Trái xay nhung trồng ở đâu
|
Trái Xay Nhung - Trái cây rừng
Trái say là một trong những đặc sản nổi tiếng của Ninh Thuận, Phan Rang, Quảng Ngãi, Gia...Posted by XAY RIM- Đặc sản Phan Rang on Sunday, November 16, 2014
Thứ ba - 14/09/2021 07:26 Bắt đầu từ tháng 8 đến tháng 10 (âm lịch) hàng năm, bà con dân tộc thiểu số ở huyện miền núi An Lão chuẩn bị cho những chuyến băng rừng để hái trái xay. Đây là loại trái hoang dã, mọc tự nhiên nhưng mang hương vị rất độc đáo của núi rừng, được rất nhiều người ưa chuộng.  Anh Phạm Văn Quốc (Thôn Hưng Nhượng, xã An Hòa) thu mua hơn 1 tấn xay rừng mỗi ngày Ông Đinh Văn Thương (thôn 1, xã An Toàn) - Người có kinh nghiệm hái xay rừng hơn 10 năm nay cho cho biết: “Cây xay mọc tự nhiên, không ai trồng và không cần phải tốn công chăm sóc ở các cánh rừng núi cao; mỗi cây trưởng thành có chiều cao từ 20-40m, tán rộng, lá xanh um và nhờ hút “tinh hoa của đất trời” mà cây sinh trưởng, phát triển khá tốt. Thông thường, cứ vào khoảng tháng 6 (âm lịch) là cây bắt đầu ra hoa, kết trái, đến khoảng tháng 8 bắt đầu cho thu hoạch trái. Đặc biệt, cây xay càng lâu năm thì tán lá càng rộng, cho trái càng sai...”. Khi đã đến mùa thu hoạch, người dân miền núi lại băng rừng, vượt núi để hái trái xay về bán cho thương lái miền xuôi. Để thu hoạch trái chín, thông thường người dân phải trực tiếp leo lên cây. Ngoài ra, còn một biện pháp để thu hoạch nữa là dùng những cây móc, được làm bằng những cây tre dài để hái trái. Tuy nhiên, dù thu hoạch bằng cách nào thì đây cũng là công việc vô cùng khó khăn và tiềm ẩn nhiều nguy hiểm. Trái xay có hình bầu dục, kích thước bằng đầu ngót tay cái. Trái khi còn sống có màu xanh, khi chín vỏ dần chuyển sang màu đen nhung. Vỏ trái xay mỏng, giòn, chỉ cần dùng tay ấn nhẹ là sẽ làm vỡ lớp vỏ để lộ ra lớp thịt bên trong. Thịt trong trái thường có màu vàng đậm, xốp và mềm. Khi ăn cảm giác đầu tiên là trái có vị chua chua, nhưng để lâu một chút sẽ thấy vị chua tan biến, còn đọng lại vị ngọt thanh rất riêng biệt, mang hương vị đặc trưng của rừng núi. Giúp người dân có thêm thu nhập Trái xay không chỉ là món ăn vặt khoái khẩu của nhiều người, mà đối với đồng bào miền núi An Lão, trái xay là món quà mà thiên nhiên ban tặng vì nó đã giúp họ có thêm thu nhập, trang trải chi phí sinh hoạt hàng ngày, góp phần cải thiện cuộc sống gia đình. Chị Đinh Thị Thanh (Thôn 2, xã An Toàn) chia sẽ: Hơn nữa tháng qua, mỗi ngày gia đình tôi hái bán được 30 - 40kg xay rừng, thu về cũng được số tiền kha khá trên dưới 700.000 đồng. Trái xay rừng đã giúp gia đình tôi và nhiều bà con trong làng có thêm thu nhập, cải thiện cuộc sống Anh Phạm Văn Quốc (Thôn Hưng Nhượng, xã An Hòa) là người chuyên thu mua trái xay rừng cho biết: “Mùa xay rừng chỉ kéo dài khoảng 2 tháng. Từ nhiều tuần trước, không khí thu mua trái xay đã rất nhộn nhịp. Mỗi ngày tôi mua xay của bà con vùng cao An Toàn với số lượng gần 1 tấn. Trái xay đúng mùa ngon, ngọt. Loại xay trâu tươi bán chạy nhất, giá trùng bình 20.000 đồng/kg. Xay thu mua về đóng bao, bán lại cho các thương lái ở Bồng Sơn, Quy Nhơn,...”. Ngoài bán trái xay tươi cho các địa phương lân cận, xay còn được bà con An Lão chế biến thành nhiều sản phẩm khác nhau như ngâm đường, trộn muối ớt, ngâm chua cay…, bán với giá 100.000-150.000 đồng/hộp đã thu hút đối với các bạn trẻ, chị em công sở… để dành nhâm nhi trong những lúc rãnh rỗi, chuyện trò. Vị ngọt ngọt chua chua nhè nhẹ từ hương vị núi rừng An Lão đã đi vào lòng người, để nhớ để quên mỗi khi hè qua, thu đến. Sáng ngày qua, tình cờ đi ngang một mẹt trái cây bán xổi (kiểu mua và bán cho hết trong ngày, không để hàng tồn qua ngày sau), một rổ xay sẻ đập vào mắt. Tự dưng tim tôi thoáng khẽ rung và tôi biết mùa thu đã đẩy cửa vào năm nay. Một ký mở hàng mà không trả giá cho người bán được may mắn. Nhưng chỉ dám một ký thôi vì nghĩ đến mấy tiếng đồng hồ buổi trưa mất ngủ ngồi bóc vỏ! Chia tay cô hàng cùng lời hẹn: "Ngày mai để cô một ký nữa em nhé!" với niềm hân hoan vì hình dung con gái sẽ sáng mắt lên khi nhận quà cách xa 500 cây số từ quê nhà. Vậy mà hôm nay, thức dậy thiệt sớm, ra đến hàng, cô bé chờ đón từ xa với niềm thất vọng: “Hôm nay không có hàng cô ơi!”. Chợt nhớ câu “Chim trời cá nước”, chả lẽ trái xay cũng vậy sao? Nhưng ngẫm một chút, chợt hiểu: Xay bị hút hàng bởi nó là trái ngon và lạ, nó còn có bài thuốc, nó được yêu chuộng, được xuất đi nhiều nơi, kể cả ra nước ngoài. Và chắc rằng người ta khai thác nhiều quá, nó không còn nhiều như ngày xưa nữa. Trái xay sẻ chua chua, ngọt ngọt của núi rừng Khánh Hòa. Ảnh: CHẾ DIỄM TRÂM Trái xay tên khoa học là Velvet tamarind, nguồn gốc từ Thái Lan và Malaysia. Ở Việt Nam, xay có mặt ở núi rừng Tây Nguyên, Phú Yên, Khánh Hòa, Ninh Thuận… Xay họ thân gỗ, cây cao lênh khênh, có khi đến 30-40 m. Do vậy, có nhiều cách để người ta hái trái. Người có tính biết tằn tiện, dành dè thì trải tấm bạt quanh gốc, leo lên dùng cây tre dài, đập nhánh cho trái rớt xuống. Kẻ ăn xổi ở thì cứ cưa ngang ngọn (hoặc chặt gốc) thu một lần cho gọn (!). Ngày còn nhỏ, độ thu này, má đi chợ thường mua xay về làm quà. Giờ nghĩ lại mà thương người mẹ quê, con đông, mua quà cũng phải biết chọn thức quà nào nhiều, dễ chia. Mỗi đứa một vốc (người Nha Trang mình gọi là “bụm”), út ít được má nhón thêm cho một nhúm. Thế là sướng, và sướng lắm khi ăn dè, để lúc các anh chị lớn ăn hết rồi, mình vẫn còn, vừa ăn vừa nheo nheo mắt ra điều chua lắm cho người lớn nuốt nước miếng thầm mà thấy vui sướng chi lạ! Tôi nhớ ngày xưa ấy, trong mớ xay má chia phần, bao giờ cũng có trái chín, trái sống, trái non. Hoài cố về ngày xưa có cả niềm vui, cả nỗi buồn khi được phần xay trái chín nhiều hay trái sống nhiều. Nhưng có hề chi, trái chín có cái ngon của chín, trái sống có niềm vui của sống. Gặp trái non thì có ngay một trò chơi rất “độc”: Tách hai mảnh của hột xay non dán lên bên dưới hai tuyến lệ của mắt thành hai cục ghèn (dử mắt), cứ nhìn nhau mà cười rũ như những con đười ươi trong câu chuyện cổ tích hằng đêm của bố. Trái xay có nhiều loại nhưng tôi biết xay sẻ và xay nhung. Có thể gọi tắt xay nhung là nhung vì da nó nâu vàng, óng ánh lông tơ mịn mềm rất giống vải nhung. Trái xay nhung rừng Khánh Hòa không nhiều, thường là từ nơi khác chở tới. Mỗi lần nâng trái nhung trên tay, má thường tặc lưỡi: “Trái ăn chơi mà một ký mắc hơn chục lần một ký gạo!”. Xay nhung trái to, có trái to bằng đầu ngón tay cái, trái có hột đôi càng to hơn nữa. Xay nhung ngọt mịn màng. Rừng núi Khánh Hòa có xay sẻ. Xay sẻ nhỏ hơn, màu đen nâu, ít óng ánh hơn, vị chua hơn. Vì vậy xay nhung chín ăn ngay, còn xay sẻ thường được trộn với muối, đường, ớt bột. Một buổi chiều thu dìu dịu, mắt thả vô quyển sách hay, lâu lâu nhón một trái xay ướp muối ớt đường, cái tổ hợp ngọt-cay-mặn-chua quyện trong đầu lưỡi, tê tê tái tái cả tâm hồn đang lâng lâng. Trái xay có tác dụng nhuận trường và giảm nồng độ cholesterol trong máu. Nhưng trái xay thích quyến rũ dân chuộng quà vặt, nhất là mấy cô con gái, ăn hoài không biết chán, càng ăn càng “say”. Vì vậy từ lúc vào mùa, người biết lo xa thường thủ sẵn những hũ xay ướp hoặc ngào đường, dành ăn dè tới tận mùa thu sau. Thương quý ai, tặng một ít xay làm quà, quà quê lạ miệng và ngon lạ ngon lùng… Mùa thu thú vị và thi vị hơn phải chăng có sự góp mặt của một thời trân - xay rừng, nghe như đã thân quen tự thuở nào. Đi tìm chính danh của loại quả này: “xay” hay “say”? Trên các trang báo , có người viết là “xay”, người cho là “say”. Tôi lục tìm Từ điển tiếng Việt của Hoàng Phê không thấy mục từ “xay/say” với nghĩa thực vật/trái cây. Hỏi một em học sinh chuyên văn cũ, em cung cấp hai tài liệu, một trong Đại Nam quốc âm vị tự của Huỳnh Tịnh Của và một trong Việt ngữ chính tả tự vị của Lê Ngọc Trụ. Trong Đại Nam quốc âm vị tự có mục từ “xay” ghi như sau: “Thứ cây lớn, có trái nhỏ, đến khi chín thì khô vỏ, cơm nó có mùi chua chua ngọt ngọt, trái có lông mà trộng gọi là xay-lông, không lông gọi là xay-sẻ.” Còn trong từ điển Việt ngữ chính tả tự vị của Lê Ngọc Trụ có mục từ “xay” (n, tức danh từ) định nghĩa nó là “tên loại cây”. Từ hai tài liệu đó, em học sinh của tôi đã suy luận ra rằng: “Có thể ngày xưa, nó là “xay” như Huỳnh Tịnh Của đã ghi nhận trong Đại Nam quốc âm vị tự và Lê Ngọc Trụ trong Việt ngữ chính tả tự vị. Bẵng đi một thời gian, một số từ điển không ghi nhận nó nữa (mà Từ điển tiếng Việt của Hoàng Phê - cuốn từ điển phổ dụng hơn cả từ sau năm 1975 - là tiêu biểu), người ta viết lại theo ngẫu hứng của từ nguyên học dân gian để bây giờ trên báo, đài nó là “say”. Nghe cũng rất có lý, nhưng suy cho cùng, đây cũng chỉ là một giả thuyết khoa học về phương ngôn. Còn từ nguyên như thế nào là đúng nhất, xin chờ các nhà ngôn ngữ học lên tiếng vậy! |
