Tiêu chí đánh giá hiệu quả chuỗi cung ứng
|
Võ Văn Thanh Khoa Cơ khí, Trường Đại học Bách khoa, ĐHQG – HCM – [email protected] Phạm Quốc Trung Khoa Quản lý công nghiệp, Trường Đại học Bách khoa (Bài nhận ngày 22 tháng 04 năm 2014, hoàn chỉnh sửa chữa ngày 05 tháng 07 năm 2014) Show
TÓM TẮTThiết kế, phân tích và đánh giá chuỗi cung ứng đóng vai trò quan trọng trong quá trình hoạt động và hình thành năng lực cạnh tranh của doanh nghiệp. Nghiên cứu về thiết kế và phân tích chuỗi cung ứng thường giải quyết các vấn xoay quanh chi phí và mức phục vụ khách hàng. Các chỉ số của hai thuộc tính trên thường được sử dụng trong các mô hình đánh giá năng lực chuỗi cung ứng. Bên cạnh đó, nhiều mô hình đánh giá chuỗi cung ứng với các chỉ số từ tầm chiến lược đến vận hành đã được nghiên cứu và đề xuất trong nhiều thập niên qua. Bài báo với mục đích tổng hợp một số mô hình đánh giá năng lực chuỗi cung ứng, đồng thời nêu lên tầm quan trọng của việc đánh giá chuỗi cung ứng cho những cải tiến vận hành trong giai đoạn cạnh tranh hiện nay. Từ đó, bài báo tạo nền tảng lý thuyết cho các nghiên cứu thực tiễn về thiết kế, quản lý, đánh giá và vận hành chuỗi cung ứng hiệu quả tại các doanh nghiệp. Từ khóa: Đánh giá năng lực, chuỗi cung ứng, logistics, thẻ điểm cân bằng, SCOR, ROF.... ABSTRACTDesign, analysis and evaluation of supply chain play an important role in the operation and establishment of of business competiveness. The design and analysis of supply chain generally solves issues concerning costs and customer services. Indicators of the two factors are often used in supply chain capacity evaluation models. In addition, there have been many supply chain evaluation models using indicators ranging from strategy to operation in the last decades. This study aims to summarize some supply chain capacity evaluation models and emphasize the importance of supply chain evaluation for the improvement of operation in the present competitive market, thereby creating a foundation for practical research on design, management, evaluation and operation of supply chains. Key words: Capacity evaluation, supply chain, logistics, balance score cards, SCOR, ROF
Chuỗi cung ứng được biết đến như là một tập hợp các phương pháp được sử dụng để tích hợp một cách hiệu quả các nhà cung cấp, nhà sản xuất, nhà kho và các cửa hàng để sản phẩm được sản xuất và phân phối đúng số lượng, đúng vị trí và đúng thời điểm nhằm cực tiểu chi phí toàn bộ hệ thống và thỏa mãn các mức độ nhu cầu. Tuy nhiên, hiệu quả vận hành chuỗi cung ứng đòi hỏi việc thiết kế, phân tích và đánh giá chuỗi như là một tổng thể xuyên suốt các mắt xích tham gia vào chuỗi. Điều đó, đòi hỏi cần phải có một mô hình đánh giá chuỗi cung ứng toàn diện. TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 17, SỐ Q3-Thông qua tìm hiểu cơ sở lý thuyết và các nghiên cứu đã thực hiện từ những năm 1980, bài báo giới thiệu một số mô hình tiêu biểu cho đánh giá năng lực chuỗi cung ứng. Đồng thời đưa ra quy trình thiết kế hệ thống đánh giá toàn diện, với các tiêu chí đánh giá từ chức năng hoạt động đến quá trình vận hành.
Một khái niệm khác về chuỗi cung ứng được phát biểu như sau: “Một mạng lưới các tổ chức có mối quan hệ với nhau thông qua các liên kết trên (upstream) và liên kết dưới (downstream) bao gồm các quá trình và hoạt động khác nhau để tạo giá trị gia tăng cho sản phẩm hoặc dịch vụ đến tay người tiêu dùng cuối cùng” (Christopher, 1992). Dựa trên những khái niệm về chuỗi cung ứng, Handfield và Nichols (1999) đã phát biểu: “Quản lý chuỗi cung ứng là sự tích hợp của tất cả các hoạt động sản xuất một sản phẩm, được sử dụng để tạo ra lợi thế cạnh tranh bằng cách tăng cường mối quan hệ giữa các thành viên trong chuỗi. Bên cạnh đó, quản lý chuỗi cung ứng còn là một hệ thống chiến lược kết nối các chức năng kinh doanh của doanh nghiệp và các chiến thuật quản lý dọc các doanh nghiệp nhằm mục đích cải tiến năng lực lâu dài của doanh nghiệp và toàn chuỗi, (Mentzer, 2001). Dưới quan điểm tác giả thì quản trị chuỗi cung ứng là một tập hợp giải pháp nhằm tác động đến hoạt động của tất cả các thành viên tham gia chuỗi như nhà cung cấp, nhà sản xuất, nhà kho, các công ty cung cấp dịch vụ, và các cửa hàng bán lẻ, ... để sản phẩm được sản xuất và phân phối đúng như mong muốn của khách hàng và tổ chức. Một chuỗi cung ứng cơ bản được minh họa như hình 1. Hình 1: Chuỗi cung ứng và quản lý chuỗi cung ứng Nguồn: Midaha, V, Mathur, G & Sharma, C (2007)
cuối ở đầu chuỗi, khách hàng cuối cùng nhất trong giai đoạn cuối của chuỗi và toàn bộ các công ty cung cấp dịch vụ giao nhận, tài chính, tiếp thị và công nghệ thông tin cho những công ty khác trong chuỗi cung ứng. TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 17, SỐ Q3-
Qua đó, thấy rằng đánh giá chuỗi cung ứng là rất quan trọng để gia tăng hiệu quả hoạt động qua các kế hoạch cải tiến phù hợp được đề xuất dựa trên các tiêu chí và thông tin thu được trong quá trình đánh giá.
Hơn một thế kỷ qua, có nhiều mô hình tiếp cận để đánh giá năng lực chuỗi cung ứng đã được nghiên cứu và ứng dụng. Một số mô hình được sử dụng nhiều trong các nghiên cứu lý thuyết và thực tiễn áp dụng sẽ được giới thiệu sau đây:
chính, khách hàng, hoạt động nội bộ và học hỏi, phát triển. BSC đã khắc phục nhược điểm của mô hình truyền thống là đo lường dựa trên chỉ số tài chính và ngân sách mang tính ngắn hạn và phản ánh kết quả quá khứ, bằng việc bổ sung các thước đo là động lực phát triển cho doanh nghiệp trong tương lai. Lần đầu trong lịch sử đo lường, BSC nhấn mạnh vai trò của tài sản vô hình trong việc tạo ra giá trị (như thương hiệu, nguồn nhân lực, văn hóa). Tuy nhiên, BSC là mô hình đánh giá chức năng nên không phủ hết các cấp độ chiến lược và quy trình hoạt động của doanh nghiệp. Do đó, BSC sẽ hiệu quả khi áp dụng đánh giá năng lực toàn diện cho từng doanh nghiệp và khó áp dụng để đánh giá chuỗi cung ứng tích hợp gồm nhiều doanh nghiệp. Nghiên cứu ứng dụng của Brewer & Speh (2000), đã sử dụng biến thể mô hình BSC như là một chuẩn cho hệ thống đánh giá chuỗi cung ứng. Kết quả nghiên cứu là cầu nối giữa quản lý chuỗi cung ứng và mô hình đánh giá BSC trong doanh nghiệp. Hình 4: Quan hệ giữa quản lý, đánh giá chuỗi cung ứng và BSC Nguồn: Brewer & Speh (2000) Science & Technology Development, Vol 17, No -
Mô hình SCOR gồm bốn cấp độ từ khái quát đến chi tiết để đánh giá toàn diện năng lực củatừng doanh nghiệp và tích hợp trong chuỗi cung ứng. Tại cấp độ một, năng lực chuỗi cung ứng gắn liền với mục tiêu và chiến lược vận hành của doanh nghiệp. Các cấp độ hai, ba sẽ triển khai chi tiết các quá trình hoạt động trong doanh nghiệp với các tiêu chí đánh giá dọc các chức năng trong từng mắt xích của chuỗi cung ứng. Cấp độ thứ tư yêu cầu diễn giải chi tiết bằng biểu đồ dòng chảy công việc, và thường chuyên biệt hóa theo từng công ty cụ thể trong chuỗi cung ứng. SCOR được phát triển dành riêng cho đánh giá chuỗi cung ứng. Ưu điểm của SCOR là đánh giá theo quá trình nên mô hình có khả năng phủ kín toàn chuỗi cung ứng từ cấp chiến lược, chiến thuật đến vận hành. Trong đó, các tiêu chí đánh giá ở cấp độ dưới được hình thành dựa trên mục tiêu chiến lược ở cấp trên liền kề. Do đó, mô hình sẽ giải quyết được mâu thuẫn về mục tiêu vận hành giữa các mắt xích trong chuỗi cung ứng. Bên cạnh đó, các tiêu chí đánh giá của SCOR tập trung đo lường năng lực bên ngoài doanh nghiệp nên phù hợp cho việc hình thành các tiêu chí đánh giá tích hợp chuỗi cung ứng nhiều mắt xích. Tuy nhiên, với mô hình SCOR phiên bản mới nhất 10 thì đã có đến gần 200 tiêu chí đánh giá. Do đó, khi áp dụng SCOR để đánh giá chuỗi cung ứng sẽ dẫn một gánh nặng cho doanh nghiệp về khía cạnh số liệu và thống kê để đánh giá các tiêu chí. Mặt khác, doanh nghiệp có thể hiệu chỉnh các tiêu chí trong SCOR cho phù hợp với thực tế tại doanh nghiệp. Tuy nhiên phần lớn các tiêu chí SCOR vẫn là đo lường tuyệt đối (100% định lượng) và cần một giao thức đo lường thống nhất trong chuỗi. Cuối cùng, SCOR là mô hình phù hợp cho doanh nghiệp sản xuất, trong khi đó các doanh nghiệp dịch vụ thì BSC vẫn chiếm ưu thế hơn khi thực hiện các đánh giá năng lực doanh nghiệp và chuỗi cung ứng. Nghiên cứu của Horatiu Cirtita.et (2012) về các chỉ số đánh giá chuỗi cung ứng tích hợp dưới đã ứng dụng mô hình SCOR với 27 tiêu chí đánh giá năng lực chuỗi cung ứng. Bảng 4 trình bày các thuộc tính và tiêu chí trong mô hình SCOR mà tác giả đã nghiên cứu. Bảng 4: Các thuộc tính và tiêu chí cấp 1 trong SCOR Thuộc tính Chỉ số cấp độ 1 Độ tin cậy
Độ linh hoạt - Thời gian phản hồi - Linh hoạt trong sản xuất Chi phí chuỗi cung ứng
Hiệu quả quản lý tài sản -Thời gian chu kỳ dòng tiền
Science & Technology Development, Vol 17, No -2004, mô hình ba góc của Gunasekaran và đồng sự năm 2001...
Quản lý chuỗi cung ứng là quá trình tích hợp các hoạt động logistics chức năng tại từng doanh nghiệp riêng lẻ như lưu trữ, vận chuyển, đóng gói.., thành một chuỗi xuyên suốt toàn hệ thống. Theo đó, quản lý chuỗi cung ứng liên quan đến các hoạt động bên trong lẫn bên ngoài doanh nghiệp hướng đến giảm chi phí tổng thể dựa trên khả năng cộng tác và phối hợp giữa các doanh nghiệp. Trong khi, các hoạt động logistics chủ yếu vận hành bên trong doanh nghiệp hướng đến giảm các chi phí liên quan. Hay nói cách khác, logistics là cầu nối các mắt xích trong chuỗi cung ứng. Hoạt động logistics tại các mắt xích hiệu quả sẽ nâng cao năng lực chuỗi cung ứng, (Coyle & Bardi, 2003). Do đó, khi đánh giá năng lực chuỗi cung ứng cần phải đánh giá các hoạt động logistics chức năng. Dưới ảnh hưởng của tư duy và lý thuyết hệ thống, các hoạt động logistics bắt đầu từ các chức năng riêng lẻ đến tập trung theo quá trình và đỉnh cao là quản lý chuỗi cung ứng. Do đó, quá trình hình thành các tiêu chí đánh giá chuỗi cung ứng phải xuất phát từ quan điểm nhiệm vụ/hoạt động logistics đến quan điểm quá trình và cuối cùng là quan điểm tích hợp.
Các nghiên cứu trong những năm 1980 và đầu 1990 đều tập trung vào đo lường các nhiệm vụ riêng lẻ trong hoạt động logistics như quản lý kho bãi, vận chuyển, bao gói, quản lý tồn kho, quản lý nhu cầu... Hai nghiên cứu của A. T. Kearney (1984, 1991) và của Mentzer &Konrad (1991), đã cung cấp đầy đủ các chỉ số đánh giá năng lực hoạt động logistics tại các doanh nghiệp. Tuy nhiên, dưới quan điểm chuỗi cung ứng, các chỉ số trong nghiên cứu nên được tham khảo cho việc hình thành các chỉ số đánh giá tích hợp, liên kết các mắt xích. 5. Chỉ số đo lường tập trung vào quá trình hoạt động logistics Keebler et al. (1999) đã chỉ ra bốn thuộc tính dùng để đo lường quá trình hoạt động logistics là: thời gian, chất lượng, chi phí và các thuộc tính hỗ trợ khác. Trong đó các chỉ số đánh giá từng thuộc tính được trình bày trong bảng 5. Nghiên cứu đã nêu ra mối quan hệ giữa chỉ số hoạt động và chỉ số quá trình trong là trong hàng trăm chỉ số đo lường hoạt động logistics thì có ít hơn mười chỉ số đo lường quá trình được xem là quan trọng để đánh giá và cải tiến năng lực của các doanh nghiệp hoạt động trong lĩnh vực logistics. Từ đó, các nhà nghiên cứu đề nghị các tiêu chí đánh giá nên được xây dựng tập trung theo từng thuộc tính, quá trình trong hoạt động. Để tạo hệ thống đánh giá hiệu quả với các tiêu chí phù hợp về số lượng và chất lượng khi đánh giá. Bảng 5: Các chỉ số đo lường năng lực quá trình hoạt động logistic Thuộc tính Chỉ số đo lường Thời gian
Chất lượng
TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 17, SỐ Q3-Chi phí
Thuộc tính hỗ trợ
Đánh giá hoạt động logistics kết hợp dọc theo các chức năng trong một doanh nghiệp gọi là đánh giá theo hướng tập trung vào quá trình hoạt động, tiến tới đánh giá dọc theo các tổ chức, mắt xích đã đặt ra yêu cầu cần phải tích hợp các đơn vị tham gia vào hoạt động của một công ty gọi chung chuỗi cung ứng. Chỉ số đánh giá tập trung chuỗi cung ứng bản chất là sự thống nhất các chỉ số đánh giá quá trình logistics trong các doanh nghiệp dọc chuỗi cung ứng. Đây là bước phát triển cao nhất của các chỉ số đánh giá năng lực. Nghiên cứu của Bhagwat & Sharma (2007) đã đưa ra một bộ tiêu chí đánh giá chuỗi cung ứng tương đối hoàn chỉnh tập trung vào bốn quan điểm của mô hình BSC: (1) quan điểm tài chính, (2) quan điểm khách hàng, (3) quan điểm quy trình nội bộ và (4) quan điểm học hỏi và phát triển. Bốn quan điểm thể hiện toàn diện các chỉ số năng lực bên trong và bên ngoài của chuỗi cung ứng. Bảng 5 trình bày tóm tắt các chỉ số trong mô hình đánh giá của nghiên cứu. Bên cạnh đó SCC (Supply Chain Council – Hội đồng chuỗi cung ứng) - một tổ chức phi lợi nhuận, thành lập vào năm 1996 đã thực hiện nhiều nghiên cứu tại các doanh nghiệp về đánh giá chuỗi cung ứng với mục tiêu giúp doanh nghiệp ứng dụng và cải tiến hoạt động kinh doanh thông qua vận hành chuỗi cung ứng. SCC đã đưa ra mô hình SCOR với hơn hai trăm chỉ số đánh giá năng lực chuỗi cung ứng tích hợp với bốn cấp độ thực hiện từ chi tiết đến phức tạp, từ tổng quát đến cụ thể áp dụng cho từng doanh nghiệp. Các chỉ số sẽ được sàng lọc dựa trên mục tiêu chiến lược của chuỗi cung ứng, đặc trưng ngành nghề và quá trình hoạt động tại từng doanh nghiệp khi áp dụng. Bảng 5: Các chỉ số đo lường tập trung vào chuỗi cung ứng tích hợp Thuộc tính Chỉ số đánh giá Chỉ số tài chính
Dịch vụ khách hàng
Quá trình nội bộ
TẠP CHÍ PHÁT TRIỂN KH&CN, TẬP 17, SỐ Q3-
21%31%36%38%48%
64%59%56%45%42%Nguồn: Keebler et at (1999) Tóm lại, các tiêu chí trong hệ thống đánh giá chuỗi cung ứng được hình thành dựa trên đặc trưng của mô hình sử dụng khi xây dựng như mô hình BSC, SCOR... Cũng có thể thông qua các cuộc khảo sát, thống kê để tìm ra các tiêu chí đo lường tập trung, được sử dụng nhiều nhất trong thực tế và phù hợp cho hệ thống cần xây dựng. Quá trình hình thành tiêu chí phải đi từ nhiệm vụ chức năng đến quá trình hoạt động và cuối cùng là tích hợp. Trong đó, hoạt động logistic mà nền tảng của quản lý và vận hành chuỗi cung ứng. Hệ thống đánh giá năng lực chuỗi cung ứng phải đảm bảo phủ đầy tất cả các mắt xích, các cấp chiến lược, chiến thuật trong từng doanh nghiệp và liên kết nhiều doanh nghiệp trong chuỗi lại với nhau.
Holmbeg (1997) đã giới thiệu “Mô hình phát triển hệ thống đánh giá chuỗi cung ứng” để xây dựng hệ thống đánh giá chuỗi cung ứng liên tổ chức. Đây là mô hình duy nhất được trình bày một cách rõ ràng trong các tài liệu liên quan đánh giá chuỗi cung ứng. Các bước để xây dựng hệ thống đánh giá theo đề nghị của Holmbeg như sau:
Science & Technology Development, Vol 17, No -nhưng ở mức độ khái niệm cao. Quá trình thực hiện không tập trung vào việc đo lường tích hợp trong chuỗi cung ứng. Một phương pháp thiết kế hệ thống tiêu chí đánh giá chuỗi cung ứng có khả năng tích hợp các thành viên trong chuỗi và đáp ứng mục tiêu chiến lược vận hành chuỗicung ứng được tác giả đề xuất qua ba giai đoạn như sau:
Các bước xây dựng hệ thống tiêu chí đánh giá năng lực chuỗi cung ứng đề xuất dựa trên tổng hợp các nghiên cứu về thiết kế và đánh giá hệ thống. Phương pháp có khả năng tích hợp tất cả các thành viên tham gia vào chuỗi cung ứng thông qua công cụ bảng khảo sát để thu thập số liệu. Từ đó xây dựng mô hình đánh giá chuỗi cung ứng chịu sự ảnh hưởng của tất cả các mắt xích trong chuỗi và vận hành theo quan điểm chung của ngành hoặc sản phẩm đang xem xét. Có nhiều phương pháp để thiết kế hệ thống đánh giá năng chuỗi cung ứng, tuy nhiên một phương pháp hoàn chỉnh cần phải tích hợp và chọn lọc từ nhiều nghiên cứu, nhiều mô hình đã được áp dụng. Chuỗi cung ứng vừa là một quan điểm cá thể đặc trưng cho từng doanh nghiệp tham gia vào chuỗi, vừa là quan điểm tích hợp giữa các thành viên. Do đó, hệ thống cần phải có tiêu chí đánh giá bên trong của mỗi doanh nghiệp và tiêu chí đánh giá bên ngoài để kết nối các doanh nghiệp lại với nhau. Ba phương pháp trình bày trên đáp ứng cơ bản các đặc tính của chuỗi cung ứng là vận hành dựa trên quan điểm chia sẻ, hợp tác giữa các thành viên trong chuỗi. Mỗi phương pháp đều có ưu và nhược riêng. Do đó, trong từng trường hợp cụ thể sẽ chọn phương pháp thiết kế và các bước thực hiện phù hợp với mục tiêu vận hành chuỗi cung ứng của doanh nghiệp. 7. Kết luận Bài báo đã giới thiệu được các khái niệm, công cụ, phương pháp và các tiêu chí đánh giá chuỗi cung ứng tiêu biểu được nghiên cứu trong lý thuyết và thực tiễn của nhiều tác giả trong thời gian qua. Trong đó đóng góp nổi bật là những phân tích so sánh giữa các mô hình đánh giá và khung tiếp cận của các phương pháp xây dựng hệ thống đánh giá sẽ giúp cho người đọc có những lựa chọn đúng đắn khi sử dụng kết quả nghiên cứu vào thực tiễn hoặc nghiên cứu triển khai cho các chuỗi cung ứng cụ thể. Cuối cùng, để các lý thuyết và mô hình đánh giá chuỗi cung ứng được tổng hợp có ý nghĩa thực tiễn, nên cần có một nghiên cứu về xây dựng hệ thống đánh giá cho một chuỗi cung ứng cụ thể. Science & Technology Development, Vol 17, No -logistics performance analysis. Journal of Business Logistics. Vol, No. pp. 33 – 62. [18]. Otto, A. and Kotzab, H. (2003). Does supply chain management really pay? Six perspectives to measure the performance of managing a supply chain. European Journal of Operational Research. 144. pp. 306 – 320. |
