Trung quốc và đài loan

"Điều tôi muốn thực hiện khi chúng tôi trao đổi là đưa ra các lằn ranh đỏ của mình", Tổng thống Mỹ Joe Biden trả lời báo giới ngày 9/11, gián tiếp xác nhận ông có kế hoạch gặp Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình khi hai nhà lãnh đạo dự thượng đỉnh G20 tại Bali, Indonesia, vào tuần sau.

Tổng thống Biden nói muốn tìm hiểu "điều ông Tập tin là quan trọng với các lợi ích quốc gia Trung Quốc, điều tôi biết về các lợi ích quan trọng của Mỹ và xác định xem chúng có xung đột với nhau hay không".

Nếu có xung đột, ông chủ Nhà Trắng hy vọng hai bên có thể phối hợp "tìm cách giải quyết".

Tổng thống Mỹ Joe Biden tại cuộc họp báo ở Nhà Trắng ngày 9/11. Ảnh: Reuters.

Đài Loan luôn là vấn đề nóng trong quan hệ song phương Mỹ - Trung những năm gần đây. Trung Quốc coi Đài Loan là một tỉnh chờ thống nhất và tuyên bố sẽ dùng vũ lực nếu cần. Mỹ không thiết lập quan hệ chính thức với Đài Loan nhưng là bên cung cấp vũ khí chính cho hòn đảo.

Căng thẳng xung quanh Đài Loan leo thang sau khi Chủ tịch Hạ viện Mỹ Nancy Pelosi thăm hòn đảo ngày 2-3/8. Trung Quốc phản ứng gay gắt bằng cách tổ chức các cuộc tập trận bắn đạn thật quy mô lớn chưa từng có quanh Đài Loan và áp lệnh trừng phạt bà Pelosi, đình chỉ hợp tác song phương với Mỹ trên nhiều lĩnh vực quan trọng.

Tổng thống Biden ngày 18/9 nói lực lượng Mỹ sẽ bảo vệ Đài Loan nếu hòn đảo bị tấn công. Ông khẳng định chính sách "Một Trung Quốc" của Washington không thay đổi và nhắc lại điều này ngày 9/11.

Trước đó, trong cuộc điện đàm hơn hai giờ hồi tháng 7, ông Tập đã cảnh báo ông Biden không nên "đùa với lửa" khi căng thẳng về Đài Loan gia tăng.

Đây là tuyên bố của người đứng đầu cơ quan phòng vệ Đài Loan – Khâu Quốc Chính khi báo cáo trước Uỷ ban Phòng vệ và Đối ngoại của cơ quan lập pháp Đài Loan về những mối đe doạ quân sự từ Trung Quốc.

Ông Khâu khẳng định: “Trước đây, chúng tôi không gọi đó là hành động tấn công đầu tiên đồng nghĩa, chúng tôi sẽ không khai hoả nếu Trung Quốc không bắn pháo hay tên lửa trước. Nhưng nay, định nghĩa này rõ ràng đã thay đổi vì Trung Quốc đã sử dụng các phương thức như máy bay không người lái. Do đó chúng tôi đã điều chỉnh và sẽ coi tất cả hành động xâm phạm vào vùng trời (không phận bên trên đảo) là hành động tấn công đầu tiên”.

Song, ông Khâu không nêu cụ thể Đài Loan sẽ phản ứng như thế nào nếu máy bay Quân đội Giải phóng Nhân dân vi phạm giới hạn được xác định là cách bờ biển Đài Loan 12 hải lý.

Chiến cơ Trung Quốc bay trên đảo Bình Đàm, Đài Loan. Ảnh - AFP

Đầu năm nay, người đứng đầu Đài Loan Thái Anh Văn cho biết, lực lượng phòng vệ Đài Loan sẽ thực hiện các biện pháp cần thiết và mạnh mẽ khi cần” để đối phó với cái mà bà Thái gọi là chiến thuật tác chiến vùng xám.

“Chúng tôi sẽ không cho Trung Quốc cái cớ để tạo xung đột. Chúng tôi sẽ không kích động mâu thuẫn và sẽ kiềm chế nhưng không có nghĩa là chúng tôi không phản kháng”, theo bà Thái.

Khi được các nghị sĩ yêu cầu làm rõ hơn, ông Khâu khẳng định nếu nói đến việc bảo vệ đảo, lực lượng phòng vệ Đài Loan chắc chắn đã vạch lằn ranh đỏ và lực lượng này sẽ thực hiện các biện pháp chống trả khi lằn ranh này bị xâm phạm nhưng không nêu cụ thể lằn ranh này và các biện pháp đáp trả là gì.

Hãng tin CNN đã đề nghị Bộ Ngoại giao Trung Quốc bình luận và đang chờ phản hồi.

Trung Quốc coi Đài Loan là một phần của nước này. Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình từng tuyên bố việc Trung Quốc và Đài Loan “tái thống nhất” là điều không thể tránh khỏi và không loại trừ khả năng sử dụng vũ lực.

Thành công của Chủ tịch Trung Quốc Tập Cận Bình trong việc đảm bảo thêm một nhiệm kỳ thứ ba vào cuối tuần qua đã làm dấy lên suy đoán về việc liệu ông có tìm cách thống nhất với Đài Loan bằng vũ lực trong vài năm tới hay không. Bắc Kinh coi hòn đảo tự trị Đài Loan là một phần của Trung Quốc.

Một số nhà phân tích suy đoán rằng Trung Quốc sẽ cố gắng đạt được sự thống nhất này vào năm 2049, kỷ niệm 100 năm ngày thành lập nước Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa. Trong khi đó, một quan chức Hải quân Hoa Kỳ đã cảnh báo rằng ông Tập có thể tìm cách chiếm lại Đài Loan vào năm 2027, sinh nhật lần thứ 100 của Quân đội Giải phóng Nhân dân Trung Quốc(PLA). Một quan chức Đài Loan trong tuần này cho biết Bắc Kinh có thể buộc Đài Loan chấp nhận các điều khoản bất lợi cho việc thống nhất vào đầu năm sau.

Một phần thúc đẩy suy đoán là ông Tập, nhà lãnh đạo mạnh nhất của Trung Quốc trong nhiều năm, thường kêu gọi làm “trẻ hóa” quốc gia, bao gồm cả việc thống nhất với Đài Loan.

Tuy nhiên, ông Tập đã không đề cập đến mốc thời gian, ít nhất là không công khai. Và ông không đưa ra manh mối nào trong bài phát biểu khai mạc của mình tại đại hội đảng lần thứ 20 vào cuối tuần qua.

Ông ấy nói những điều tương tự như đã nói trước đây, nhưng nhấn mạnh rằng đối mặt với “những hành động khiêu khích thô bạo về sự can thiệp của bên ngoài (Hoa Kỳ) vào các vấn đề của Đài Loan”, Trung Quốc sẽ tiếp tục “phấn đấu cho sự thống nhất hòa bình với sự chân thành và nỗ lực cao nhất,” nhưng “ sẽ không bao giờ hứa từ bỏ việc sử dụng vũ lực, và chúng tôi có quyền được thực hiện mọi biện pháp cần thiết”.

Các nhà phân tích đánh giá khác nhau về ý định của ông Tập.

Ông Chang Wu-yue, giám đốc Trung tâm Nghiên cứu Quan hệ qua Eo biển của Đại học Tamkang của Đài Loan, nói rằng ông Tập sẽ không cố gắng thống nhất trong 5 năm tới vì “cái giá sẽ cao”.

Ông Chang nói: “Kế hoạch hiện tại của Bắc Kinh là đạt được sự thống nhất không muộn hơn năm 2049.”

Khi đó, ông Tập đã 96 tuổi, vì vậy không rõ đó là kế hoạch của ông ấy hay kế hoạch của Trung Quốc, hay thậm chí là có một kế hoạch nào đó.

Ông Simon Chen, giáo sư khoa học chính trị tại Đại học Quốc gia Đài Loan, nói rằng bài phát biểu của ông Tập có cảm giác cấp bách.

Ông Chen nói: “Năm 2019, ông ấy nói vấn đề thống nhất không thể bị trì hoãn từ thế hệ này sang thế hệ khác, nhưng năm nay, ông nói thống nhất đất nước phải đạt được và chắc chắn có thể đạt được.”

Vào cuối đại hội đảng hôm 23/10, Đảng Cộng sản Trung Quốc cũng lần đầu tiên thông qua bản sửa đổi điều lệ chống lại việc Đài Loan độc lập.

Căng thẳng giữa Bắc Kinh và Đài Bắc gia tăng trong những năm gần đây, càng làm tăng thêm suy đoán về một cuộc tấn công sắp xảy ra.

Từ năm 2008-2016 khi đảng cầm quyền cũ của Đài Loan là Quốc Dân Đảng (KMT) nắm quyền, quan hệ giữa Bắc Kinh và Đài Bắc đạt mức tốt nhất kể từ khi kết thúc cuộc nội chiến năm 1949, nhưng nhanh chóng trở nên tồi tệ nhất trong nhiều thập niên sau khi Tổng thống Thái Anh Văn từ Đảng Dân Tiến (DPP) ủng hộ độc lập lên nắm quyền vào năm 2016 và Tổng thống Hoa Kỳ Donald Trump nhậm chức sau đó.

Bà Thái từ chối chấp nhận một thỏa thuận đã được cả hai bên chấp nhận trước đó vốn cho phép gạt vấn đề nhạy cảm về chủ quyền của Đài Loan sang một bên và giảm căng thẳng. Theo thỏa thuận, được gọi là ‘Đồng thuận 92,’ cả hai bên đồng ý chỉ có một nước Trung Hoa, với Quốc Dân Đảng giải thích rằng mỗi bên có thể định nghĩa Trung Hoa đó là gì - Trung Hoa Dân Quốc (tên chính thức của Đài Loan) hay Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa.

Bà Thái và đảng của bà lập luận rằng thỏa thuận đó không được viết xuống và Bắc Kinh chưa bao giờ chấp nhận cách giải thích của Quốc Dân Đảng. Nhưng các nhà lãnh đạo của Trung Quốc cũng chưa bao giờ công khai bác bỏ nó, để lại khoảng trống cho hai bên làm việc cùng nhau.

Trọng tâm của vấn đề là DPP và những người ủng hộ DPP không muốn Đài Loan và đại lục là một phần của ‘một Trung Quốc’, bất kể nó được định nghĩa như thế nào. Họ muốn làm việc để Đài Loan được quốc tế đối xử như các quốc gia khác, được góp mặt trong các diễn đàn quốc tế cho dù không được chính thức công nhận là một quốc gia.

Các nhà phân tích cho rằng mặc dù Bắc Kinh không muốn dùng chiến tranh để thống nhất hai bên, nhưng Trung Quốc có thể cảm thấy buộc phải làm như vậy nếu xu hướng hiện tại của quan hệ Hoa Kỳ-Đài Loan tiếp tục.

Dưới thời cựu Tổng thống Donald Trump và bây giờ là Tổng thống Biden, Hoa Kỳ đã bán nhiều vũ khí hơn cho Đài Loan trong sáu năm so với cựu Tổng thống Barack Obama trong tám năm cầm quyền.

Cũng đã có nhiều chuyến thăm của các quan chức cấp cao Hoa Kỳ tới Đài Loan, bao gồm cả Chủ tịch Hạ viện Nancy Pelosi vào tháng 8 năm nay. Và các nhà lập pháp Hoa Kỳ của cả lưỡng đảng đang chuẩn bị thông qua một đạo luật khác ủng hộ Đài Loan.

Đạo luật Chính sách Đài Loan, mặc dù được các nhà lập pháp Hoa Kỳ coi là cần thiết khi tìm cách hỗ trợ Đài Loan, nhưng lại đáng báo động đối với Bắc Kinh. Theo trang web của Thượng viện, luật nhằm mục đích tăng cường khả năng quốc phòng của Đài Loan, cung cấp gần 4,5 tỷ đô la viện trợ an ninh cho Đài Loan và chỉ định Đài Bắc là “Đồng minh chính, ngoài NATO”. Luật cũng bắt buộc các cơ quan hành chính của Hoa Kỳ phải thúc đẩy sự tham gia của Đài Loan vào các tổ chức quốc tế và thiết lập một chế độ trừng phạt để “ngăn chặn sự hung hăng hơn nữa của Trung Quốc đối với Đài Loan.”

Ông Victor Gao, một học giả tại Bắc Kinh, người hiểu rõ suy nghĩ của giới lãnh đạo Trung Quốc, nói rằng ông Tập không có mốc thời gian, muốn thống nhất hòa bình và có thể “đợi một thiên niên kỷ” để điều đó xảy ra, nhưng những hành động như thông qua Đạo luật Chính sách Đài Loan, sẽ phá vỡ thỏa thuận Trung Quốc –Mỹ và vượt qua lằn ranh đỏ của Bắc Kinh, khiến Trung Quốc không còn lựa chọn nào khác ngoài việc cắt đứt quan hệ ngoại giao với Mỹ và/hoặc sử dụng vũ lực chiếm Đài Loan để bảo vệ chủ quyền của họ.

“Quả bóng hiện đang ở sân của Washington. Nếu Washington không thúc đẩy nền độc lập của Đài Loan và nếu bà Thái Anh Văn không thúc đẩy độc lập, hiện trạng có thể tồn tại trong một thiên niên kỷ. Không có gì vội vàng. Tại sao phải vội vàng? ” ông Gao, phó chủ tịch nhóm nghiên cứu Trung tâm Trung Quốc và Toàn cầu hóa, cho biết.

Nhưng ông nói nếu Hoa Kỳ thực hiện các hành động vi phạm chính sách “một Trung Quốc” và các thỏa thuận Mỹ-Trung, thì điều đó sẽ gây ra một cuộc chiến tranh tàn phá cả hai bên.

“Khoảng 1.500 km khu vực ven biển ở Trung Quốc được bao phủ hoàn toàn bởi phi đạn. Nếu Hoa Kỳ (để bảo vệ Đài Loan) ném bom các thành phố ven biển của Trung Quốc và Bắc Kinh, bạn có nghĩ rằng bất kỳ nơi nào ở Hoa Kỳ, chẳng hạn như New York và Washington, sẽ an toàn?” ông Gao chất vấn.

Ông cảnh báo khi ông Tập nói Trung Quốc sẽ thực hiện “mọi biện pháp cần thiết”, điều đó có nghĩa là nước này có thể sử dụng vũ khí hạt nhân.

“Trong thời đại hạt nhân, nếu một quốc gia cố gắng tấn công nước khác, sẽ có sự hủy diệt cho cả hai bên, nước đó sẽ bị tiêu diệt đồng thời,” ông Gao nói và nhấn mạnh rằng tất cả các bên nên “thúc đẩy hòa bình trong quan hệ xuyên eo biển Đài Loan, chứ không phải là chiến tranh.”