sinh phổ thông hộ thống tri thức và kỹ năng, kỹ thuật tổnghợp (cũng chính là các kỹ năng lao động cơ bản trong sản xuấtcông nghiệp hoá, hiện đại hoá).218 Hướng nghiệplà hoạt động dinh hướng nghề nghiệp của các nhà sư phạmgiúp người học sinh lựa chọn một ngành nghé tưcmg lai phù hợpvới lúrnị: thú, năng lực của cá nhân và yêu cầu phát triển nhânlực của xã hội.HưcVng nghiệp là một bộ phận của nội dung giáo dục phổthông, nhằm dần dát học sinh hòa nhập với đội ngũ những ngườilao động xã hội. Hướng nghiệp là quá trình điều chỉnh hứng thú,nguyện vọng của học sinh trong chọn nghề, dể tránh những hiệntượng chọn nghề một cách tự phát.Dạy nghé phổ thôngDạy nghê phổ thông gắn (với hướng nghiệp) nhằm cung cấpkiến thức, hình thành một sô kỹ nãng cơ bản của một sô ngànhnghề, hình thành cho người học một trình độ nãng lực nhất dịnhđè các em có thê tiếp tục theo học các bậc học của giáo dụcchuyên nghiệp và lập thân, lập nghiệp trong tương lai.Giáo dục lao động và hướng nghiệp, dạy nghề phổthông có thê thực hiện bảng nhiều con dường.Trong đó có các con đường quan trọng sau đây: Thông quadạy học các môn học (các môn học kỹ thuật, các môn họckhác); Bằng chính việc tổ chức hợp lý cuộc sống lao động họctập của cá nhân; tham quan các hoạt động sản xuất và công nghệsản xuất; Trang bị một trình độ tri thức, kỹ năng cơ bản một sôngành nghề (dạy nghề phổ thông) ờ trong trường hoặc tại cácTrung tàm hướng nghiệp và dạy nghề của địa phương.219 Giáo dục thê chất, sức khỏe và giáo dục quàn sựphổ thòng Giáo dục thê chấtLà quá trình tác động đê hình thành cho học sinh nhữngphẩm chất tốt về thể chất và tinh thần, tạo cho học sinh có mộtsức khỏe tốt để sống hạnh phúc và tham gia tốt vào cuộc sốnglao động xã hội. Theo nghĩa rộng hơn, đó còn là hình thành vănhoá thểchất ờ người học, giúp họ có được ý thức tự giác và kinhnghiệm, kỹ năng rèn luyện thường xuyên về sức khoè và ý chí,nghị lực; biết tổ chức hợp lý cuộc sống học tập và sinh hoạt củabản thân và của đời sống cộng đồng.Giáo dục văn hoá thể chất có thể thực hiện bằng các conđường sau: Thông qua giảng dạy các bộ môn thể dục chínhkhóa. Tổ chức rèn luyện thân thể bằng thể dục buổi sáng. Tổchức các hội khỏe, các trò chơi tập thể. Thông qua việc tổ chứccác hoạt động tham quan du lịch. Tuyên truyền trên hệ thốngthông tin đại chúng về vệ sinh, phòng dịch.Giáo dục quân sự phổ thôngLà quá trình huấn luyện cho thanh thiếu niên học sinhnhững hiểu biết về quốc phòng, kiến thức và kỹ năng hoạt độngquân sự để có thể tham gia vào công cuộc bảo vệ an toàn chínhtrị và toàn vẹn quốc gia. Mặt khác, quan trọng không kém, đó làrèn luyện ý chí, ý thức tổ chức kỉ luật, hình thành tác phong vàlối sống khẩn trương và giản dịGiáo dục quân sự phổ thông trong nhà trường được thựchiện thông qua các con đường sau: Thông qua các bài huấnluyộn nghi thức, truyền thống quân đội, lý luận quân sự, cácbài học lý thuyết về chiến thuật, về vũ khí. Tổ chức luyện tậptại thao trường. Tổ chức hội thao quân sự (hội thao giáo dục220 quốc phòng) và gán liền với các hoạt động the thao, thể dụchọc đường.Giáo (lục trí tuệ ( ìiáo dục trí tuệ (trí dục)Là nhiệm vụ giáo dục đ ặ c thừ VÌ1 d ặ c ln ữ igcủa giáo dục họcdường, nhằm giúp người học lĩnh hội vững chắc một hệ thống triiltíả phổ thông, toàn diện, cơ bản và hiện đại về tự nhiên, xã hộivà con người, với mọi lĩnh vực vãn hoá, khoa học, kỹ thuật, nghệthuật, văn học, pháp luật... (và một hệ thống kỹ năng, kỹ xảotưong ứng) và tổ chức, hướng dẫn, tạo điều kiện thuận lợi cho sựphát triển các phẩmchất, riảng lực trí tuệ của họ.Nội dung giáo dục trí tuệCũng gọi là nội dung dạy học, được thực hiện thông quaquá trình dạy học, với các hoạt động dạy và học một hệ thốngmôn h ọ c thuộc các lĩnh vực khoa học, kỹ thuật và văn hoá, nghệthuật... nhằm hình thành học vấn pliổ thông toàn diện cho ngườihọc. Trong nội dung dạy học, do khối lượng tri thức rất phongphú, đa dạng nên có tiềm nãng to lớn để thực hiện tất cả cácnhiệm vụ giáo dục, nhằm thực hiện mục tiêu giáo dục phổthông, phát triển toàn diện nhân cách người học.$ * *Cần nhấn mạnh một lần nữa rằng, việc phân định các lĩnhvực nội dụng giáo dục trên đày chỉ có tính tương đối. Trong lýluận giáo dục học và thực tế giáo dục, các nội dung giáo dục c ótính tích hợp, có thể khai thác ý nghĩa giáo dục đồng thời ở nhiềuphương diện, cùng thực hiện được nhiều nhiệm vụ giáo dục. Mặtkhác, có nhiều con đường giáo dục- mỗi con đường giáo dục có221