Lợi thế nào dưới đây là quan trọng nhất về vai trò của hoa kì trong phát triển kinh tế – xã hội?

Câu 30: Các “điểm nóng”ở Việt Nam được xử lý như thế nào? Khi nào xong và có phải tiếp tục theo dõi, kiểm soát hay không?

Từ năm 1993 đến nay, chúng ta đã tiến hành điều tra, xác định độ tồn lưu dioxin, mức độ và quy mô ô nhiễm dioxin, nghiên cứu ảnh hưởng của dioxin đến con người khu vực quanh điểm nóng, tiến hành một số biện pháp ngăn chặn sự lan tỏa của dioxin ra môi trường như: bê tông hóa khoảng 8.000 m2 bề mặt khu nhiễm gần đường băng của sân bay Đà Nắng, xây dựng các hệ thống cống lọc chất độc ở cả 3 điểm nóng, nghiên cứu lựa chọn công nghệ khả thi để xử lý đất nhiễm dioxin trong điều kiện Việt Nam. Từ năm 2007, Bộ Quốc phòng đã bắt đầu tiến hành xử lý đất nhiễm dioxin tại điểm nóng ở sân bay Biên Hòa bằng phương pháp chôn lấp triệt để. Đến năm 2009, việc xử lý sẽ kết thúc.

Dự kiến đến năm 2010 sẽ cơ bản xử lý xong các điểm nóng trên.

Sau khi xử lý xong vẫn phải tiếp tục theo dõi, kiểm soát để bảo đảm an toàn cho môi trường và con người sống quanh khu vực đó.

Câu 31: Xử lý các "điểm nóng" có tốn kém không?

Tuỳ theo công nghệ xử lý được áp dụng mà chi phí cho việc xử lý các điểm nóng cao hay thấp. Song, nói chung chi phí xử lý đất nhiễm dioxin là khá cao. Ước tính để xử lý xong các điểm nóng theo phương pháp chôn lấp triệt để, chúng ta cần khoảng 53 triệu USD, tức là khoảng 850 tỷ đồng Việt Nam.

Câu 32: Ta có hợp tác quốc tế trong việc xử lý này không?

Những năm qua ta đã kêu gọi hợp tác và sẵn sàng hợp tác với các nước, các tổ chức phi chính phủ tham gia vào việc nghiên cứu lựa chọn công nghệ khả thi để xử lý các điểm nóng về dioxin. Đã có một số nước và tổ chức tham gia hợp tác trong lĩnh vực này như: Cục Bảo vệ môi trường Mỹ, Chương trình Phát triển Liên hợp quốc UNDP, qũy Ford, công ty Hatfield (Canada), Cộng hòa Séc, Nhật Bản... Bước đầu, các tổ chức này tham gia vào công tác điều tra, khảo sát bổ sung đánh giá độ tồn lưu dioxin ở một số khu vực, hỗ trợ kinh phí để ta tiến hành một số biện pháp trước mắt nhằm hạn chế sự lan tỏa của dioxin ra môi trường ở sân bay Đà Nắng.

Câu 33: Dioxin từ các "điểm nóng" có thể lan truyền ra các khu vực lân cận hay không? Lan truyền bằng đường nào? Có thể giảm thiểu sự lan truyền này không? Bằng cách nào?

Dioxin từ các điểm nóng có thể lan truyền ra các khu vực lân cận. Sự lan truyền chủ yếu theo đường nước mưa bào mòn và cuốn trôi đất nhiễm dioxin ra ao hồ, sông suối và xa hơn nữa là ra biển. Ngoài ra dioxin còn có thể lan truyền trong không khí do gió cuốn bụi nhiễm dioxin từ vùng ô nhiễm.

Có thể giảm thiểu sự lan truyền dioxin ra các khu vực lân cận bằng một số biện pháp như: che đậy bề mặt khu nhiễm bằng các vật liệu như bê tông, cát, đất sét, bentonit; xây dựng hệ thống cống lọc chứa than hoạt tính để hấp phụ chất độc và dioxin ngăn nước mưa từ khu nhiễm chảy ra môi trường.

Câu 34: Khi được cảnh báo về những điểm nhiễm dioxin cao, những người sống quanh đó phải làm gì để hạn chế sự phơi nhiễm dioxin ?

Để hạn chế sự phơi nhiễm dioxin khi được cảnh báo về những điểm có dioxin cao, những người sống quanh đó phải:

- Tránh tiếp xúc trực tiếp với khu vực nhiễm;

- Không nuôi, trồng trên đất và ao hồ tại khu nhiễm và vùng lân cận như: không nuôi cá, thả vịt tại các ao hồ ở khu nhiễm, không chăn thả trâu bò ăn cỏ trên khu đất nhiễm...;

- Không ăn các con vật đánh bắt được tại khu nhiễm và vùng lân cận;

- Nếu sử dụng nước sinh hoạt khai thác từ giếng đào hoặc giếng khoan thì phải lọc qua cát và than hoạt tính;

- Định kỳ kiểm tra sức khỏe.

II. ẢNH HƯỞNG CỦA CHẤT ĐỘC DA CAM/DIOXIN LÊN MÔI TRƯỜNG

Câu 35: Chất độc da cam/dioxin ảnh hưởng tới đất nông nghiệp như thế nào?

Chất độc da cam/dioxin ảnh hưởng trực tiếp đến đất nông nghiệp, làm cây chết ngay hay không thể phát triển được. Với hàm lượng cao vi sinh vật bị chết, số lượng các vi sinh vật đất giảm làm đất kém màu mỡ. Sự trao đổi chất của các cơ thể sinh vật sống trong đất giảm, năng suất cây trồng nông nghiệp kém hiệu quả.

Câu 36: Có nên trồng cây nông nghiệp trận đất nhiễm dioxin không?

Tại các vùng đất có độ tồn lưu dioxin trên ngưỡng 250 ppt thì không nên trồng cây nông nghiệp. Nếu trồng, cây có thể vẫn mọc và cho quả, nhưng khi canh tác, thu hoạch và chế biến, do sơ suất có thể dẫn đến tiếp tục phát tán dioxin gây ô nhiễm môi trường và ảnh hưởng đến sức khỏe con người. Một số nước phát triển qui định ngưỡng dioxin cho đất sản xuất nông nghiệp là 250 ppt và phi nông nghiệp là 1.000 ppt. Nếu đất có độ tồn lưu dioxin dưới ngưỡng 250 ppt thì có thể sử dụng để sản xuất nông nghiệp.

Câu 37: Dioxin tích tụ ở tầng nào của đất?

Dioxin thường tích tụ ở tầng mặt của đất (từ 0 - 40 cm). Tuy nhiên, trên thực tế ở những “điểm nóng”, dioxin có thể di chuyển xuống tầng đất sâu hơn. ở vùng trũng và ao hồ, dioxin tích tụ ở tầng đáy và bám vào những rễ, mặt dưới lá cây thủy sinh.

Câu 38: Dioxin có tồn lưu cao trong môi trường nước không? Hiện nay dioxin còn tồn tại trong môi trường nước ở các vùng bị rải chất độc da cam/dioxin không?

Vì dioxin rất khó hòa tan trong nước nên không có tồn lưu dioxin cao trong môi trường nước. Nước suối trong rừng hiện nay ở các vùng bị rải trước kia có thể sử dụng được nếu xét theo khía cạnh nhiễm dioxin, tuy nhiên các chất khác và các yếu tố khác có thể làm nước không uống được.

Câu 40: Khi phun rải xuống các vực nước, chất độc da cam/dioxin sẽ vận chuyển như thế nào?

Khi phun rải vào các vực nước, chất độc da cam/dioxin sẽ vận chuyển theo quy luật chung sau đây:

+ Nếu là vực nước đứng, không chảy: chất độc sẽ lắng đọng xuống đáy tích tụ ở lớp bùn và các chất lơ lửng bám ở thực vật, lâu dài có thể sẽ theo dòng nước ngầm chảy ra sông suối rồi ra biển.

+ Nếu là nước chảy, chúng sẽ được vận chuyển cùng dòng nước, nhanh hay chậm tùy theo địa hình

Câu 41: Vì sao Mỹ sử dụng chất độc da cam/dioxin để phá rừng trong chiến tranh ở Việt Nam?

Vì rừng là căn cứ địa của các cuộc kháng chiến chống ngoại xâm. Trong cuộc chiến tranh xâm lược ở Việt Nam, quân đội Mỹ đã dùng chất độc da cam/dioxin nhằm phá rừng, tìm và diệt căn cứ cách mạng, ngăn chặn các cuộc hành quân của bộ đội và hủy hoại hoa màu.

Từ năm 1961 đến 1971 rừng nội địa và rừng ngập mặn là đối tượng chính bị tác động nặng nề nhất. Trên 80% tổng số phi vụ rải chất độc da cam/dioxin của các chiến dịch được tiến hành trên lãnh thổ có rừng với tổng diện tích bị rải chất độc là 3,06 triệu ha trong đó:

- Diện tích rừng nội địa là: 2,9 triệu ha;

-Diện tích rừng ngập mặn là: 0,16 triệu ha.

Câu 42: Chất độc da cam/dioxin đã ảnh hưởng tới rừng như thế nào?

Chất độc da cam/dioxin đã để lại hậu quả tức thời và lâu dài đối với các hệ sinh thái rừng:

Hậu quả tức thời: trên 3,060 triệu ha rừng bị tàn phá ở các mức độ khác nhau, làm mất đi 112 triệu m3 gỗ. Ngoài ra nhiều nguồn tài nguyên lâm sản khác như: cây thuốc, song mây, dầu nhựa, thú rừng bị tiêu diệt.

Hậu quả lâu dài: Hệ sinh thái rừng bị thay đổi, đất rừng bị xói mòn. Cỏ tranh, tre nứa, cây bụi xâm lấn và thay thế cây rừng. Môi trường rừng xấu đi, gây trở ngại khó khăn cho rừng tái sinh phục hồi. Đặc biệt rừng phòng hộ đầu nguồn của 28 hệ sông bị tàn phá đã gây ra nhiều lũ lụt cho vùng hạ lưu.

Câu 43: Những địa phương nào có rừng bị ảnh hưởng nặng nề nhất bởi chất độc da cam/dioxin?

Trong chiến tranh chống Mỹ, hầu hết các tỉnh thành từ Quảng Trị tới Cà Mau bị ảnh hưởng bởi chất độc da cam/dioxin với các mức độ khác nhau:

+An Giang, Bà Rịa-Vũng Tàu, Kiên Giang, Đồng Tháp, Tiền Giang bị rải dưới 10% diện tích.

+ Đắc Lắc, Lâm Đồng, Hậu Giang, Long An, Gia Lai, Quảng Nam, Đà Nẵng, Khánh Hòa, Thuận Hải, Minh Hải, Cửu Long bị rải từ 10% - 20% diện tích.

+ Quảng Ngãi, Bến Tre, Phú Yên, Quảng Trị, Bình Định bị rải từ 20% - 30% diện tích.

+ Thừa Thiên-Huế, Tây Ninh bị rải từ 40% - 50% diện tích.

+ Bình Dương, Bình Phước, Thành phố Hồ Chí Minh, Đồng Nai bị rải trên 50% diện tích.

Rừng bị hủy hoại nhiều nhất thuộc các vùng sau:

+ Vĩ tuyến 17 tỉnh QuảngTrị.

+ Dọc biên giới Việt-Lào có đường mòn Hồ chí Minh từ Quảng Trị tới Kon Tum (Hương Hóa, A Lưới, Sa Thầy, DakLây,...).

+ Vùng Đông Nam bộ (Chiến khu C, chiến khu D, Bời Lời, Tam giác Sắt...).

+ Năm Căn - tỉnh Cà Mau.

+ Cần Giờ -thành phố Hồ Chí Minh.

Câu 44. Nguyên tắc chọn loại cây trồng rừng trên vùng đất bị hủy hoại?

Phù hợp với điều kiện khí hậu (để cây sống) và thích nghi với điều kiện lập địa đất đai (quyết định sức sinh trưởng hay năng suất cây trồng). Nguyên tắc này là cơ sở quan trọng nhất hình thành nên các kiểu rừng tự nhiên và cơ sở chọn cây trồng rừng. Ngoài ra chú ý tới loại cây rừng sinh trưởng nhanh, có khả năng cải tạo đất, sản phẩm đem lại lợi ích kinh tế cho người lao động, có nguồn giống và kỹ thuật không phức tạp.

Đối tượng lựa chọn: là các loài cây gỗ để sau khi trồng sẽ tạo thành rừng.

Mục tiêu lựa chọn:

- Phục hồi sinh thái rừng, phủ xanh đất trống đồi trọc tại các vùng do chiến tranh tàn phá trước đây.

-Trồng rừng lấy gỗ, lâm sản ngoài gỗ.

Với hai mục tiêu trên, chỉ tập trung vào những cây thân gỗ trồng thành quần thể rừng (có chiều cao >5m, có khả năng hình thành tầng tán...) nhằm từng bước phục hồi tiểu khí hậu, đất đai và các quần thể sinh vật (thực vật, động vật, vi sinh vật...).

Câu 45. Chi phí cho công tác trồng rừng trên vùng bị rải chất độc?

Chi phí trồng rừng cho 1 ha (trồng năm 2002). Nếu trồng rừng thâm canh có bón phân trên 10 triệu đồng/ha.

Mô hình: Keo lá tràm.

Mật độ trồng: 2000 cây/ha 5-7 triệu đồng/ha.

Trồng cây bản địa khoảng 13-15 triệu đồng/ha.

Chi phí cho công tác trồng rừng trên vùng bị rải chất độc hóa học phụ thuộc vào mục đích trồng rừng, điều kiện tự nhiên, loài cây trồng và kỹ thuật trồng và thời giá.

Câu 46. Trồng rừng trên vùng bị rải CĐHH gặp khó khăn gì?

Hiện trường rộng, còn nhiều tàn dư của chiến tranh như bom, đạn chưa nổ, các hóa chất độc... do đó xử lý thực bì khó khăn ảnh hưởng tới sức khỏe của người lao động. Ngoài ra việc lựa chọn loài cây trồng phù hợp cũng gặp khá nhiều khó khăn.

Câu 47. Phục hồi rừng sau chiến tranh hóa học bằng cách nào? Rừng có tự phục hồi được không?

Có 2 con đường phục hồi rừng sau chiến tranh hóa học:

- Phục hồi rừng tự nhiên: nhằm lợi dụng cây tái sinh tự nhiên có sẵn trong rừng, chăm sóc nuôi dưỡng dần dần lớn lên góp phần phục hồi rừng. Phương thức này chỉ áp dụng ở nơi bị ảnh hưởng nhẹ của chất độc hóa học, còn có tán rừng, có cây mẹ. Tuy nhiên đòi hỏi thời gian dài nhưng ít tốn kém.

- Phục hồi rừng nhân tạo: Trồng lại rừng là cách phục hồi nhanh nhất áp dụng chủ yếu những nơi bị rải nặng nề, hiện trạng có ưu thế là cỏ Mỹ, cỏ tranh, lau chít, chè vè, không có cây gỗ tái sinh, khả năng tự phục hồi rất khó khăn. Đòi hỏi đầu tư kinh phí và công sức lớn.

Câu 48: Chất độc nào đã làm cây chết trong chiến tranh hóa học?

Chất độc da cam/dioxin sử dụng trong trong chiến dịch Ranch Hand và trong suốt cuộc chiến tranh tại miền Nam bản chất là 2,4,5-T và 2,4-D có tác dụng làm rụng lá được sử dụng với nồng độ cao gấp hàng chục lần liều sử dụng để diệt cỏ trong nông nghiệp. Hơn thế nữa, các chất này được rải đi rải lại nhiều lần theo các chu kỳ đã được nghiên cứu rất kỹ đã làm cho đa số cây trong rừng ở các tầng khác nhau bị rụng lá hoàn toàn. Kết quả là cây không còn khả năng trao đổi chất và chết.

Các loại bom, đạn, bom napan cùng với chất độc hóa học tiếp tục tàn phá rừng, tạo nên cháy rừng và môi trường rừng hoàn toàn bị thay đổi.

Câu 49: Những loài cây nào sống sót được sau chiến tranh hóa học?

Hàng trăm loài cây rừng bị chết sau chiến tranh hóa học bao gồm các đại diện chính sau: cây Đước (Rhizophora apiculata), Vẹt đen (Bruguiera sexangula), Bần chua (Sonneratia caseolaris)... của rừng ngập mặn. Một số loài trong rừng nội địa như sến mủ (Shorea cochinchinensis), Chai (Shorea thorelii), Kiền kiền (Hopea pierrei), Thông nàng (Podocarpus imbricatus). Chỉ có một số ít loài cây có khả năng chống chịu được với chất độc điển hình như: cây Kơnia (Irvingia malayana), cây Cám (Parinari annamensis)...

Câu 50: Bao nhiêu diện tích rừng ngập mặn đã bị rải chất độc da cam/dioxin ?

Diện tích rừng ngập mặn ở Nam bộ bị rải là 160.000 ha, trong đó có 36.000 ha ở khu Rừng Sát (Đông Nam bộ), 50.000 ha ở Đồng bằng sông Cửu Long và Cà Mau là 74.000 ha.

Câu 51: Ở những địa phương nào, rừng ngập mặn bị ành hưởng nặng nề nhất?

Hai vùng bị rải chất độc da cam/dioxin bị ảnh hưởng nặng nề nhất là: khu Rừng Sát và mũi Cà Mau. Quân đội Mỹ đã tiến hành 299 lần rải với 927.116 ga lông (1 ga lông = 3,78 lít) chất độc da cam/dioxin lên khu Rừng Sát. Từ năm 1966 đến 1970, rừng ngập mặn ở Cà Mau đã bị rải 669.548 ga lông chất độc dacam/dioxin.

Câu 52: Bao nhiêu gỗ của rừng ngập mặn bị thiệt hại tức thời do chất độc da cam/dioxin gây ra?

Rừng ngập mặn có nhiều loài cây cho gỗ tốt như: đước, vẹt, cóc. Số lượng gỗ bị thiệt hại tức thời là 21.958.506 m3 gỗ tốt, trong đó khu vực Rừng Sát bị mất 1.979.639 m3, rừng ngập mặn Cà Mau mất 19.978.867m3. Số gỗ kém giá trị hơn tập trung ở khu Rừng Sát thuộc Cần Giờ bị mất là 88.935 m3 và Đồng bằng sông Cửu Long là 2.420.040 m3.

Câu 53: Những loài cây nào trong rừng ngập mặn sống sót sau chiến tranh hóa học?

Vùng rừng ngập mặn sau khi bị rải 2 lần trở lên thì tất cả các loài cây đều bị rụng lá. Sau một thời gian thì loài giá tái sinh, đặc biệt cây chà là tái sinh mạnh bằng chồi gốc, cây mắm trắng cũng có thể tái sinh tự nhiên, còn các loài cây khác đều bị chết.

Câu 54: Chất độc da cam/dioxin tác động đến rừng ngập mặn như thế nào?

Rừng ngập mặn là một trong những rừng bị thiệt hại nặng nề nhất do tác động của chất độc da cam/dioxin. Khi mất rừng, đất bị biến thành đất chua mặn không có loại cây trồng nào có thể sống được; các động vật ở nước, đặc biệt là các loài hải sản giảm mạnh vì mất nơi sinh sống, nơi nuôi dưỡng

Câu 55: Những loài cây ngập mặn nào nhạy cảm với chất độc da cam/dioxin?

Trong số cây ngập mặn có các loài bần như bần chua, bần trắng, bần ổi là những loài cây nhạy cảm nhất đối với chất độc da cam/dioxin. Cây bần héo lá rồi rụng. Các loài cây ngập mặn đều chết sau từ 2 đến 4 lần bị rải chất độc da cam/dioxin.

Câu 56: Có nên sử dụng các sản phẩm của rừng bị nhiễm độc không?

Sử dụng các sản phẩm từ rừng bị rải chất độc cần được chú ý làm sạch và bóc vỏ. Vì thành phần của chất độc hóa học chủ yếu là 2,4,5-T và 2,4-D chứa 2,3,7,8-TCCD và 1,2,3,7,8-PeCDD và một số chất chứa vòng thơm khác tồn tại trong môi trường, thời gian bán hủy rất khác nhau từ vài tháng đến hàng trăm năm. Tuy nhiên hầu như cây cối không hấp thụ các chất trên. Chỉ có rất ít cây thuộc họ bầu bí có khả năng hấp thụ dioxin và các chất tương tự dioxin, tích tụ tại ngọn của cây. Dioxin có thể cùng với đất mùn đeo bám vào rễ, vỏ ngoài của của các loại củ.

Câu 57: Những loài cây gỗ nào có khả năng trồng lại ở những vùng bị rải chất độc da cam/dioxin ?

Các loài cây để trồng lại rừng rất đa dạng. Hiện tại, tùy điều kiện tự nhiên của từng vùng bị rải chất độc da cam/dioxin nhân dân đã chọn lựa trồng lại các loài như sau:

Thông 3 lá (Pinus khasya),Thông 2 lá (Pinus merkusiana), Keo lai (Acacia hybrid), Keo tai tượng (Acacia mangium), Bạch đàn trắng (Eucaluptus camaldulensis), Dầu rái (Dipterocarpus alatus), Dầu song nàng (D.dyeri), cây Quế (Cinnamomum cassia), cây Đước (Rhizophora apiculata), cây Cao su, cây Điều.

Câu 58: Dioxin có gây hại đối với thực vật không? Vì sao?

Dioxin không phải là một độc tố đối với thực vật nên không thấy tài liệu khoa học nào nói về tác hại của dioxin đối với thực vật. Đại bộ phận thực vật không hút dioxin trong đất để chuyển lên cây, lá và quả vì thực tể dioxin không tan trong nước lại bám rất chắc vào mùn hữu cơ trong đất. Ngoại trừ các cây họ bầu bí có thể hút được dioxin trong đất và chỉ tích tụ ở ngọn. Cây chết do lá bị rụng bởi 2,4,5-T và 2,4-D

Câu 59: Chất độc da cam/dioxin có ảnh hường tới động vật hoang dã không?

Có. Vì chất độc này đã làm hủy hoại hầu như hoàn toàn thảm thực vật rừng, cấu trúc rừng bị phá vỡ, môi trường rừng hoàn toàn thay đổi. Môi trường sống của các loài động vật hoang dã không còn, chúng không thể sống, tồn tại và phát triển.

Nguồn nước bị nhiễm chất độc da cam/dioxin khiến các loài cá, tôm cua, ếch nhái, thú rừng uống nước nhiễm độc cũng bị chết. Chất độc da cam/dioxin đã phá vỡ từng mắt xích thức ăn trong chuỗi dinh dưỡng của động vật ở những nơi nồng độ thấp, phá hủy hoàn toàn chuỗi thức ăn ở những nơi có nồng độ cao. Chính sự phá vỡ ấy làm ảnh hưởng gián tiếp đến cấu trúc thành phần loài và số lượng cá thể cùa các loài động vật.

Câu 60: Tại sao cũng không thấy các loài thú lớn, thú linh trưởng xuất hiện khi chất độc da cam/dioxin không còn tồn lưu trong rừng?

Các chất độc da cam/dioxin hiện nay không còn ở mức nguy hiểm. Tuy nhiên, ở những vùng bị ảnh hưởng nặng nề của chất độc da cam/dioxin, các loài động vật cỡ lớn như bò tót, nai, hổ, báo, vượn, khỉ... rất ít gặp. Hiện nay tại các vùng này chỉ gặp các loài thú nhỏ có tuổi thọ thấp như các loài chuột, chồn... Một số động vật hoang dã không thể tồn tại và phát triển trong khu vực bị rải chất độc da cam/dioxin vì các vùng này trở nên hoang tàn, hệ sinh thái rừng mưa nhiệt đới đã hoàn toàn biến mất, nơi sống thích hợp cho các loài này không còn nữa. Vẫn nói trước kia là rừng rậm thì nay biến thành hệ sinh thái cây bụi như chít (Thysanolaena), chè vè (Miscantus gaponica), lau sậy (Shaccarum), sim, mua (Melastoma), cỏ tranh (Imperata Cylindrica), cỏ Mỹ (Pennisetum polystachyon). Sự hồi phục lại thảm rừng như trước đây đòi hỏi thời gian khá dài vì lớp đất bề mặt đã bị xói mòn rửa trôi, đất đai khô cằn, nguồn giống cũng không còn. Vì vậy sự xuất hiện trở lại của các loài thú lớn, chim thuộc diện quý hiếm là rất ít.

Câu 61: Tại khu rừng vùng Mã Đà - thuộc tỉnh Đồng Nai cho đến nay vẫn không thấy xuất hiện các loài động vật thuộc diện quý hiếm có giá trị kinh tế cao, có phải do ảnh hưởng của chất độc da cam/dioxin không?

Đúng vậy, tại các khu vực này đã từng có sự hiện hữu các loài động vật thuộc diện quý hiếm, có giá trị kinh tế cao như: Bò tót (Bos gaurus), Bò rừng (Bos banteng), Trâu rừng (Bubalus bubalis), Nai (Cervus unicolor), Hổ (Panthera tigrís), Báo hoa mai (Pauthera pardus), Gấu ngựa (Ursus thibetanus), Vượn (Nomasus gabrielae), Vọc, Khỉ, Công (Pavomuticus), Gà tiền mặt đỏ (Polylectron germani), Trĩ sao (Rheinartia ocellata). Các loài Trăn, Rắn, Rùa, Tắc kè... Sau 36 năm rừng bị rải chất độc da cam/dioxin không thấy xuất hiện ở các khu vực đã bị ảnh hưởng chất độc da cam/dioxin nặng nề như rừng Mã Đà - Đồng Nai... không thấy xuất hiện các loài thú, chim nói trên. Trước kia tại đây đã có 55 loài thú, thuộc 22 họ, 40 giống, nằm trong 8 bộ và đến nay chỉ còn lại 31 loài thú, thuộc 22 giống, 20 họ. Như vậy, do chất độc da cam/dioxin, rừng Mã Đà mất đi 18 giống tức là đã giảm 50% số giống thú, mất đi 24 loài giảm 56,3% loài, và giảm 2 họ (9%). Những giống loài thường gặp hiện nay đều thuộc nhóm động vật phổ biến.

Câu 62: Có phải do ảnh hưởng của chất độc da cam/dioxin mà tại thung lũng Asor, A Lưới tỉnh Thừa Thiên-Huế cho đến nay vẫn vắng bóng loài thú lớn?

Thừa Thiên-Huế liền kề biên giới Việt-Lào, là nơi được đánh giá có sự đa dạng sinh học cao. Đặc biệt đối với các loài chim và thú rừng có giá trị kinh tế thuộc diện qúy hiếm, có tới 50 loài thú chưa kể bộ Dơi (Chiroptera). Hơn 40 mươi năm sau khi chất độc da cam/dioxin được rải xuống vùng này nhân dân không còn gặp bất cứ loài thú lớn nào.

Câu 63: Khi trong rừng không còn các loài thú linh trưởng (khỉ, voọc, vượn, các loài sóc), các loài chim thì việc tái sinh rừng tự nhiên cũng bị ảnh hưởng? Tại sao?

Các cây rừng và các loài động vật sinh sống trong rừng có mối quan hệ qua lại hết sức chặt chẽ và phức tạp, tạo nên sự cân bằng của hệ sinh thái rừng. Cây rừng là nguồn thức ăn, là nơi trú ẩn của các loài động vật, ngược lại các loài cây rừng để phát triển một cách thuận lợi cần có các loài động vật. Các loài côn trùng, nhiều loài chim giúp cây rừng thụ phấn hoa; nhiều loài chim, sóc, chồn, khỉ phát tán hạt cây rừng. Động vật đào bới làm xốp đất, cung cấp nguồn phân bón quan trọng cho cây... Chất độc da cam/dioxin đã giết chết cây rừng, các động vật rừng bị mất nơi cư trú và nguồn thức ăn đã chết hoặc di chuyển đi đến nơi khác. Như đã nói ở trên, động vật có vai trò vô cùng quan trọng đối với sự phát triển của các loài thực vật. Muốn phục hồi rừng đã bị chất độc da cam/dioxin phá hủy thì phải bảo vệ các động vật còn lại trong rừng.

Câu 64: Tại sao trong các khu rừng bị rải chất độc da cam/dioxin, các loài thú như nai, bò rừng, hoẵng, lợn rừng bị biến mất thì các loài thú ăn thịt lớn như hổ, báo cũng vắng bóng?

Các loài thú như nai, hoẵng, lợn rừng là thức ăn chính của các loài thú ăn thịt lớn như hổ, báo. Chất độc da cam/dioxin đã làm suy giảm số lượng các loài thú ăn thịt lớn nguyên nhân là do các động vật là con mồi đã bị tuyệt chủng hoặc tồn tại với số lượng rất thấp không đủ cung cấp thức ăn cho chúng sinh sôi và phát triển. Điều này đã từng xảy ra ở những vùng bị ảnh hưởng nặng nề của chất độc da cam/dioxin như: vùng Mã Đà (Đồng Nai), đồi Sặc Ly (Kon Turn), A Lưới (Thừa Thiên-Huế). Điều đó thể hiện mối quan hệ giữa các chuỗi dinh dưỡng tự nhiên trong các hệ sinh thái.

Câu 65: Theo Chính quyền Mỹ thì chất độc da cam/dioxin chỉ là chất diệt cỏ, tại sao các quần thể động vật hoang dã lại bị chết?

Rừng là nơi sinh sống và cung cấp thức ăn cho tất cả các loài động vật trong rừng. Rừng càng phong phú thì các loài động vật càng nhiều, khi rừng bị suy thoái bởi chất độc da cam/dioxin thì động vật càng nghèo đi. Mức độ suy thoái càng cao thì số loài động vật càng ít. Thực chất chất độc da cam/dioxin không chỉ đơn thuần là chất diệt cỏ mà là chất độc hóa học hủy diệt hệ thực vật của rừng, mà thực vật lại là thức ăn cho nhiều loài động vật.

Câu 66: Dioxin có tồn lưu trong động vật ờ những nơi bị nhiễm chất độc da cam/dioxin không?

Như đã đề cập ở trên, động vật ăn các thức ăn có nhiễm dioxin sẽ không chết do hàm lượng nhỏ, nhưng nếu cứ ăn liên tục và nguồn nhiễm vẫn còn thì dioxin sẽ được tích tụ ngày càng nhiều ở mô mỡ của động vật. Hiện nay các nhà khoa học đã phát hiện dioxin tồn tại trên mức cho phép trong mỡ của cá, rùa, lươn... ở những nơi bị nhiễm ô nhiễm nặng chất độc da cam/dioxin (đặc biệt ở các các điểm nóng như ở ĐàNẳng, Biên Hòa, ASo).

Câu 67: Vi sinh vật và nấm có bị ảnh hưởng bởi chật độc da cam/dioxin không?

Vi sinh vật, trong đó có nấm bị ảnh hưởng do tiếp xúc trực tiếp với chất độc da cam/dioxin. Các cơ thể vi sinh vật và nấm tuy dễ thích nghi với sự thay đổi của điều kiện sống hơn các cơ thể bậc cao, nhưng khi lượng chất độc da cam/dioxin trong đất lớn thì đa số vi sinh vật và nấm đều bị chết, số còn lại thích nghi dần và có loài đã bị đột biến, nếu chúng sử dụng được nguồn đường hay các nguồn cacbon khác có trong môi trường để sinh trưởng và phát triển thì chúng lại có khả năng phân hủy các chất độc. Tuy nhiên chất độc da cam/dioxin đã làm giảm số lượng vi sinh vật đất, giảm sự đa dạng về chủng loài. Nấm bị ảnh hưởng nhiều hơn so với vi khuẩn vì chúng là cơ thể đa bào.

Câu 68: Vi sinh vật đóng vai trò như thế nào đối vời hệ sinh thái bị rải chất độc da cam/dioxin ?

Vi sinh vật đóng vai trò rất quan trọng trong hệ sinh thái, số lượng và thành phần loài của chúng là chỉ thị cho sự màu mỡ và độ phì nhiêu của đất. Khi chất độc da cam/dioxin tiếp xúc với vi sinh vật đất và bùn đã làm số lượng vi sinh vật giảm rất lớn, thay đổi thành phần loài kéo theo sự thay đổi sinh thái rừng.

Câu 69: Trong các cơ quan của cá trắm cỏ, hàm lượng dioxin chứa trong gan là rất cao, tiếp đến là mỡ, sau đến là trứng và thấp nhất là cơ. Kết qur nghiên cứu này có ý nghĩa gì?

Dioxin là độc tố sinh thái có hệ số độc cao nhất, đặc biệt, dioxin có trong chất diệt cỏ đã được sử dụng trong chiến tranh Việt Nam. Ăn các thức ăn, đặc biệt là mỡ có chứa dioxin, con người cũng như động vật đều bị phơi nhiễm ở mức độ khác nhau. Nếu ăn nhiều lần với thời gian dài, dioxin tích lũy dần trong cơ thể, người bị nhiễm có thể bị mắc nhiều loại bệnh và có thể tử vong do bị bệnh. Cá trắm cỏ là loài cá nuôi. Phân tích các cơ quan của cá trắm cỏ nuôi ở ao vùng A Lưới gần đây cho thấy hàm lượng dioxin rất cao. Lần lượt từ cao đến thấp là gan, mỡ, trứng và cơ. Nếu ta ăn cơ cá, ta sẽ bị ngộ độc ít hơn ăn các bộ phận còn lại. Tốt nhất là ta không nên ăn cá trắm cỏ nuôi ở vùng thuộc điểm nóng.

Câu 70: Tại sao ngư dân không đánh bắt được cá to nữa sau khi ao, hồ, sông suối bị rải chất độc da cam/dioxin?

Các ao, hồ, sông suối khi bị rải chất độc da cam/dioxin nặng nề, các sinh vật sống ở đó nói chung và các loài cá nói riêng hoặc bị chết hoặc phải phát tán đi nơi khác.

Sau một số lần rải người dân không đánh bắt được cá to nữa mà chỉ còn cá nhỏ đó là do tác động của chất độc da cam/dioxin không phải là tác động trực tiếp do phơi nhiễm. Đó là tác động tích lũy dioxin theo chuỗi thức ăn mà trong cơ thể cá cỡ lớn hàm lượng chất độc cao và bị chết.

Câu 71: Các nhà khoa học Canada và Việt Nam khi phân tích hàm lượng dioxin chứa trong các cơ quan của loài cá trắm cỏ nuôi tại ao cá ở A Lưới rất cao. Họ cho rằng nguồn gốc của dioxin này là từ chắt độc da cam/dioxin rải trong chiến tranh. Như vậy có đúng không?

Đúng. Khi phân tích hàm lượng dioxin chứa ở trong các cơ quan của loài cá trắm cỏ nuôi ở A Lưới và nuôi ở các nơi khác, các nhà khoa học cho rằng nguồn gốc dioxin ở đây là từ chất độc da cam/dioxin rải trong chiến tranh xuống vùng này. Ở các nơi khác cá không bị nhiễm là do không bị rải. Dioxin có mặt ở lớp bùn đáy và bám vào các loài cỏ và rong làm thức ăn. Cá trắm cỏ kiếm ăn ở lớp bùn đáy, ăn các loài cỏ và rong rêu nên đã nhiễm độc dioxin.

Cây 72: Tại sao loài cá cháo biển bị biến mất ở rừng ngập mặn cần Giờ vì bị rải chất độc da cam/dioxin?

Loài cá cháo biển là loài cá sống ở rừng ngập mặn miền Nam, nhất là ở rừng Cần Giờ thuộc Thành phố Hồ Chí Minh. Chúng lấy rừng ngập mặn làm nơi ở, nơi kiếm ăn. Trong chiến tranh, rừng Cần Giờ bị rải chất độc da cam/dioxin rất nặng nề. Hầu như toàn bộ cây của rừng ngập mặn ở đây đều bị hủy hoại. Các loài cá sống ở rừng ngập mặn đều bị chết hoặc phải bỏ đi sống ở nơi khác trong đó có loài cá cháo biển. Gần đây, ngư dân ở vùng này đã thấy lại chúng nhờ rừng ngập mặn đã được phục hồi.

Câu 73: Tại sao nói các động vật đáy (cá trê, lươn, ốc, trai...) bị ảnh hưởng nặng chất độc da cam/dioxin hơn so với các động vật bơi lội (cá mè, tôm, tép...)?

Mỗi loài động vật đều có phản ứng khác nhau đối với cùng một liều lượng chất độc da cam/dioxin. Mức độ và thời gian phơi nhiễm cũng có ảnh hưởng khác nhau. Ao hồ khi bị rải chất độc da cam/dioxin các loài động vật sống ở đáy bị ảnh hưởng nặng nề hơn so với các động vật bơi lội là do các đặc trưng trên. Động vật sống ở đáy đương nhiên bị phơi nhiễm liên tục vì dioxin tích lũy chính ở tầng đáy và mức độ cao hơn ở tầng nước.

Câu 74: Các loài: cá, tôm, cua, ốc khi bị rải chất độc da cam, loài nào sẽ bị chết trước?

Sống trong cùng một vực nước, Cá, tôm là loài nhạy cảm dioxin sẽ chết trước nếu phơi nhiễm chất độc da cam/dioxin; Cua, ốc là loài sẽ chết sau vì giới hạn chịu đựng của chúng cao.

Các loài động vật thủy sinh, mỗi loài đều có giới hạn chịu đựng tác động của cùng một độc tố riêng.

Loài có giới hạn chịu đựng thấp là loài nhạy cảm, hàm lượng độc tố thấp cũng bị chết.

Câu 75: Có được nuôi cá, ăn cá ở các hồ ao có bùn nhiễm nặng dioxin hay không? Vì sao?

Không được nuôi cá, ăn cá ở các hồ ao có bùn nhiễm dioxin nặng, vì cá thường kiếm thức ăn trong lớp bùn, như vậy dioxin trong bùn sẽ theo vào cơ thể cá và tích tụ trong cá. Con người ăn phải các loại cá này sẽ bị nhiễm dioxin.

Câu 76: Các loài rong nước, tảo, bèo... sẽ phản ứng thế nào nếu bị rải chất độc da cam/dioxin?

Giống các thực vật sống trên cạn, các thực vật thủy sinh như các loài rong nước, tảo, bèo... nếu bị rải chất độc da cam/dioxin cũng sẽ bị chết.

Tùy theo nơi sông, các loài bèo sông trôi nổi trên mặt nước do bị phơi nhiễm trực tiếp sẽ chết trước, các loài tảo, rong nước... sống trong nước nên chết sau.

Câu 77: Có nên trồng cây lương thực, hoa màu tại những vùng chưa tẩy độc hết không? Tại sao?

Độ tồn lưu của chất độc trong môi trường thuộc phạm vi những vùng bị phun rải hiện nay đã ở mức cho phép có thể tiến hành sản xuất nông nghiệp bình thường.

Hiện nay, tại các sân bay quân sự cũ, nơi tập kết của kho tàng chứa chất độc da cam/dioxin, đưa lên máy bay đi phun rải và rửa máy bay sau khi phun rải độ tồn lưu còn cao và rất cao (từ vài chục nghìn ppt đến vài trăm nghìn ppt, thậm chí có những mẫu lên tới hàng triệu ppt). Tồn lưu dioxin trong đất có mức >1000 ppt thì phải xử lý, tẩy độc trước khi trồng cây.

Câu 78: Những sản phẩm nông nghiệp như gạo, ngô, sắn, chè, cà phê... có bị nhiễm dioxin tại những vùng bị rải chất độc không?

Các sản phẩm nộng nghiệp như lúa, ngô, sắn, chè, cà phê... bị nhiễm chất diệt cỏ chứa dioxin ngay sau khi phun rải.

Còn sau nhiều năm các cây lương thực và công nghiệp trồng trên các diện tích bị nhiễm chất độc da cam/dioxin không bị nhiễm dioxin vì bộ rễ của các cây trên không có khả năng “hút” dioxin. Hiện nay chỉ có một số loài thực vật như cây bí đỏ, cây sukini (gọi là bí ngồi) ngọn của các loại cây này có khả năng tích tụ dioxin khá tốt. Cà rốt cũng là loại “hút” dioxin nhưng ở mức độ thấp hơn. Tuy nhiên trong thân già và quả bí không có dioxin. Chính vì vậy mà hai loài cây này có thể sử dụng để xử lý đất nhiễm dioxin hay DDT và các chất độc tương tự khác.

Câu 79: Chất độc da cam/dioxin có ảnh hưởng đến các loài động vật nuôi như: trâu, bò, lợn, gà, vịt không?

Có. Gia súc, gia cầm sẽ bị chết nếu bị nhiễm trực tiếp chất độc da cam/dioxin hoặc ăn phải thức ăn nhiễm chất độc da cam/dioxin.

III/ ẢNH HƯỞNG CỦA CHẤT ĐỘC DA CAM/DIOXIN LÊN CON NGƯỜI

Câu 80: Phơi nhiễm chất độc da cam/dioxin là gì?

Phơi nhiễm chất độc da cam/dioxin là sự tiếp xúc với loại chất độc này. Sự tiếp xúc này có thể là tiếp xúc trực tiếp do bị rải trực tiếp trong thời kỳ chiến tranh hoặc do tiếp xúc trực tiếp với dioxin ở vùng có tồn lưu dioxin cao trong môi trường. Cũng có thể sự tiếp xúc là gián tiếp thông qua con đường qua ăn uống.

Phơi nhiễm trực tiếp là tiếp xúc trực tiếp, phơi nhiễm gián tiếp là tiếp xúc gián tiếp.

Câu 81: Thế nào là nhiễm độc dioxin cấp tính?

Là loại nhiễm độc xảy ra do phơi nhiễm cấp tính với liều lượng cao dioxin trong thời gian ngắn (dưới 14 ngày) và gây hậu qủa nghiêm trọng cho sức khỏe.

Câu 82: Thế nào là nhiễm độc dioxin mạn tính?

Nhiễm độc mạn tính là loại nhiễm độc xảy ra do phơi nhiễm dioxin với liều lượng thấp, xảy ra thường xuyên, trong thời gian dài (trên 365 ngày). Ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và khó nhận biết các biểu hiện nhiễm độc.

Câu 83: Làm thế nào để nhận biết được người bị nhiễm độc dioxin?

Nhận biết người bị nhiễm dioxin là một việc hết sức khó khăn, phức tạp và tốn kém. Bằng sự kết hợp nghiên cứu dịch tễ học cộng đồng, phân tích hàm lượng dioxin trong máu hay mỡ, trong sữa mẹ, nghiên cứu đặc điểm môi trường, đặc điểm cơ thể và những nghiên cứu chuyên môn khác mới có thể đánh giá được khả năng bị nhiễm dioxin của người. Công việc này phải do các cơ quan chuyên môn trình độ cao tiến hành với chi phí rất lớn.

Câu 84: Ai được coi là nạn nhân chất độc da cam/dioxin?

Nạn nhân chất độc da cam/dioxin là những người phơi nhiễm với chất độc da cam/dioxin, có các biểu hiện bệnh lý hoặc có hậu quả trên các thế hệ sau liên quan đến sự phơi nhiễm dioxin.

Câu 85: Người bị phơi nhiễm và người là nạn nhân chất độc da cam/dioxin khác nhau như thế nào?

Người bị phơi nhiễm với chất độc da cam/dioxin là người không có biểu hiện bệnh lý liên quan và không gây hậu quả cho các thế hệ sau.

Người là nạn nhân là người bị phơi nhiễm với chất độc da cam/dioxin có biểu hiện bệnh lý liên quan hoặc gây hậu quả cho các thế hệ sau.

Câu 86: Trẻ em có dễ bị nhiễm độc dioxin hơn người lớn không? Tại sao?

Trẻ em rất nhạy cảm với các hóa chất độc hại so với người lớn, dễ bị bệnh hơn so với người lớn, nghĩa là nồng độ dioxin huyết thanh gây bệnh thấp hơn nồng độ gây bệnh ở người lớn.

Khả năng bị tổn thương thường phụ thuộc vào giai đoạn phát triển của cơ thể. Trẻ em bị phơi nhiễm dioxin thường dễ bị các bệnh sau đây: Ban Chlor; bệnh lý hệ thống thần kinh ngoại biên; một số bệnh ung thư; rối loạn hệ thống miễn dịch; rối loạn phát triển hệ sinh dục gây rối loạn chức năng sinh sản.

Câu 87: Tiêu chí xác định nạn nhân chất độc da cam/dioxin là gì?

Tiêu chí xác định nạn nhân chất độc da cam/dioxin là một vấn đề phức tạp. Hiện nay thống nhất chấp nhận như sau:

- Tiêu chí tiếp xúc (phơi nhiễm) là tiêu chí bắt buộc phải có.

Tiêu chí đối với sức khoẻ là:

- Bị một trong những bệnh đã được thế giới công nhận (13 bệnh) là do dioxin gây ra. Bộ Y tế Việt Nam đề xuất 17 nhóm bệnh chính.

- Danh mục bệnh lý do dioxin gây ra vẫn đang được tiếp tục bổ xung.

Câu 88: Liều an toàn dioxin đối với người là bao nhiêu?

Tổ chức Y tể thế giới (WHO) đưa ra mức từ 1 - 4 pg TCDD/kg thể trọng/ngày và khuyến cáo nên áp dụng 1 pg TCDD/kg thề trọng/ngày để đảm bảo thực sự an toàn.

Câu 89: Dị tật bẩm sinh là gì?

Dị tật bẩm sinh là một dạng của bất thường bẩm sinh và còn được gọi là dị dạng bẩm sinh (congenital malformation), sau đây thống nhất dùng từ dị tật bẩm sinh.

Dị tật bẩm sinh là những bất thường về hình thái, có thể lớn hoặc nhỏ, có thể biểu hiện ngay trong quá trình phát triển phôi thai, ngay từ khi mới sinh ra, hoặc biểu hiện ở giai đoạn muộn hơn nhưng đã có nguyên nhân ngay từ trước khi sinh.

Có thể gặp các dị tật bẩm sinh như tật ống thần kinh, tật thừa ngón bầm sinh, tật của đầu mặt cổ, tật của hệ sinh dục...

Câu 90: Dioxin có thể tác động và gây nên những biến đổi bất thường gì đối với hệ thống di truyền ?

Những tác động của dioxin đối với hệ thống di truyền còn nhiều tranh cãi và chưa có được những kết quả thống nhất của các nhà khoa học. Tuy nhiên, một số nghiên cứu của các nhà khoa học trên thế giới và Việt Nam cũng đã cho thấy tác động của dioxin gây nên một số biến đổi bất thường đối với hệ thống di truyền là những đột biến nhiễm sắc thể và đột biết gen.

Câu 91: Những phụ nữ sống ở “điểm nóng” hoặc con cháu các cựu chiến binh đã chiến đấu ở miền Nam (vùng bị rải chất độc da cam/dioxin) khi có thai cần được tư vấn di truyền và khám sức khỏe như thế nào?

Những phụ nữ thuộc các đối tượng trên có nguy cơ cao bị ảnh hứởng bởi sự phơi nhiễm dioxin. Nếu có thai sẽ dễ bị các tai biến sinh sản như sảy thai, thai chết lưu, đẻ non, quái thai, con dị tật bẩm sinh. Do đó họ cần phải được tư vẩn di truyền trước khi muốn có thai; khi có thai cần được khám sức khỏe chẩn đoán trước sinh để giảm thiểu các tai biến sinh sản và dị tật bẩm sinh.

Câu 92: Mục đích của tư vấn di truyền đối với nạn nhân chất độc da cam/dioxin là gì?

Mục đích của tư vấn di truyền đối với nạn nhân chất độc da cam/dioxin là để hiểu rõ những bất thường sinh sản có thể xảy khi mang thai nhằm giảm thiểu các tai biến sinh sản và dị tật bẩm sinh.

Đối tượng cần tư vấn di truyền là:

- Những người đã được xác định có phơi nhiễm chất độc da cam/dioxin;

- Con cháu các nạn nhân chất độc da cam/dioxin;

- Đặc biệt đối với những nạn nhân trong tiền sử đã có những bất thường sinh sản.

Câu 93: Mục đích chẩn đoán trước sinh - Đối tượng nào cần chẩn đoán trước sinh ?

Mục đích của chẩn đoán trước sinh là phát hiện sớm các bệnh, tật di truyền của thai nhi. Qua đó đề ra những giải pháp xử lý kịp thời giúp gia đình lựa chọn biện pháp thích hợp nhằm hạn chế sự ra đời những đứa trẻ bị khuyết tật, góp phần thực hiện ưu sinh học cho nòi giống.

Đối tượng cần chẩn đoán trước sinh là những bà mẹ mang thai đã xác định có nguy cơ cao sinh con dị tật:

- Những bà mẹ mang thai ≥ 35 tuổi;

- Những người đã được xác định có phơi nhiễm chất độc da cam/dioxin;

- Con cháu các nạn nhân chất độc da cam/dioxin;

- Đặc biệt đối với những nạn nhân trong tiền sử đã có những bất thường sinh sản; 

Câu 94: Siêu âm có thể phát hiện được tất cả các dị tật của thai nhi không? Những loại dị tật nào có thể phát hiện được?

Siêu âm là một phương pháp chẩn đoán trước sinh một số dị dạng thai nhi không xâm phạm và an toàn. Siêu âm không thể phát hiện được tất cả các dị tật của thai nhi. Siêu âm chỉ có thể phát hiện được một số dị tật về hình thái của thai nhi. Những dị tật không biểu hiện ra hình thái siêu âm khó phát hiện.

Siêu âm có thể phát hiện những dị tật sau: ở 3 tháng đầu vào tuần từ 11 -13 có thể phát hiện được hội chứng Down, ở tuần từ 15 -18 có thể phát hiện được một số dị tật sau: Các dị tật vùng đầu (não không phân chia...); vùng mặt (sứt môi, hở hàm ếch...); vùng cột sống (nứt đốt sống...); vùng ngực (tim, phổi...); vùng bụng (dạ dày, bàng quang...); tay, chân (dính ngón, thừa ngón...).

Câu 95: Miễn dịch tự nhiên là gì? Miễn dịch đặc hiệu là gì?

Miễn dịch tự nhiên là loại miễn dịch không đặc hiệu, là khả năng tự bảo vệ sẵn có và mang tính di truyền trong các cá thể cùng một loài. Nó có sẵn từ lúc mới sinh, không đòi hỏi phải có sự tiếp xúc trước của cơ thể với các kháng nguyên lạ đó. Đối với các kháng nguyên khác nhau, miễn dịch tự nhiên có đáp ứng gần như nhau. Có thể sau các đáp ứng của miễn dịch tự nhiên, vật lạ bị loại bỏ hoàn toàn, cơ thể không mắc bệnh.

Hệ miễn dịch tự nhiên bao gồm các tổ chức sau đây:

- Da và niêm mạc gây cản trở cơ học, hóa học... ngăn cách cơ thể với ngoại môi.

- Da có các acid, chất nhày của niêm mạc, dịch tiết của các tuyến sữa, nước mắt, nước bọt nước mũi...

- Huyết thanh có chứa bổ thể, interferon...

-Bạch cầu máu.

Miễn dịch đặc hiệu là đáp ứng miễn dịch thu được xảy ra khi cơ thể đã tiếp xúc với kháng nguyên. Sự tiếp xúc này có thể ngẫu nhiên do bị bệnh hay chủ động đưa vào cơ thể (như khi tiêm chủng văcxin, hay khi điều trị bằng kháng thể đặc hiệu, hay được mẹ truyền kháng thể cho phôi qua rau thai, qua sữa cho con bú).

Đáp ứng miễn dịch đặc hiệu có trí nhớ miễn dịch nghĩa là khi tiếp xúc với kháng nguyên đặc hiệu vào các lần sau thì đáp ứng miễn dịch sẽ nhanh hơn và mạnh hơn (áp dụng trong tiêm chủng nhắc lại).

Câu 96: Nhiệm vụ của hệ thống miễn dịch trong cơ thể là gì?

Hệ thống miễn dịch trong cơ thể có các nhiệm vụ sau đây:

- Nhận biết và xử lý kháng nguyên lạ, giới thiệu (trình diện) kháng nguyên tế bào miễn dịch để thực hiện đáp ứng miễn dịch tự nhiên hay miễn dịch đặc hiệu.

- Đồng thời sự tiếp xúc kháng nguyên lạ còn tạo ra các quần thể tế bào có trí nhớ miễn dịch lưu giữ lại trong cơ thể, sẵn sàng cho các đáp ứng đặc hiệu ở các lần sau được nhanh hơn, mạnh hơn để tiêu diệt yếu tố gây bệnh.

- Chức năng miễn dịch ở người giảm theo tuổi. Lý do suy giảm miễn dịch ở người già là do teo tuyến ức, xơ hóa tủy xương, có thể kèm theo nguyên nhân suy dinh dưỡng ở người cao tuổi.

Câu 97: Khi hệ thống miễn dịch bị thương tổn, người ta dễ mắc các bệnh gì?

Khi hệ miễn dịch bị thương tổn, người ta dễ mắc các bệnh nhiễm khuẩn, nhiễm vi rút, ký sinh trùng và hay bị tái phát dai dẳng, cũng có thể tăng nguy cơ bị một số bệnh ung thư. Thương tổn hệ miễn dịch có thể làm giảm tuổi thọ.

Câu 98: Có thể sơ bộ đánh giá thương tổn hệ miễn dịch bằng các xét nghiệm máu không?

Thương tổn hệ miễn dịch có thể sơ bộ đánh giá bằng các xét nghiệm máu ở các cơ sở chuyên khoa.

Câu 99: Dioxin có thể tác động và gây nên những biến đổi bất thường gì đối với hệ thống miễn dịch?

Dioxin có thể gây teo tuyến ức, thoái hóa tủy xương và mô limphô, do đó gây suy giảm miễn dịch. Khả năng chống virut, vi khuẩn, ký sinh trùng, phòng chống ung thư đều giảm.

Trẻ sơ sinh, trẻ em bị phơi nhiễm dioxin dễ bị thương tổn hệ miễn dịch hơn người lớn.

Câu 100: Có biện pháp nào để phục hồi các thương tổn hệ miễn dịch khi bị nhiễm độc dioxin không?

Chưa có biện pháp phục hồi thương tổn hệ miễn dịch khi bị nhiễm độc dioxin một cách chính thức.

Thông thường người ta dùng nhiều biện pháp để thải độc nếu dioxin còn tồn lưu trong cơ thể, cắt nguồn phơi nhiễm, hoặc tãng cường miễn dịch bằng các thảo dược, động vật (theo Y học cổ truyền Việt Nam) hay dùng tân dược (nhưng phải có chỉ định của thầy thuốc).

Câu 101: Dioxin tồn lưu trong cơ thể người bao nhiêu năm và tích luỹ ở nơi nào nhiều nhất?

Dioxin có tính bền vững rất cao, rất ít bị phân hủy và chuyển hóa trong cơ thể. Do đó dioxin tồn lưu rất lâu, trung bình thời gian bán hủy trong cơ thể là 7 - 8 năm. Nơi tích lũy nhiều nhất là ở các cơ quan, tổ chức có nhiều thành phần mỡ như mô mỡ, gan, não, máu, sữa... Do đó không nên ăn phần mỡ của các thịt động vật nghi nhiễm dioxin.

Câu 102: Dioxin có thể chuyển hoá trong cơ thể để giải độc không?

Người ta chưa hiểu rõ về chuyển hóa dioxin ở người. Có nhiều khả năng sự chuyển hóa dioxin không có vai trò quan trọng trong việc đào thải dioxin ra khỏi cơ thể. cần chú ý rằng sự phân hủy dioxin trong cơ thể xảy ra rất chậm. Các sản phẩm phân hủy của dioxin ít gây độc hơn bản thân dioxin. Thời gian trung bình để cơ thể đào thải một nửa lượng dioxin dao động từ 7 đến 8 năm (có thể 12 năm). Dioxin bị đào thải khỏi cơ thể chủ yếu qua phân. Rất ít dioxin bị đào thải qua nước tiểu. Dioxin có thể đào thải qua sữa các bà mẹ cho con bú.

Câu 103: Tác dụng toàn thân trên người của dioxin như thế nào?

Dioxin có tác dụng độc đối với hầu hết các cơ quan trong cơ thể, nhưng chủ yếu là gây các bệnh trên cơ quan hô hấp, trên cơ quan tuần hoàn, trên một số bệnh lý gan, trên cơ quan nội tiết. Đặc biệt trên da thường có ban Chlor, dày sừng, mụn trứng cá, tăng sắc tố và rậm lông. Dioxin còn gây độc với hệ miễn dịch, hệ thần kinh và hệ sinh sản.

Câu 104: Dioxin có phải là chất gây ung thư ở người không?

Theo phân loại của Tổ chức Nghiên cứu Ung thư quốc tế (IARC), trong các đồng phân của dioxin thì 2,3,7,8TCDD (dioxin) là chất độc nhất, là tác nhân gây ung thư đối với người.

Câu 105: Ngoài tác động gây ung thư, dioxin còn gây ra những tác hại nào khác?

Không chỉ là tác nhân gây ung thư, dioxin còn gây suy giảm miễn dịch, tai biến sinh sản, rối loạn phát triển và nhiều tác hại khác đối với con người.

Câu 106: Có bệnh do dioxin gây ra không?

Có thể trả lời chắc chắn là có những bệnh do dioxin gây ra. Ngoài ra, dioxin còn tạo điều kiện cho nhiều bệnh khác phát sinh trên cơ thể người bị phơi nhiễm dioxin.

Câu 107: Những bệnh nào được xác định chắc chắn có liên quan chặt chẽ với dioxin?

Đến nay các nhà khoa học trên thế giới đã xác định có 5 loại bệnh có liên quan chắc chắn với sự phơi nhiễm dioxin:

- Ung thư phần mềm (SoftTissue Sarcoma);

- U Lymphoma ác tính Hodgkin (Lympho Hodgkin);

- U Lymphoma áctính không Hodgkin (Lympho non Hodgkin);

- Bệnh chứng cá do Clo (chloracne);

- Bệnh Leucose dòng Lympho mạn tính (Chronic Lympholeucose).

Câu 108: Những bệnh nào được xác định có liên quan với dioxin?

Những bệnh được xác định có liên quan tới dioxin là:

- Ung thư đường hô hấp (ung thư thanh quản, ung thư phổi, ung thư khí phế quản);

- Ung thư tiền liệt tuyến;

- Bệnh đau tuỷxương (Multiple myeloma);

- Bệnh nứt gai đốt sống (Spina Bifida);

- Bệnh da do rối loạn chuyển hoá Porphyrin (Porphyria cutanea tarda);

- Rối loạn thần kinh ngoại biên;

-Bệnh đái đường;

- Các bất thường sinh sản;

- Các dị dạng bẩm sinh;

- Ung thư gan nguyên phát;

- Bệnh rối loạn tâm thần.

Câu 109: Tại sao các nạn nhân chất độc da cam/dioxin thường bị đồng thời nhiều bệnh ?

Dioxin là chất độc nguy hiểm vì độc tính rất cao và bền vững trong cơ thể gây suy giảm hệ thống miễn dịch, rối loạn hệ nội tiết, rối loạn chuyển hóa, tồn thương vật chất di truyền... Do đó, dioxin gây ra nhiều bệnh đồng thời trên nạn nhân.

Câu 110: Trong các chất độc hóa học Mỹ đã sử dụng ở Việt Nam, chất nào nguy hiểm nhất vời sức khoẻ con người?

Chất độc da cam/dioxin là một hỗn hợp của 2,4-D và 2,4,5-T. Chất diệt cỏ 2,4,5-T là một hợp chất hữu cơ có chứa Clo, chất này có trong chất da cam và cả trong chất tím, chất xanh, chất hồng. Trong chất 2,4,5-T xuất hiện một sản phẩm phụ là dioxin (2,3,7,8-TCDD). Dioxin là chất độc nhất đối với sức khỏe con người.

Câu 111: Dioxin có thể tác động và gây nên những biến đổi bắt thường gì đối với hệ thống tạo máu?

Cho đến nay, hầu hết các tác giả trong và ngoài nước đều đưa ra các bằng chứng cho thấy dioxin là nguyên nhân gây ra nhiều bất thường bệnh lý của máu và hệ thống tạo máu.

Những bệnh máu sau đây đã được xác định là có bằng chứng liên quan chắc chắn với phơi nhiễm dioxin, đó là:

- U Lymphoma ác tính Hodgkin (Lympho Hodgkin);

- U Lymphoma ác tính không Hodgkin (Lympho non Hodgkin);

- Bệnh Leucose dòng Lympho mãn tính (Chronic Lympholeucose);

- Và Bệnh porphyrin niệu được xác định có liên quan tới phơi nhiễm dioxin.

Câu 112: Dioxin có thể tác động và gây nên những biến đổi bất thường gì đối với hệ thống hoá sinh máu?

Các nghiên cứu về cơ chế tác động gây độc của dioxin đối với tế bào đã cho thấy dioxin ảnh hưởng đến hầu hết các chuyển hoá hoá sinh. Dioxin có tác dụng kích thích sự tổng hợp các enzym chuyển hóa thuốc và các chất dị sinh. Do đó, dioxin có thể làm biến đổi nhiều chỉ tiêu hóa sinh máu và gây nên các rối loạn bệnh lý.

Câu 113: Dioxin xâm nhập vào cơ thể người bằng những con đường nào?

Dioxin xâm nhập vào cơ thể người qua hít thở không khí, uống nước, ăn các loại thực phẩm, hoặc tiếp xúc qua da, nhưng chủ yếu là qua chuỗi thực phẩm.

Tại những vùng bị ô nhiễm, dioxin có trong đất, bùn, trầm tích và cũng có thể có ở phần củ, rễ, thân của các loài cây và trong một số động vật sống trong các ao hồ bị nhiễm dioxin. Từ đó, dioxin có thể thâm nhập vào cơ thể người sống trong vùng bị ô nhiễm.

Câu 114: Trong cơ thể động vật và người, dioxin tích tụ ở những bộ phận nào? Bị đào thải bằng con đường nào?

Không phụ thuộc vào con đường xâm nhập vào cơ thể động vật và người, dioxin tích tụ chủ yếu trong mỡ và gan, người càng béo, dioxin tích tụ càng nhiều.

Dioxin bị đào thải chủ yếu qua quá trình chuyển hóa ở gan - mật, qua phân và một phần nhỏ qua tiểu. Song các quá trình thải loại này xảy ra rất chậm. Đối với người mẹ bị phơi nhiễm, cần chú ý là: dioxin thải loại qua sữa mẹ, nhưng lại gây nhiễm độc cho con.

Câu 115: Ngày nay nhân dân sống ở các vùng tồn lưu chất độc da cam/dioxin (“điểm nóng”) có nguy cơ bị nhiễm độc không ? Nếu bị thì dioxin vào cơ thể qua những đường nào?

Ở các “điểm nóng” hiện nay còn tồn lưu một lượng lớn dioxin trong đất canh tác, trong các ao hồ, từ đó nhiễm vào các nguồn thực phẩm là các thủy sinh vật, thực vật rau củ, thủy cầm, gia cầm gia súc... Từ chuỗi thực phẩm này xâm nhập vào cơ thể qua ăn uống gọi là nhiễm độc gián tiếp hoặc tiếp xúc trực tiếp qua da từ môi trường bị ô nhiễm.

Câu 116: Bà mẹ bị nhiễm dioxin sẽ lây nhiễm sang con như thế nào?

Khi bà mẹ bị nhiễm dioxin, nếu có thai thì dioxin sẽ qua nhau thai vào thai nhi và qua sữa mẹ khi con bú gây nhiễm độc cho con.

Câu 117: Các loại thủy sinh (cá, tôm, cua, ốc, lươn, trạch.,.) từ các ao hồ ở các “điểm nóng” là nguồn thực phẩm nguy hiểm, tại sao?

Dioxin là chất rất bền vững trong môi trường, được nước mưa di chuyển xuống ao hồ, tích tụ ở trong lớp bùn và trầm tích, từ đó nhiễm vào các thủy sinh vật (đặc biệt là cá, tôm, cua, ốc, trạch..) trở thành nguồn thực phẩm nguy hiểm với con người.

Câu 118: Dân cư sống ở quanh các “điểm nóng” có bị ảnh hưởng đến sức khỏe không? Chúng ta đã có những biện pháp gì để giảm thiểu các ảnh hưởng đó?

Dân cư sống ở quanh các “điểm nóng” rất dễ bị ảnh hưởng đến sức khỏe.

Chúng ta đã có nhiều biện pháp nhằm giảm thiểu các ảnh hưởng đó như: những biện pháp ngăn chặn lan tỏa dioxin từ các “điểm nóng”, giáo dục truyền thông khuyến cáo nhân dân tránh tiếp xúc phơi nhiễm, 

Câu 119: Có những biện pháp gì để chăm sóc sức khỏe cho những nạn nhân chất độc da cam/dioxin hiện đang được áp dựng ờ Việt Nam?

Những biện pháp chủ yếu để chăm sóc sức khỏe cho các nạn nhân chất độc da cam/dioxin đã và đang được áp dụng bao gồm: 

- Các giải pháp làm tăng nhanh quá trình phân hủy và đào thải dioxin ra khỏi cơ thể, làm giảm nồng độ dioxin trong cơ thể;

- Áp dụng một số bài thuốc y học cổ truyền để tăng cường sức khỏe, sức đề kháng, tăng khả năng đáp ứng miễn dịch;

- Đã xây dựng một số làng Hòa Bình Hữu Nghị để chăm sóc sức khỏe cho những trẻ bị dị tật bầm sinh, là con cháu các nạn nhân chất độc da cam/dioxin;

- Đã thành lập các quỹ chất độc da cam/dioxin, quỹ vì người nghèo, quỹ tình thương... để hỗ trợ cho các nạn nhân dioxin;

- Chính phủ đã có chính sách hỗ trợ cho các nạn nhân chất độc da cam/dioxin bằng các khoản tiền trợ cấp hàng tháng, bằng việc cấp thẻ bảo hiểm y tế để khám chữa bệnh, và bằng nhiều chương trình khác phối hợp như chương trình xoá đói giảm nghèo, chương trình làm dịu nỗi đau da cam...;

- Giáo dục cộng đồng nâng cao hiểu biết, thái độ, thực hành phòng chống phơi nhiễm dioxin từ “điểm nóng”, huy động sự giúp đỡ của cộng đồng đối với cầc nạn nhân chất độc da cam/dioxin.

Câu 120: Những giải pháp đơn giản nhất loại trừ dioxin khỏi cơ thể con người?

Giải pháp đơn giản nhất để loại trừ dioxin ra khỏi cơ thể người là:

- Đẩy mạnh việc thải các chất chuyển hoá dioxin ra khỏi cơ thể bằng các biện pháp: tăng tiết mồ hôi, lợi tiểu, nhuận tràng,...

- Điều chỉnh chế độ ăn uống để giảm lượng mỡ típh lũy trong cơ thể./.